Kum 5 chung Chin ramkulh Paletwa peng kahdohnak: Thla khat chung ah Chinmi 28 an thi

0

Paletwa in Sami phanmi ralzaam. Photo: Salai Ebenezer / Chin World

Salai SH Lian| 2020 April 9 – Kan hnu March 28 ahkhan, Chin ramkulh Paletwa chung ah Kawl Ralkap (Tatmadaw) le Arakan Amy (AA) kahdohnak kum 5 a tlin a si. Hi bantuk kahdohnak kum 5 tlin hi cu ngaichia ngai le a fak ngaimi a si!

Chin ramkulh Paletwa peng ahhin khuate 400 tluk a um i milurel hi a 110,000 an si lai tiah ruah damh a si. Cuchung ah, 85,000 hi kanmah Chin miphun an si i 17,000 tluk hi Rakhine miphun an si. Paletwa ahhin, Rakhine miphun khua a um ve i, Chin miphun umnak khua tete zong ahkhin, an icawh in an umnak tampi a um. Tachunnak ah, Pyitaung (Pikhiang) khua ahhin, Bawm miphun kan unau inn 40-50 tluk an um i, Rakhine inn 4 khua an sa ve. Nihin ah, a cozah chim ning in Paletwa peng ah sianginn zapi, siangniamrun, sianglairun le siangsangrun tiah 384 a um i, cuchung ah 212 hi Tatmadaw le AA an ikahdoh ruang ah khar an si.

UN Meeting, Geneva ah Catialtu Salai SH Lian, Photo: Facebook (pumpak)

AA nih hin an i timhmi fiangte in an langhtermi le an aupi mi cu “Arakan Dream 2020”, Rakhine miphun chunmang 2020 tihi a si. Cucu, 2020 chung ahhin Wa miphun, United Wa State Army nih nawlngeihnak an ngeih bang in Rakhine miphun nih Mahte Khuakhan Lairelnak le Uknak kan ngah lai tihi a si. Cucu, AA Ralkap Lutlai Major-General Tun Myat Niang nih fiang tein a chimmi ah hmuh khawh a si i, “Arakan Ram” cu kan lak than lai tiah a ti.

March 14 le 15 nihnih chung lawnglawng ahhin, Tatmadaw le AA an i kahnak in Tatmadaw nih raldohnak vanlawng a hman ruang ah sualnak ngeilo Chin miphun 21 an thi. Minung 28 nih hliamhma an tuar i, cuchung in 25 nihin fak ngai in hma an put ruang ah, Sami Sizung ah thlopbul ding in an phanhpi hna. Sami khua cu Myo (Town) sinak pek tharmi le khua hmete a si bantuk in thilri puitling zong an ngei lo. Hihi vialte khawndennak tonmi hi Kawl Ralkap (Tatmadaw) nih vanlawng raldohnak in bomh thlak in a kah caah a si.

Cun, April 7 ah Paletwa khuapi in minute 30 tluk lawng momtorcycle in kalnak khua Nanchaungwa (Hnan Chaung) ah Tatmadaw nih vanlawng raldohnak hmang in khuachung ah kahnak a tuah than caah, nu le ngakchia telh in a tlawm bik, minung 7 an thi. Cun, minung 8 hliamhma an pu i, inn 8 zong ciamlak in a kang. Hihi ni 30 hmanh a tling lomi chung ah Chin miphun thihnak fak bik pakhat a si lai dah! Minung 28 an thi! Cun, Rakhine ramkulh ah ummi, Ann le Minbya hrawng ah kanmah Chin miphun a thimi an um len fawn rih.

