“Thimnak Hi Phunghram Ning in Uknak Nawl Peknak A Si”: Pu Ngai Sak
Chin National League for Democracy (CNLD) Party Chairman Pu Ngai Sak le Khonumthung Burmese biaruahnak in The Chinland Post nih a tlakning in kan lak, leh chinmi a si – Editor
The Chinland Post | 2023 February 7 — Mipi cozah sin in uknak a chuttu SAC nih tukum chung ah thimnak tuah ding in timhtuahnak caah Myanmar ram pumpi milu cazin a lak thluahmah bantuk in January 26 zong ah ramkhel party pawl hmatpungṭin ding in nawl a chuah. Cu leng ah SAC nih uknak caan thla 6 a sauh chap i kahdoh a fahnak Chin ramkulh telh in peng 37 ah himnak, zauk phung a lennak hnga le hmunhma kip dai tein a um khawh nak hnga tiah February 2 in Martial Law (Ralkap Uknak) a thanh.
Atu bantuk caan ah hin SAC nih thimnak a tuah kho lai maw? SAC nih tuah a timh mi thimnak cung ah zeitin na hmuh? Chin party i a hmailei tah zeidah a lawh? Atulio ramkhel dirhmun, a hlei in Chin ramkulh kong he pehtlai in CNLD Chairman Pu Ngai Sak Khonumthung Burmese nih bia a ruah mi The Chinland Post nih Laica in kan rak leh chin.
Khonumthung Burmese (KB): A hmasa bik ah SAC nih tuah a timh mi thimnak hi zeitin na hmuh?
Pu Ngai Sak (PNS): Thimnak hi cu phunghram ning in luatnak an duh ahcun thimnak tuah lo hi a ngah lo. Anmah nih phunghram ning tein uknak an tlaih chung tiah an ti caah phunghram ning tein uknak nawl an pek ṭhan a hau, cu bantuk in pek ṭhan a hauh caah thimnak hi tuah lo a ngah lo, cucaah an tuah ding a si mi an i timhtuah tiah ka hmuh. Phunghram ning in uknak kan tlaih chung tiah an chim caah phunghram ning in uknak an tlaih chung lo ahcun hramhram in uknak lak a si hnga i a caan rikhiah um lo in a rau kho. Cucaah, thimnak hi phunghram ning in uknak i peknak lam a si tiah chim ka duh.
KB: SAC nih a thanh mi ramkhel party hmatphungṭin nak phung hi tah zeitin na hmuh ning a si?
PNS: Anmah SAC nih an chim daan ahcun ramkhel party a tamtuk. An tamtuk caah ramkhel party a tha ṭhawnnak ding caah tiah an chim. Asinain rampi dai tein a tuah khawh lo lio ah ramkhel party phung langhter, milu cazin khawmh, Union level a si ahcun sing 1, State level a si ahcun thong 1 tiah rikhiah mi rampi a ṭhat lio ah a si, ningkhel te a si ahcun a poi lo, harnak zong a um lo, asinain rampi dai seh tiah atu bantuk in Martial Law a thanhnak peng 37 a si caah atu bantuk ramkhel party phung a thanh mi hi cu bianabia ah – Chin ramkulh ah party hmatphunhṭin kan tuah a si ahcun zeitin hmanh in thazang kan khawmh kho lai lo, a si kho lo. A si kho lo mi dirhmun ah atu bantuk in party phung a thanh hi cu party pawl caah siseh, rampi caah siseh, ramkhel lam in tawlrel khawh nak ding a lam kha a bit ter chin.
A dik tein ka chim a si ahcun thimnak tuah a timh mi hi Democracy phung, party pawl vialte i zuam khawh nak lam kha a ser ding a si, cucu ramkhel lam thapek a si, party pawl rii a khiah tik ah ningkhel dirhmun a si lo caah party tampi an rawk kho, a rawh ahcun thimnak tuah duhnak lungput kha a bit ter chin bantuk a si, cucaah ramkhel party phung hi cu atulio dirhmun i party pawl caah ramkhel lam in kan tawlrel lai a ti mi party pawl, ramkhel minung pawl, Democracy a duh mi pawl, Federal a duh mi pawl caah cun a bi tuk mi lam luh a si tiah chim ka duh.
