ဘာလဲဟဲ့ ေရခ်ဳိ
Tha Peng Cung| 29 January 2019| ဤစာစုတြင္ ယေန႔ေခတ္ကမာၻႏွင့္ အ၀ွမ္း ရင္ဆုိင္ၾကဳံေတြ႔ေနရသည့္ ေရအက်ပ္အတည္းမ်ား (ေရျပတ္လတ္မႈ၊ ေရရွားပါးမႈ၊ ေရေခါင္းပါးမႈ) တုိ႔ကုိ အပုိင္းႏွစ္ပုိင္းခြဲျပီး တင္ျပေဆြးေႏြးမည္ျဖစ္ပါသည္။ ပထမပုိင္းတြင္ လက္ရွိေရခ်ဳိ၏ ပကတိအရွိ ပမာဏကုိတင္ျပထားျပီး၊ ဒုတိယပုိင္းတြင္ ၾကဳံေတြ႔ေန႔ရသည့္ စိန္ေခၚခ်က္မ်ားကုိ ေဆြးေႏြးသြားပါမည္။
ကမာၻ႔ေရခ််ဳိ၏ မ်က္ႏွာစာ
“ေရအသက္ တစ္မနက္” ဆုိသည့္ ဗမာစကားပုံ ဆုိရုိးစကားက သက္ရွိ ေသတၱဝါတုိင္း အတြက္ ေရခ်ဳိ၏ အေရးပါပုံကုိ ေရမေသာက္ပါဘဲလ်က္အဘယ္သူမ ွ် တစ္မနက္ခင္းေလးေတာင္ အသက္မရွင္ ႏုိင္ေၾကာင္းကုိ ေဖာ္က်ဴးထားသည္။ အမွန္စင္စစ္ ကမာၻ႔မ်က္ႏွာျပင္သည္ အမ်ားအားျဖင့္ ေရထုႏွင့္သာဖြဲ႕ စည္းထားေသာ္လည္း ေရခ်ဳိသည္ ရွားပါးရင္းျမစ္တစ္ခုျဖစ္ေနသည္။ ကမာၻ႔ေရထုၾကီး၏ (၉ ၇.၅%) သည္ ေရငန္မ်ားျဖစ္ၾကျပီး (၂.၅% )သာလ ွ်င္ ေရခ်ဳိေရျဖစ္ေနသည္။ ယင္း ၂.၅% သာရွိေသာ ေရခ်ဳိပမာဏအားလုံးကုိ အရွိပကတိအတုိင္းအသုံးျပဳ၍မရေပ။
ေရသံသရာ စက္၀ုိင္းအရ သမုဒၵရာမွေရမ်ားသည္ ေန၏အပူခ်ိန္ေၾကာင့္ ေရခုိးေရေငြ႕အျဖစ္မွ တိမ္တုိက္သ႑ာန္ေျပာင္းလဲက မုိးေရႏွင့္ ဆီးႏွင္းမ်ားအျဖစ္ ကုန္ေျမေပၚ (၁၀%ခန္႔) ႏွင့္ ပင္လယ္ထဲတြင္ ျပန္လည္စီး၀င္လာၾကသည္။ ကမာၻေပၚရွိ ေရခ်ဳိပမာဏ၏ သုံးပုံႏွစ္ပုံ ခန္႔သည္ ေရခဲျမစ္မ်ားႏွင့္ ေရခဲေတာင္မ်ားအျဖစ္ တည္ရွိေနၾကျပီး၊ က်န္ရွိေနေသးသည့္ (၀.၇၇%) ခန္႔သည္ ေျမေအာက္ေရေအာင္းလႊာ၊ ေျမဆီလႊာ၊ ေရကန္၊ ရႊံ႕ဗြက္၊ ျမစ္ေၾကာင္းႏွင့္ေလထုထဲတုိ႔တြင္ပ်ံ႕ႏွံ႕တည္ရွိေနၾကသည္။ ယင္း အနည္းငယ္ေသာေရခ်ဳိပမာဏထဲမွ လူသားမ်ားအတြက္ အသုံးျပဳႏုိင္သည့္ ပမာဏသည္ ပုိ၍ေသးငယ္ေနသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ – ေရစီးႏႈန္းပမာဏအားျဖင့္ အၾကီးဆုံးျမစ္ျဖစ္သည့္ ေတာင္အာဖရိကတုိက္ရွိ အေမဇုန္ ျမစ္၏ ေရစီးေၾကာင္းသည္ ကမာၻ႕ ေရစီးေၾကာင္းမ်ား၏ (၁၅%) ရွိေသာ္လည္း၊ ယင္း (၁၅%)၏ (၅%) ခန္႔သည္သာ လူသားမ်ားအတြက္ အသုံးျပဳႏုိင္သည့္ ပမာဏျဖစ္သည္။
ကမာၻ႔ေရခ်ဳိပမာဏကုိ အပုံ တရာပုံလ ွ်င္တစ္ပုံ၏ (၁%)သည္သာ လူသားအက်ဳိးျပဳ ေသာက္သုံးေရအျဖစ္အသုံးျပဳ၍႔ရသည္။ ယင္း ပမာဏ (၁%)ကုိအျပည့္အ၀ အသုံးျပဳႏုိင္မည္ဆုိပါက လက္ရွိ ကမာၻ႔လူဦးေရအားလုံးကုိ ေရလုံေလာက္စြာ ေပးေကာင္းေပးႏုိင္ပါမည္။ သုိ႔ေသာ္ ေရခ်ဳိမ်ားႏွင့္ လူသားမ်ားသည့္ ညီတူမ ွ်တူ တစ္ေနရာထဲတြင္ ေနထိုင္ျပဳမူၾကသည္မဟုတ္။
စိန္ေခၚခ်က္မ်ား
ဒုတိယပုိင္းတြင္ ေရႏွင့္စပ္လ်ဥ္းသည့္ စိန္ေခၚခ်က္မ်ားကုိ က႑ငါးခုခြဲ၍ ေလ့လာေဆြးေႏြးမည္ျဖစ္ပါသည္။
ကမာၻ႔လူဦးေရ တုိးပြားလာမႈ
ကမာၻ႔လူဦးေရတုိးပြားႏႈန္းသည္ အံ့မခန္းေအာင္ပင္ လ်င္ျမန္လွေပသည္။ ၁၉ ၅၀ ျပည့္ႏွစ္မ်ားတြင္ လူဦးေရ (၂.၅ )မီလီယံသာ ရွိခဲ့ေသာ္လည္း၊ လက္ရွိလူဦးေရသည္ (၆.၁) မီလီယံရွိေနျပီျဖစ္သည္။ ထုိစဥ္တြင္ လူတစ္ဦးခ်င္းစီ၏ ေရလိုအပ္ခ်က္ျဖည့္ဆည္းေပးနုိင္မႈသည့္ (၅၈%)အထိ ထုိးက်ေနျပီျဖစ္သည္။ ကမာၻ႔ကုလသမဂၢဆိုင္ရာလူဦးေရသန္ေခါင္စာရင္းအဖြဲ႕က ေနာက္ႏွစ္ေပါင္း ငါးဆယ္အၾကာတြင္ ကမာၻ႔လူဦးေရသည္ (၉ .၃) မီလီယံအထိ ထုိးတက္မည္ဟုခန္႔မွန္းထားသည္။ လူဦးေရတုိးလာသည္ႏွင့္အမ ွ် ေရလုိအပ္ခ်က္သည္ ယခုထက္ ပုိမုိမ်ားျပားလာသည္မွာ မုခ်မလြဲဧကန္ အမွန္ပင္ျဖစ္သည္။
ကမာၻ႔ကုလသမဂၢဆိုင္ရာ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္အဖြဲ႕၏ ထုတ္ျပန္ခ်က္အရ ေသာက္သုံးေရလုံေလာက္စြာမရရွိႏုိ္င္သည့္ လူဦးေရသည္ အနည္းဆုံး ၁.၇ ဘီလီယံခန္႔ရွိျပီး၊ ကမာၻ႔လူဦးေရ၏ (၄၀%)သည့္ ေရျပတ္လတ္မႈကုိ ႏွစ္လၾကာရွည္ခံစားေနရသည္ဟု ခန္႔မွန္းထားၾကသည္။ လြန္ခဲ့သည့္ ရာစုႏွစ္ကုိ ျပန္ၾကည့္မည္ဆုိပါက ကမာၻ႔လူဦးေရသည္ သုံးဆခန္႔တုိးပြားလာျပီျဖစ္ျပီး ကမာၻႏွင့္အ၀န္းေရလိုအပ္ခ်က္သည္ ေျခာက္ဆခန္႔အထိ တုိးျမင့္လာျပီျဖစ္သည္။ ထုိ႔ျပင္ လူေပါင္း ၁၅၀၀၀-၃၀၀၀၀ ခန္႔သည္ ေရႏွင့္စပ္လ်ဥ္းသည့္ေရာဂါမ်ားေၾကာင့္ေန႔စဥ္ေသဆုံးေနၾကသည္။ ယင္းေသဆုံးမႈကုိ ေသာက္သုံးေရကုိသာ လုံေလာက္စြာပံ့ပုိးေပးႏုိင္ပါက ကာကြယ္ႏုိင္မည့္ အခ်င္းအရာမ်ားျဖစ္ၾကသည္။
ေရလုိအပ္ခ်က္ တုိးျမင့္လာမႈ
လြန္ခ့ဲသည့္ ရာစုႏွစ္တြင္ ေရသြင္းစုိက္ပ်ဳိးဧရိယာသည္ ဧကသန္းေပါင္း (၁၂၅) ခန္႔သာရွိခဲ့ေသာ္လည္း ယေန႔ေခတ္တြင္မူ ယင္းဧရိယာမွာ ဧကသန္းေပါင္း (၆၇၀) ေက်ာ္ေနျပီျဖစ္သည္။ ဤျဖစ္စဥ္ႏွင့္ စက္မႈထြန္းကားမႈအပါအ၀င္အျခားေသာ အခ်က္မ်ားေၾကာင့္ ေရခ်ဳိအသုံးျပဳမႈပမာဏသည္ (၇) ဆနီးပါးခန္႔ တုိးျမင့္လာခဲ့သည္။ ဖြံ႔ျဖဳိးဆဲႏုိင္ငံမ်ား၏ စက္မႈစြမ္းအားထြန္းကားလာေရး အာသီသမ်ားေၾကာင့္ ကမာၻ႔ေရခ်ဳိ လုိအပ္ခ်က္ႏွင့္အသုံးျပဳမႈသည္ တုိးျမင့္လာဦးမည္။ တစ္ဦးခ်င္းစီ၏ ေရအသုံးခ်မႈသည္ လက္ရွိအေနအထားအတုိင္းဆက္လက္ျမင့္တက္လာမည္ဆုိပါက ေနာက္ႏွစ္ေပါင္း (၂၅) ႏွစ္အတြင္း ရရွိႏိုင္ေသာ ေရခ်ဳိပမာဏ၏ (၉ ၀%) ကုိ လူသားမ်ားက အသုံးျပဳ၍ကုန္ခမ္းသြားမည္ဟု ပညာရွင္မ်ားက ခန္႔မွန္းထားၾကသည္။ မေ၀းေတာ့သည့္အနာဂါတ္တြင္ ရင္ဆုိင္ရမည့္ ျပႆနာအက်ပ္အတည္းကုိတစ္ခုကုိ မီးေမာင္းထုိးျပျခင္းသာျဖစ္ပါသည္။
ကမာၻ႔ရာသီဥတု ေျပာင္းလဲမႈ
ကမာၻႏွင့္အ၀ွမ္း ေရျပတ္လတ္ရွားပါးမႈ၏ (၂၀%) ခန္႔သည္ ကမာၻ႔ရာသီဥတု ေျပာင္းလဲမႈေၾကာင့္ျဖစ္သည္ဆုိသည့္ ခန္႔မွန္းခ်က္မ်ားလည္း မၾကာေသးမီက ပညာရွင္မ်ားထုတ္ျပန္ထားသည္။ ရာသီဥတု ေျပာင္းလဲမႈ၏ သက္ေရာက္မႈကုိ အတိအက်တုိင္းတာရန္ ခက္ခဲေသာ္လည္း မုိးေရခ်ိန္သည္ တစ္ခ်ဳိ႕ေနရာတြင္ မ်ားလာသည့္တုိင္ (လူဦးေရအမ်ားဆုံးေနထုိင္ရာေဒသမ်ားျဖစ္ၾကေသာ ) အပူပုိင္း မုတ္သုံရာသီဥတုႏွင့္ သမပုိင္းဇုံေဒသမ်ားတြင္ ရြာသြန္းမုိးေရခ်ိန္နည္းလာေၾကာင္း မ်က္ျမင္ကုိယ္ေတြ႔ပင္ျဖစ္သည္။ ေရရွိမႈ၊ ေရအရည္အေသြးတုိ႔ကုိ ထိခုိက္လာမည့္ ပုိမုိျပင္းထန္ဆုိးရြားေသာ ရာသီဥတုမ်ားျဖစ္ေပၚလာမည့္အေၾကာင္းကုိ မုိးေလ၀သႏွင့္ဇလေဗဒပညာရွင္မ်ားက ခန္႔မွန္းထားၾကသည္။ လြန္ခဲ့သည့္ဆယ္စုႏွစ္အတြင္ ၾကဳံေတြ႔ခဲ့ရသည့္ ေရၾကီးေရလွံ်မႈ၊ ေျမျပိဳမႈႏွင့္ ေရျပတ္လပ္မႈတုိ႔သည္ သတိေပး ေခါင္းေလာင္သဖြယ္ျဖစ္ေနသည္။ ၁၉ ၉ ၁ ခုႏွစ္မ် ၂၀၁၁ ခုႏွစ္မ်ားၾကားတြင္ သဘာ၀ေဘးအႏၲရာယ္ ခံစားရသည့္ လူဦးေရသည္ တစ္ႏွ္စ္လ ွ်င္ သန္းေပါင္း ၁၄၇ ဦးေရမွ သန္းေပါင္း ၂၁၁ ဦးေရထိ တုိးျမင့္လာခဲ့ သည္။ (၉ ၀%) ေသာ သဘာ၀ေဘးအႏၲရာယ္ျဖစ္ပြားရျခင္း၏ အေၾကာင္းရင္းမွာေရႏွင့္ ဆက္စပ္ေနေၾကာင္းကုိ ပညာရွင္မ်ားက ေထာက္ျပေနၾကသည္။
အေျခခံအေဆာက္အဦးမ်ား
ကမာၻေပၚရွိ (၂၂၇) ခုေသာ ျမစ္ၾကီးအသြယ္သြယ္၏ (၆၀%) ေသာ ေရးစီးႏႈန္းကုိ ဆည္တမံၾကီးမ်ား၊ ေရလႊဲဆည္ၾကီးမ်ား၊ တူးေျမာင္းမ်ားက အစိတ္စိတ္အမြာမြာျဖစ္ေစသည္။ ယင္းသုိ႔အစိတ္စိတ္အမြာမြာျဖစ္ျခင္းက သဘာ၀ေဂဟစနစ္ပ်က္ဆီး ယုိယြင္းျခင္း၏ လမ္းစပင္ျဖစ္သည္။ အက်ဳိးရလဒ္အေနျဖင့္ ဇီ၀မ်ဳိးစုံမ်ဳိးကြဲသက္ရွိမ်ားမ်ဳိးသုန္းသြားသည့္တုိင္ အက်ဳိးဆက္ရွိသည္။ ကာဇက္စတန္ႏုိင္ငံ၏ေတာင္ဖက္စူးစူး၊ ဥဇဘက္စတန္ႏုိင္ငံ၏ေျမာက္ဖက္စူးစူးတြင္ရွိေသာ အာရယ္ ေရကန္ရွိ ေရထုထည္၏ (၇၅%) ခန္႔သည္ ၁၉ ၉ ၈ ကတည္းကပင္ ေရလႊဲဆည္မ်ားေၾကာင့္ ခန္႔ေျခာက္သြားခဲ့ျပီျဖစ္သည္။ World Commission on Dams အဖြဲ႕က ဧရာမ ဆည္ၾကီးမ်ားမွ ရရွိလာသည့္အက်ဳိးေက်းဇူးကုိ ခံစားႏုိင္စြမ္းမရွိေသာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးသူႏွင့္အာနဂါတ္မ်ဳိးဆက္သစ္မ်ား ရွိေနပါေၾကာင္း၊ ထုိ႔ျပင္ဧရာမစီမံကိန္းမ်ားေၾကာင့္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ႏွင့္လူမႈဘ၀ပ်က္စီးေၾကာင္းတုိ႔ကုိ ေထာက္ျပခဲ့သည္။
တလြဲဆံပင္ေကာင္းေနမႈမ်ား (Mismanagement)
ေရအက်ပ္အတည္း၏မူလဇစ္ျမစ္ကုိ တူးေဖာ္ၾကည္မည္ဆုိပါက ေကာင္းမြန္ေသာ ေရဆုိင္ရာ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မႈစနစ္မရွိျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ေရခ်ဳိစီမံခန္႔ခြဲသည့္ ဌာနမ်ားလုံေလာက္သည့္ အသိပညာ၊အတတ္ပညာမရွိျခင္း၊ ယင္းဌာနမ်ားအခ်င္းခ်င္း ေပါင္းစပ္ညွိႏႈိုင္းမႈမရွိျခင္း၊ အမ်ားပုိင္ရင္းျမစ္တစ္ခုခုကုိ တစ္ဦးတစ္ေယာက္ေကာင္းက်ဳိး(သုိ႔)တစ္စုတစ္ဖြဲ႕အက်ဳိးအတြက္ အျမတ္ထုတ္ အသုံးျပဳျခင္း စသည့္အခ်က္မ်ားသည္ ေရအသုံးခ်မႈစီမံခန္႔ခြဲေရးကုိ အတြင္းလိႈက္စားသည့္ အခ်က္မ်ားပင္ျဖစ္ၾကသည္။ ထုိ႔ျပင္ သစ္ေတာျပဳန္းတီးမႈ၏ဆုိးက်ဳိးသက္ေရာက္မႈကုိ ေလ့လာမည္ဆုိပါက ေရတုိက္စားမႈျပင္းထန္လာျပီ၊ ျမက္ပင္ေပါက္ေလးမ်ား တိမ္းပါးမႈေၾကာင့္ ေရအရည္အေသြးသည္လည္းက်ဆင္းလာမည္ျဖစ္သည္။ ေရေ၀ေရလဲေဒသထဲတြင္ အေဆာက္အဦးမ်ားေဆာက္ျခင္းကလည္း စိမ့္စမ္းေရအထြက္ႏႈန္းက်ဆင္းေစလ်က္ ေရျပတ္လတ္မႈကုိ ျဖစ္ေပၚေစသည္။ World Commission on Water ၏အစီရင္ခံစာအရ ကမာၻေပၚရွိအဓိကျမစ္ၾကီးမ်ား၏ ထက္၀က္ခန္႔သည္ ေရညစ္ညမ္းစာရင္းတြင္၀င္ေနျပီး၊ အခ်ဳိ႕မွာ ခမ္းေျခာက္စျပဳလာျပီျဖစ္သည္ဟု မွတ္သားရသည္။ ျမစ္ေခ်ာင္းေရမ်ား ညစ္ညမ္းရျခင္း၏ အေၾကာင္းရင္းတစ္ခုမွာ လူ႔အညစ္အေၾကး (မစင္) ေၾကာင့္ျဖစ္ေၾကာင္းအစီရင္ခံစာကဆုိ၏။ ေသာက္သုံးေရရရွိေရးအတြက္ ဆည္မ်ား၊ ေရေလွာင္ကန္မ်ားတည္ေဆာက္ျခင္းသည္လည္း ေရတုိေရလတ္ ေျဖရွင္းရန္ နည္းလမ္းေကာင္းဟုဆုိႏိုင္ရန္(ခက္ခဲသည့္တုိင္)ေသာ္လည္း၊ ယင္းတုိ႔သည္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ယုိယြင္းမႈ၊ ေဂဟစနစ္ ပ်က္ဆီးမႈတုိ႔၏ လမ္းစပင္ျဖစ္ေၾကာင္း ေဆြးေႏြးေထာက္ျပလုိပါသည္။
နိဂုံး
ေရခ်ဳိသည္ သက္ရွိသတၱဝါမ်ားႏွင့္ သဘာ၀ေဂဟစနစ္အတြက္ပါ မရွိမျဖစ္အေရးပါသည့္ သဘာ၀သံယံဇာတ ရင္းျမစ္ျဖစ္ပါေၾကာင္း၊ ေရရွားပါးျပတ္လတ္မႈမ်ား ျဖစ္ပြားရျခင္းအေၾကာင္းရင္းမ်ားကုိလည္ေကာင္း၊ ရင္ဆုိင္ေျဖရွင္းရမည့္ အခက္အခဲ စိန္ေခၚခ်က္မ်ားကုိလည္း ေဆြးေႏြးခဲ့ျပီျဖစ္ပါသည္။ ထုိသုိ႔ဆုိလ ွ်င္ ယင္းစိန္ေခၚခ်က္မ်ားကုိ မည္သုိ႔မည္ပုံေက်ာ္လႊားႏုိင္ေၾကာင္း၊ ေနာက္မ်ဳိးဆက္မ်ားအတြက္ပါ မည္သုိ႔မည္ပုံ ထိန္းသိမ္းသင့္ပါေၾကာင္းဆုိသည့္အခ်က္မ်ား ဆက္လက္ေဆြးေႏြးပါဦးမည္။
စကားခ်ပ္မ်ား။ ။
ေရရွားပါးမႈဆုိသည္မွာ ေနရာေဒသတစ္ခုခုတြင္ ေရျပတ္လပ္မႈသည္ လူသားတစ္ဦးအသက္ရွင္ေနထုိင္ရန္ အနည္းဆုံးလိုအပ္သည့္ ပမာဏမရရွိႏုိင္ျခင္းကုိ ဆုိလိုသည္။
ေရျပတ္လပ္မႈဆိုသည္မွာ ေနရာေဒသတစ္ခုခု၏ ေရေပးေ၀ေရးစနစ္ ခ်ဳိ႕ယြင္းမႈေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာသည့္အက်ဳိးဆက္ျဖစ္သည္။
ေရေခါင္းပါးမႈဆုိသည္မွာ ေရညစ္ညမ္းမႈ၊ ေရျပတ္လပ္မႈ (သုိ႔)ေရရရွိႏုိင္ျခင္းမရွိျခင္းတုိ႔ေၾကာင့္ ကိစၥအရပ္ရပ္တုိ႔ေၾကာင့္ျဖစ္ေပၚလာသည့္ အေျခအေနတစ္ရပ္ျဖစ္သည္။
ေရအက်ပ္အတည္းသည္ ေရရွိႏုိင္ျခင္းမရွိသည့္အေနအေျခေၾကာင့္ ေရႏွင့္စပ္လ်ဥ္းသည့္လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား အားလုံး ထိခုိက္ကာ ဗဟုိအစုိးရျဖစ္ေစ၊ ေဒသႏၲာရအစုိးရျဖစ္ေစ ေျဖရွင္းႏုိင္ျခင္းမရွိသည့္ အေျခအေနကုိ ဆုိလုိသည္။
Tha Peng Cung
၂၈၊၁၊၂၀၁၉
ခတၱ-Brisbane
Tha Peng Cung သည္ International Water Centre (IWC) မွ ဖြင့္လွစ္သင္ၾကားေပးသည့္ Master of Integrated Water Management ကုိ Australia ႏုိင္ငံ၊ Brisbane ျမိဳ႕ရွိ Griffith University ၌ တက္ေရာက္ပညာသင္ယူေနေသာ က်ာင္းသားတစ္ဦးျဖစ္ပါသည္။
About The Author