Hi kum 5 chung ahhin, Tatmadaw le AA an i kahnak le dohnak ruang ah Chin miphun nunnak a tlawm bik 40 leng a liam cang. Cuchung ah, kan hnulei ah AA nih Seehpalaung khua ah Siangniamrun ah Sianguk a tuan liomi Pu Able cu khuami a dang pahnih he zoh dawhlo ngai in an thah hna. Cun, kan theih in hngalh khawhlomi a thimi le tlaumi an tam liangluang hringhran lai. Raldohnak vanlawng in kah ruang ah a thimi an tam bik, nain vawlei phummi bom i lamh sual ruang ah thimi zong an um, kaphnih hriamtlai an i kahnak ah karceh in tenh sualnak in nunnak liammi zong tampi an um. A thimi hi, puitling upa lawng silo in, zei hmanh sualnak ngeilomi ngakchia siseh, nu si hna seh tampi an i tel lawng silo in, lothlo pa in cozah riantuan le fimcawnak ah cachimtu zong an nunnak a liam. Ruah ah lung a fak ko!

Hihi hriamtlai pahnih buaibainak ruang ah, khuami hna nih anmah umnak khua le ram, inn le lo ah umhmun khuar awk tha tilo in, an tli an le. Hmun zakip ah an i thial i, an zaam. Atu ahhin, dikthlir in chim awk cu a har lai nain, Chin ramkulh lawng ahhin ralzaam (IDPs) a tlawm bik minung 8000 leng kan um cang. Hi raldohnak ruang ah a tli le mi hna hi, umhmun tha le fekfuan zong an ngei kho lo i, IDP camps tiah dawrnak zong cozah nih nihin ni tiang phung ning tein a ong rih lo. Cu ruang ah, chungkhar le nainiam sin siseh, biakinn le sianginn tbk. ah umhmun an khuar cio hna. A cheukhat 800 leng cu, Malaysia tiang an phan. Hinak zong in a tam deuh kho mi a si!

Tatmadaw le AA a voikhatnak bik an i kahdoh hi Pyinso khua ah 2015 March 28 ah a si. Hi lio ah an rak i kahdohnak a fah caah khuami vialte an rak zam dih. An dihlak in chungkhar 65 tluk an rak si i, nu le ngakchia telh in minung 365 an si. Cuticun, khua zeika dang hmanh ah kal kho lo in, Kalandan Tiva hrawn ah khua an rak sa hna. Kahdohnak cu nikhat hnu nikhat in a fak chin thluahmah caah Pyinso khuami an khua ah an kir than kho ti lo. Cucun, kir awk an that tilo caah, Luangtin khua pawng ah bok tom in kum 2 leng khua an sa. Khua ah kir khawh tilo in, nihin ahcun Paletwa peng chung ah ralzam nikhat hnu nikhat in karh chin thluahmah a hung si.

Ka chim cang bang, atu ahcun anmah innlo le khuaram ah um awk tha lo in a tlile mi ralzam hi 8000 tluk an si. Cun, hi kahdohnak ruang ahhin a tlawm bik minung 60,000 leng cu a huarsuan cang hna. Kan theih dih bang, cozah nih vanlawng raldohnak hmang in kahnak a hun thawk than lengmang caah Sami khua ah ralzaam a thong in an hun phan chap than.

Hi kaphnih hriamtlai phu kahdohnak ruang ahhin, Paletwa peng pehtlaihnak lam le tlunkalnak ah a biapi in hmanmi Rakhine ramkulh Kyawktaw le Paletwa khuapi cu phih a si. Cun, Hakha-Matupi in Matupi-Sami in Sami-Paletwa tiah herhhai luhpi ding in timhlamh a si ko nain Sami in Paletwa karlak ah khamnak a fah caah Paletwa khuapi chung ah zeihmanh an luhpi kho hrim lo. Nihin ahcun, eidin le thil dangdang man vialte zong a kai dih cang. Facang tun khat ah, 35,000 in cawk tawnmi cu 75,000 in 100,000 an phan. Cu zong cu cawk awk hrimhrim a har tuk, a um lo tuk a si.