KB: Nanmah party tah SAC nih tuah a timh mi thimnak ah ramkhel party hmatpungṭin in tel ve an i tim maw?
PNS: Mah hi cu party chung ah kan tuaktan lai, a taktak ahcun party meeting nih bia a khiah lai, nizaan ah party phung kong tonnak cu kan tuah asinain ceihhmai sawhsawh mi lawng a si. Party hmatphungṭin kan tuah lo a si ahcun ni 60 chung ah a rawk ding a si i May 28 hrawng cun a rawk cang lai, a dang miphun party hme tete bel an tang kho. Asinain, Chin miphun vialte a aiawhtu cu CNLD lawng a um. Cucaah, CNLD nih hmatphungṭin a tuah lo ahcun miphun pakhat nih zei bantuk in a har mi ramkhel dirhmun hmanh ah zeitluk har hmanh seh, zeitluk lamtluang ko hmanh seh, party lam le ramkhel lam in miphun pakhat a hruaitu, bia a ruahtu, mipi bia a chimtu party pakhat a herh, a um lo a ngah lo.
Cucaah hmatphungṭin phung ning in a tlau ahcun Chin miphun nih party a ngei ti lo, ramkhel party a ngeih lo ahcun miphun aiawh in bia a chimtu ding phunglut tein a um lo bantuk a si lai, cucaah fak pi in kan ruah a herh. Asinain, hmatphungṭin ding, ṭin lo ding cu biachah a si rih lo. Hika zawn ah kan ruah ding mi cu thimnak a tel le tel lo he aa pehtlai lo. Party pakhat ti mi cu thimnak ah i tel i palai ṭuan lawng ah ram le miphun caah rian a ṭuan kho, a tuah kho ti a si lo, thimnak i tel lo zong ah phungning tein a dir khawh a si ahcun miphun kong, ramkulh kong, rampi kong kha party thazang in chim khawh nak a lam um lai caah Chin miphun caah hruaitu party cu a herh hrimhrim.
KB: Atulio ramkhel le kahdohnak dirhmun ruang ah thimnak hi an tuah kho lai maw? Atu bantuk dirhmun ah hin an tuah ding a si maw?
PNS: Thimnak tuah ding hi a si kho deuh. Myanmar ram pumpi in Martial Law a thanhnak peng 37 a um. A tang mi 290 leng khua ah thimnak a tuah khawh tiah ka ruahdamh. A tuah ahcun ram pumpi ning si lo in a tuah khawh lai. A luancia 2010, 2015-2020 zong ah thimnak an tuah khawh nak hi peng tling tein a si lo. A tlawm te lawng a si nak a um bantuk in an tuah khawh lo nak hmun zong a um. Cucaah, an tuah ahcun hmun tam deuh ah an tuah khawh men lai. A tang mi Chin ramkulh, Karen ram, Sagaing ramṭhen chaklei hna tel lo in a dang hmunhma ahcun a tuah khawh lai. Asinain, a tuah khawh lai tiah kan chim tik ah dai tein a tuah khawh lai ti cu chim a har. Atu bantuk dirhmun hin cun dai tein a tuah khawh lai ti cu a ruat lo, asinain a tuah ahcun himnak thazang tampi he cun a tuah khawh lai.
KB: Thimnak an tuah thawng in atu kan ton mi raltuknak hi a tawlrel kho lai maw?
PNS: Phun 2 in a um. Ramkhel ning tein kan ruah a si ahcun kan duhnak kha papek awk a ṭha lo. Kan duhlonak, a si kho mi le a si kho mi dirhmun kha ramkhel minung kip nih kan chim ngam le kan hmuh thiam a herh. Bianabia ah – phunghram chung i Article 425 ning in uknak caan an sauh chap, i a sawh duh mi cu a caan rikhiah mi chung kha a si.
Atu dirhmun ah SAC nih thimnak a tuah lo a si ahcun SAC nih uknak a lak beh taktak ko lai, a lak beh taktak ahcun ramkhel dirhmun hi thimnak dah ti lo a lam a um ti lo, lam a um ti lo caah State Law and Order Restoration Council (နဝတ) chan bantuk kum 15 maw kum 20 dik a rau lai. Thimnak an tuah a si ahcun thim mi minung nih zeitluk in dah thil an tuah khawh lai ti mi kha adang a dohtu pawl thiltuah mi cung ah tampi aa hngat bantuk in, hruaitu party cung zong ah tampi aa hngat. Cucaah thimnak an tuah a si ahcun uknak nawl thlennawnnak a um lai, uknak nawl aa thlen ahcun ahlan bantuk kan si lo hmanh ah ralkap nih 100 ah 100 a tlaih mi dirhmun kha aa thleng lai. Thimnak a um lo ahcun aa thleng kho lai lo. Cucaah an duh zong duh lo zong ah ralkap caah uknak nawl an i thlen khawh nak hnga thimnak hi an tuah hrimhrim lai.
Khatlei ah a um mi cu a dohtu pawl nih ralkap uknak a hram in an bongh lai tiah an i ruahchan. Asinain kan chim kho lo, ka hmuh ning ahcun ralkap nih lo cikcek in a do kho hna lai lo bantuk in ralkap zong hrawh cikcek ding hi a har caah kan ram hi caan saupi atu bantuk in a kal peng ding hi ka lungrethei.
KB: Atulio dirhmun hi a ṭhabik in si ding zeitin dah a lam kan kawl lai?
PNS: Atulio caan hi ramkhel minung pawl caah thluak a fak ngaingai, mah ti hin a si kho, a si awk zong a si ti zong hi atulio cun a phi chuah a har, kan ruahdamh i kan chim zong ah pamh kan tong. Kan chim ko ahcun atulio ah ramkhel lam in a sawksam tuk mi dirhmun hi tawlrel ding in zei a si hmanh ah ramkhel lam a herh. Tonnak ngeih a hau cang ti cu a fiang, tonnak um lo in chuahnak lam a um lai tiah ka ruat lo. Bianabia ah thimnak in tonnak pakhat a chuak lai ti mi ruahchannak a si. Cucaah thimnak tlamtling tein an tuah khawh ah siseh, thim a si mi hruaitu hna le ram hruaitu pawl, a dohtu chung in hruaitu pawl le tlangcung miphun hruaitu hna tonnak um lo in hi buainak hi dai dawh a si lo. Cucaah a hnubik a phichuak cu keimah pumpak dirhmun in ka chim a si ahcun tonnak hi a herh hrimhrim. Tonnak um lo in a phi a chuak kho nain a caan saupi hngah a hau men lai. Hmailei hmailei caan saupi hnu ah a phi a chuah hmanh ah tonnak a hau ṭhan ṭhiamṭhiam lai. Tonnak um lo in kan i ruahchan mi Federal rampi ser ding hi a har tiah chim ka duh.
KB: Atulio Chin ramkulh hi zoh tik ah zeitin dah kan hmuh?
PNS: Atulio Chin ramkulh dirhmun hi mipi hna an tuar tuk cang. Mino tampi zong an tuar cang. Ka lung a ṭha lo. Khatlei in ralkap zong a ngai cang. A hleikhun in mipi hna an tuar tuk cang. Dothlennak ah atu bantuk in dirhmun phak ding cu a si ko. Asinain, adang ramṭhen le peng nih kanmah bantuk in tuah lo in kanmah Chin ramkulh peng 9 ning lawng kan tuar hi cu lung a ṭha lo tuk. Hruaitu hna nih ṭha tein an ruah ding a si. Thinlung in ruah lo in thluak in tuak i ramkhel lam in ruah a herh. Miphun kong lam in kan ruah tik ah hin kan thinlung kha hmai ah kan chiah ding a si lo. Miphun kan dawtnak hi a sang tuk cang, a fak tuk cang, cubantuk cu hruaitu hna nih ṭha tein cuaitlai le a dik mi lam, a ṭha bik lam in hruai a herh. Atu cu raltuknak uknak an thanh caah a zual chin lai.
Bianabia ah, Uknak nawl he biaceihnak nawl he a kut cung ah a um cang. A hlan ahcun ralkap nih runvennak le himnak a tlaih, atu cu uknak nawl le biaceihnak nawl tiang a tlaih cang caah ka thinphan ngaingai, zaan zong ka hilh kho lo. A tang mi cu ramṭhen le peng hme tete lawng an si. Kan Laitlang hi cu 70% leng an tlaih, Mindat le Kanpetlet tel lo a dang mipi cu an tuar rih lai. Cucaah, a ṭhabik, tuarinnak a tlawm bik le hmual a ngei bik in zeitindah kan tuah lai ti kha kan ruah a herh. Rian a ṭuan mi pawl nih hin Federal Democracy le tlukruannak ca ta a si chih maw ti mi kha a biapi. Mah ruahchannak he kan i zuam a herh. A si khawh ahcun thihlohnak a tlawm bik lam kha kan kawl a herh.
KB: Chin ramkulh ah ralkap uknak an thanh tik ah zeibantuk dah a cang kho?
PNS: Thil ṭha lo a chuak ko lai. Zeiruang ah kan ti a si ahcun, SAC nih amah uknak phung lawng in ka tlaih khawh lai tiah a ruah caah a tuah hi a si. Ralkap uknak a thanh lo ahcun a dai kho lo, a daih khawh lo kha a theih, thimnak ka tuah kho sual lai lo tiah a thinphan caah Martial Law in kan uk hna a herh tiah a ruah.
Bianabia ah, a hlan ahcun cozah hruainak kha GAD nih a tlaih, asinain ralkap uknak chung a phan cang. GAD nawlngeihnak kha Monwya in Ralkap lutlai (နမခ တိုင်းမှူး) nih uknak kong kha ralkap chung in hodah rian a khinh lai, ralkap chung minung direct in rian a khinh hna lai maw ti mi kha amah nawl a si cang, amah kha nawl pek dih cikcek a si
Kan nih Chin niphun cu mileng kan ngeih tik ah kan ṭhawl bel hna lo, Pastor pawl an rat ahcun kan theih an si zong si lo zong ah kan cohlan hna i khual cazin an rak check tik ah kan chimh rih hna lo cun a lengtu he inn ngeitu he tuar a si hnga.
KB: Adang chim chap a duh mi a um maw?
PNS: Tulio caan ah a biapi mi cu tonbiaruahnak a si tiah chim ka duh. Zei bantuk a si hmanh ah, an i doh len zong ah a hnubik i ram nih a tuar tuk cang ahcun khat le khat i ton ṭhan i a phi kawl kawl lawng ah a si thiam lai. Khatlei kha a sungh cikcek hnu a si lo ah tlawmpal te lawng an taan hnu zong ah tonnak an tuah ko lai. Cucaah a rannak in a si khawh ahcun ram hruaitu pawl, tlangcung hriamtlai phu pawl, ramkhel party hruaitu pawl le SAC upa pawl tonnak ngei in a phi an kawl lawng ah kan ram hi a dai lai tiah ka zumh. A si lo ahcun a caan a sau chin lai, Sate Law and Order Restoration (နဝတ) chan bantuk in caan saupi minung nun caan cheu hrawng a kal rih lai caah thinphang a si.
About The Author