Atutan thil sining kan zoh a si ahcun, mizapi nih kan thimmi cozah nih Ralkap (Tatmadaw) cung ah nawlngeihnak zeihmanh a ngeihlo zia kha fiang ngai in a lang. Kawl ralkap nih anmah nawlngeihnak cu an duh poah in an hman. Cucu, kan ram pumpi humhimnak le daihnak ah thimmi cozah lawng nih a tawlrel khawh lomi a si kha fiang in hun hmuh khawhnak zong a si.

Kahdohnak ruang ah, Chin miphun kan thihloh lawng silo in, khua zei ah dah an um tiah hngalhlomi le theih khawh lomi tampi an um. Tatmadaw siseh, AA nih an duh poah in mipi cun hramhram thil phorhter ding siseh, lamhmuhsaktu ah siseh, a phunphun in an fial hna. Mi cheukhat cu an kir ti lo, an lotlau beh! Cucu, AA le Tatmadaw nih an i pheh veve.

Cu lawng silo, Paletwa peng i Tatmadaw le AA kong buaibai in kahdohnak kong ah biachim holh rel deuhmi siseh, upa ah hun rinhchan deuhmi poahpoah AA nih tlerh khawnh le thah ding ah timh an si. Atu ah, Chin ramkulh cozah ah chimrelnak nawlngeitu Minister Soe Htet siseh, Paletwa Baptist Association ah General Secretary a tuan liomi Rev. Steven tbk. nih tlerh khawhnak fakpi in an ton. Online cung ah siseh, theihlo mi telephone chonh in tlerhkhonhnak an ton. Cun, Paletwa peng thiamthiam in Minister a tuan bal veve mi U Kyaw Nyein le Salai Issac Khen hi an si. Atu lio ah, an pahnih hi Khumi Affairs Coordination Council ah biatak tein a cawlcang lio mi an si. Cun, Paletwa peng chung ah harnak le buaibainak kong thawngzamhtu Khumi Media Group siseh, AA nih min thlir tein Statement chung ah CHRO zong hi langhter a si.

Sami phanmi ralzam. Photo: Salai Ebenezer / Chin World

Hi kahdohnak le buaibainak ruang ah fak bik in a ingtuar mi cu kanmah Chin miphun le Chin mipi kan si. Atu ah kahdohnak hmunhma ummi hna nih heh tiah an nun himnak ding caah hmun zakip ah an tli, an zaam. Atu ah, ralzaam (IDPs) an karh chin thluahmah. April 2 tiang ah, Paletwa khuapi lawnglawng ah biakinn, sianginn, tbk. telh in hmun 15 ah minung 2400 tluk an um. Sami khua ah 2600 leng an phan chap i, Yangon ah a tlawm bik 100 deng an phan cang.

Atu Paletwa peng ah kan ton cuahmahmi Tatmadaw le AA kahdohnak hi a pehzulh thluahmah rih lai tiah chim chung khawh a si. A hlei khun in, Fur tlak hlan tiang hi cu an i kap lai dah. A ruang cu, 2020 hi AA caah a biapi mi caan chung ah a hun phan. AA nih Covid-19 ruang ah kahngol chung nak thawng an thanh ko nain, Tatmadaw lei nih zei an rel lo. Nifatin in an kah thluahmah ko hna. A biapi mi cu hi bantuk kahdohnak ah hriamtlai phu hnih nih sualnak ngeilo mipi hi an hnursuan hna lo ding a si. An hnursuanmi hna cung ah a lamkip in kan chimrel i kan dirkamh chinchin thluahmah hna a hau. A tha bikmi cu Tatmadaw le AA nih kahdaihnak an thawk i, remdaihnak bia an i ruah khawh ah a si hnga, nain tuan ah can dawh a si lo. Cucaah, Chin miphun lungrual tein kan dirti a hau!

Salai SH Lian nih Asia Times ah a tialmi “Myanmar’s Chin state marks bloody anniversary” cu amah catialtu nih a tlak ning in Laica in a leh thanmi a si ~ Editor

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: