Chin Ramkulh NLD Party Chairman Pu Zo Bawi Biaruahnak
Chin Digest Vol. 6, No. 4–
Chin Ramkulh NLD Party Chairman Pu Zo Bawi
Biaruahnak
Chin Digest: Na konglam tawifiang in na kan chim kho hnga maw?
Pu Zo Bawi: A si, atu hi Chin ramkulh ah NLD, Chairman ka si i cunglei (Bahu Committee) zongah CEC chungtel ka si. Cun, Chin ramkulh hluttaw ah chairman ka ṭuan cuahmah lio a si.
Chin Digest: Nan party ah candidate zei zat dah ai cuh ding an si? Hmun zei zat ah dah nan i cuh lai?
Pu Zo Bawi: Ram pumpi huap in thimnak tuah khawhnak hmun paoh cu cuh kan i timh bang, Chin ramkulh zong ah kan i cuh dih ko lai.
Chin Digest: 2020 thimnak ah nan party cawlcanghnak, a donghnak nan i timhlamh ning tawifiang in na kan chim kho hnga maw?
Pu Zo Bawi: Atu 2020 thimnak ah hin 2015 nakin kan tha deuh lai tiah kan i ruah. Asinain, Candidate thimnak ah kan i palhnak zawn tete zong a um. Tahchunnak ah, Mindat le Kanpalet bantuk hna ahcun kan tha lem lai lo dah! A minung cung ah Laimi cu kan i hngatchan tuk tikah hin Kanpalet le Mindat…tbk hna ahcun kan i harh ngai ko lai tiah ka ruah.
Chin Digest: (USDP, NLD Le CNLD) i nan party policy aa dannak kong, kan fianh kho law, kan duh ko?
Pu Zo Bawi: Kannih policy cu a tawinak in kan chim ahcun; a pakhatnak ah ram pumpi caah a biapi bik a si mi ramchung daihnak hi a biapi bik ah kan chiah. A pahnihnak ah a dik mi Democracy Federal Union phunghrampi a chuak khawh nakding hi a si. A pathumnak ah caan sau a nguh mi i a fek mi ram ṭhancho nakding kha atu 2020 thimnak ah NLD policy nih a biapi bik in ai hmaithlak mi a si .
Chin Digest: Mahte khuakhan lairelnak (Self-determination), Federal Democracy ngahnak ding ah dikthlir mi policy nan ngeih mi tlenglak in na kan chim kho hnga maw?
Pu Zo Bawi: Hihi cu tampi in chimh ah cun, banabia ah 2010 ah khan, thimnak an tuah tikah a taktak ahcun, 2010 thimnak a chuah khawhnak zong hi kan ruah a si ahcun, 2003 ah tuk thahnak ruangah vawleipi nih ralkap cozah kha pressure a pek tikah, zei khom a si zong ah, Khin Ngew nih khan rumit pa 7 kan tuah ah hin mah ning hin Democracy thimnak kan tuah lai tiah biakamnak kha vawlei pumpi theih in a rak ngeih cang. Mah tikah khan rumit pa 7 kha an van tuah tikah 1993 in phunghram kha an tuah i 2008 ah khan fehternak kha an tuah tikah vawlei cung ah a sau bik mi kum 13 le cheu chung kha, kha phunghram kha an tuah i a chiakha bik mi a si. Zeicatiah mipi caah tuah mi a si lo, amah ralkap cozah a hmunh khawhnak, a feh khawh nakding kha humhimnak an tuah mi si. Mah ti a si tikah 2010 ah khan thimnak an ti tikah khan bia a ra kho mi cu 2010 cung ah thimnak ah a lut mi party vialte nih 2008 phunghram kha a humhim lai tiah minsen nan thut lai tiah a si hoi, mah tikah khan kannih NLD committee kan ṭhu i 2008 phunghram cu democracy hen a ralkah mi a si tikah, hi phunghram hi cu kan humhim hrim lai tiah minsen kan thu kho lo. Nan duh a si ahcun kan upat lai tiah kan remhpiak uh tiah Bahu committee le ralkap cozah sin ah ca kan ṭial, anmah lei in lehnak a rat lo ahcun kan i thim lai tiah bia kan khiah. 2010 i thimnak ah a lut mi paohpaoh cu 2008 phunghram kha kan humhim hrim lai tiah minsen an thut tikah khan, zei hmanh an ka kha an huh cang hna i chim awk ah policy kha zei hmanh a um ti lo. NLD lawnglawng nih 2008 phunghram kha humhim nakcun kan upat lai tiah remhpiak uh tiah an duh lo, kan lut lo. NLD thimnak a luh lo tikah khan vawlei pi nih khan hi thimnak hi an lung ah a um lo. Mipi lei zong nih khan zei a phi a chuak lai ti kha zumh a um ti lo. Cu tikah ralkap cozah le USDP kha an fimzer ve i NLD a tel lo a si ahcun kum 5 chung hi tluang tein kan kal kho lai lo tiah an ruah caah 2012 karlak ah khan cun phunghram hi kan in remhpiak hna lai i nan lut lai maw a kan ti i, nan remh a si ahcun kan lut lai kan ti i kan luh mi kha a si. Kan luh hnu ah a taktak ah cun kum 1 le cheu Hlutdaw ah tlang cung party siseh 2008 phunghram kan humhim lai tiah minsen a thu mi vialte siseh Hluatdaw luh tikah Federal ti mi kha ka khat hmanh an chim ngam lo, an chim a si ahcun thong thlak ding kha an ṭih i asinain kannih 2012 karlak ah NLD kha 44 chung ah 43 in teinak kan hmuh i, Hlutdaw kan luh hnu lawng ah Federal pyithawngsuh kha kan aupi i atu cu ralkap zong nih Federal an chim mi hi si cuh. Cuca’h cun USDP le Lai party ti mi nih Federal ti mi hi lih le hrawkhrol si. An chim ngam lo mi kha nihin ni ah kannih cu Federal kan hal lai kan khel lai kan ti kha cu, an rak chim ngam lo mi 2008 phunghram kha kan humhim lai tiah minsen an thut cang tikah an chim ngam/rel ngam lo mi kha, atu ah annih tu kha Federal ti mi kha cu minsen an thut cang tikah an chim ngam lo mi a rak si, ti kha fiang tein humh a si tiah ka chim duh mi a si.
Chin Digest: Midang party nakin nanmah party policy a that biknak zawnte hi zeidah a si hnga?
Pu Zo Bawi: Mahte khuakhan lairelnak (self-determination), federal democracy ngah ding ah a dikthlir mi policy kan ngei, ningcang tein Rule federal si nakding ah federal hi ningcang ten phunghram le policy vialte kha kan ngei. A dik mi democracy federal pyithawngsuh ti mi kha kan kan dirpi mi si.
Chin Digest: Chin miphun huap in party 13 (ramkulh chung 12, ramkulh leng in 1) a um mi nih hin Chin miphun caah thatnak a chuahpi ding maw a tam deuh lai? Chiatnak dah?
Pu Zo Bawi: A taktak ah cun atu hi Kawlram hi democracy ram cia a si lo hringhrim a si mi ralkap kha kum 20 silole kum 30 hrawng doh in hi dirhmun phan mi an si. Cucaah cun atu ka chim mi cu si, mah chung ah khan ralkap cozah duh lo in a doh mi cu NLD kan si ko. Minung a thongthong in nunnak kha thonginn chung tiang i pek in, kanmah he ralkap a doh ti mi Kachin aphoih-choh, Shine aphoih-choh, Karen aphoih, Mon aphoih-choh, Rakhine aphoih-choh cun Laimi in ZCD congress kha kanmah he (mahamet) kan si tikah 2010 thimnak kan luh lo tikah kan mi vialte zong kha thimnak ah an lut lo. Kannih hi cu dohdalnak in hi dirhmun hi a phan mi kan si. A dang party cu 2010 ah ralkap cozah nih buh le sa cabuai cung ah van chiah mi cung ah a rak ṭhu sawh mi an si. Kannih tu cu nunnak thap in dohnak tuah mi kan si tikah a dang he cun kan i lo lai lo ti kha, kan ruahnak zong kha ka chim duh mi cu a si.
Chin Digest: Vawleihrim, vawleilawng, vawleiluat le pupa ram ai dannak tawifiang tein na kan chim kho hnga maw? Hi kong ahhin teh, nan party nih a diktlir mi policy nan ngei maw?
Pu Zo Bawi: A tak ah cun ram dawt taktak a si ahcun, an i komh ahcun, ṭha tein fek ṭhup in an i komh ding si. Atu ah Laitlang ah min chim hau lo in party pa 6 an um i an pa 6 chung ah CNLD zong hi an i fonh tikah, ram an dawt taktak a si ahcun, a ningcang tein minung pakhat kha a changchang in chairman tuan in a changchang tein rian i khinh ding a si. Cucaah atu ah party ti mi cu ruahchannak he kan ṭuan sawh mi si. Hmun co kan i tim lo ṭhutdan zong kan ruat lo. Party tuah lio hmanh in upa kan i kianh khawh lo ahcun, hmunhma hrimhrim cu co hna seh law an i kian kho hna lai lo. Cucaah cun mah hi cu ram dawt a si lo, hmunhma duh caah party tuah mi a si ti a lang. Laitlang cu minung tlawm te kan si i ram ca kan tuah mi hi a theih dih ko, atu ah kan ti ahcun Khumi party ti mi U Kyaw Thin khi kanmah party tuah lio ah MP a rak si cuh. Paletwa ah a si nain 2010 lio ah khan kan i thim lai lo tiah biakhiahnak kan tuah tikah a kan chuahtak i, MDF a pe, MDF ah a pek tikah a ngah fawn lo, NLD kha kan i thim ṭhan tikah khan NLD ah khan kan lut ṭhan lai tiah a ngah ti lo. Atu ah Khumi party kha a tuah mi a si ko, kha bantuk kha ram a daw maw ti kan tuaktan ahcun a fiang ko. Hihi ram daw taktak tu a si maw, mah hmunhma kawl dah si ti mi kha, kan policy kalpi ning le ram ca tuah ning ah hin kan i fiang bik ko ti hi chim ka duh mi si.
Chin Degest: 2008 phunghrampi i pohmah 261 cung ah nanmah party nih nan dirpi mi theih kan duh ko?
Pu Zo Bawi: Kanmah hi dahkaw lothlo bu (Bahu) ah ka rak i tel bel cang. Atu ah Rakhine pyine vuancichoh khi U Nyi Puh khi chairman a si i biatak tein kanmah lio ah hin amah vawlei kong ah hin kan buaipi bik mi si. Atu ah kanmah kan kai hnu ah a pahnihnak TAMADA U Henry Van Thio hi vawlei pek ṭhan committee ah chairman si i Ekah a sing leng in mipi kut kan phanhter cang nain Laitlang he ai lo lo. Asinain Laitlang hi pupa ram ti mi hi a rak um tak, nihin ni ah Hakha kan zoh a si ahcun Hakha pupa ram ngei taktak nih cun Hakha myo caah hin a lak in inn hmuh pakhat zong thap lo in a hlut ko. (Fire derparmet) in Keihsih tiang khi Pu Thang Lian ram a si. Hakha ca cun ti in a zapi tein a lak in a hlut dih, Atu i Dinlo sang vialte khi Za Hmung ram si i, Pu Uk Mang nih a co. EPC caah hman an duh tikah le HaKha Myo caah cun tiah a hlut dih mi si, cucaah cun pupa ram cu a rak um taktak ko i, a um mi nih hin Hakha khualipi si an duh tikah an ram hi a ngei taktak nih a lak in an hlut dih. Hakha i kan buaipi mi cu kanmah bantuk i khuate in rat i a ningcang lo in kum 1 kum 2 dum tiah tuah mi kha kanmah ram kan i ti, a ning lo in kan i zuarh tik khan pupa ram kan ti mi hi pakhat hmanh a si lo. Pupa ram a ngei tak mi nih cun a lak tein Hakha khualipi caah ti in a lak in an hlut mi a si kha ka chim duh mi a si.
Chin Digest: “21st Panglong Conference” ah i tel khawhnak covo hei ngei ulaw, zei kong dah a hlei in nan party nih nan dirpi lai?
Pu Zo Bawi: 2015 thimnak lio ah pakhatnak ah 2008 phunghram kan remh lai kan ti i, atu ah party kip minung 45 kan i thim i hi phunghram remh ding ah pohmah a za tein 3775 remh ding in Hlutdaw ah kan chuahpi i, mah vialte chung ah kha (Matanmasum) ti mi, mah pakhat lawng kan phiat i kan remh khawh. Zei tluk in dah ralkap le USDP nih remh kan duh lo tiah an dirpi mi cu TV ah kan hmuh dih ko lai. Mah nakin ralkap le USDP nih 261 remh an chuahpi mi kha zeitindah remh kan duh lai. A taktak ah cun (Tamadah) nih pyine vuancichoh khin mi kha, (tine ke Pyine vuancichoh) rian khin kha a si ko. A taktak ah cun anmah USDP le ralkap i fonh i mi za lak an duh mi kha a fiang ko. Cucaah atu ah kanmah he a naih bik mi Indonesia khi hringhrim si mi Democracy si tikah 100 chung ah 30% kha ralkap an ṭhu ve, asinain term khat lawng an ṭhu i democracy phung ning in a kalh mi an si i, a term 2 nak ah cun ralkap kah hnu ah an tolh i, atu cu mipi thim mi Hlutdaw ah an ṭhu. Kannih hi zoh ahcun 2010 in 2015 tiang an ṭhu 15-20 tiang an ṭhu 20 hi thut an duh rih tikah rallap 25 an i thawn lo ahcun 261 hi kan remh kho lai lo ti hi fiang tein chim ka duh mi si.
Chin Digest: 2020 thimnak ah a hlan i thimnak nakin mino cawlcanghnak a thawn bik nak a ruang hi zeidah a si hnga?
Pu Zo Bawi: A pakhatnak ah kanmah cozah kan kai a si ahcun ram pumpi teinak a hman mi federal democracy a hman mi tuah khawh nakding ah cun a hman mi ram ṭhanchonak kha kan i hmaithlak mi a si. Cucaah cun term 5 chung ah phunghram kan remh kho lo ti ko uh sih. Ram pakhat i phunghram mipi nih an hna tlak lo ahcun remh khawh lo ti a um lo. Cucaah cun 2015 lio ah khan a mipi nih 100 ah 85% in hna a kan tlakpi i kan remh kho lo. Atutan ah 100 ah 90% in teinak kan hmuh ahcun ralkap cozah le USDP zong nih cun NLD hnu ah Kawl ram mipi 190 nih an dirpi tiah theih a si ahcun anmah tein hnu ah an tolh lai. Cu tikah cun remh khawh lo ti a um lo. Amah le ningcang tein phunghram hi a remh dih a si ahcun, phunghram hi kan remh lai maw kan thlen lai maw ti in thil a kal tikah cun, a hman mi federal pyithawngsuh phanh nakding ah cun, a hmasa bik te NLD 88 Sept 27 kan tuah hnu khan mah kha kha kan dirhmun kan dirkamh mi a si i a hman mi federal pyithawgsuh pi kha dir khawhnak kha kan i hmaithlak pi mi ah si ti kha chim ka duh.
Chin Digest: Party chung i mino cawlcanghnak nih hin zeitluk in dah party a bawmh khawh? Party cawlcanghnak ah hmual a ngeihter deuh maw?
Pu Zo Bawi: Kan rianṭuannak ah hi tluk in kan ram hrimhrim a si mi Democracy thlen nakding caah ṭan kan lak tikah, khika lei i a duh lo mi ṭan an lak ve ti mi kha mipi nih fiang tein an hmuh caah mipi hnatlaknak hi mark an laknak deuh a si. Cawlcanghnak ah cun upa kar khat kan hlan ah mino kar thum a hlang kho mi an si, cucaah mino nih khoika ram paoh ah mino nih hna na tlakpi i dirpi a si ahcun, khoika ram paoh ah policy a si zong ah ram a si zong ah mino nih 100 ah 70 hi cu thlennak an tuah khawh ti mi kha chim ka duh mi cu a si. Thlennak ca ah cun nawl an ngei ve ko anmah i an ruah ning khua an khan ning hin upa zong nih kan zulh ve ko. Atu mino hi cu a bik in sianginn kai lio zong an tam party lut mi zong an si theng lo khan, ram thlen duh ah an tuah mi a si i ram caah rianṭuan a si ve ko. Cucaah ram rianṭuan ti mi cu mah te kha an thisa ah a lut lai i hmailei ah hruaitu ṭha an si kho. Mino nih Democracy ngahnak kha focus tuah hi a kan bawmh mi a si ko i, hmailei ah hmuhton ngei hna seh ruahnak ṭha ngei ve hna seh ti mi policy kha a si ko. Cu theng kha theng um lem lo .
Chin Digest: Tutan thimnak kong ah ṭuanvo ngeitu Ramhun Thimnak Bu (Union Election Commission) nih an tawlrel mi cung ah na lung tling maw? Tutan thimnak ah zalonnak le dingthlu lairelnak (free and fair election) a um lai tiah na ruat maw?
Pu Zo Bawi: Free and Fair cu a si ko lai. Cu bal cu atu ah Covid-19 he a si i kan ram kahdohnak zong a um tikah khan buaibainak a kakip ah um ko. Cucaah cun covid-19 zong nih a kan donh cuahmah a si nain thil ti mi hi Covid-19 zawtnak zong hi cu tik kha tik a dih lai ti in a ni khiahpiak thiam a si lo caah, a dang party zong nih hi Election zong hi thawn ding si an ti nain, hi Covid hi mah ni mah thla ah a dih lai ti awk a ṭha lo, thawn awk a ṭhat lo caah UEC nih a ning tein si seh an ti mi kha si. Zeihmanh a um lai lo Free and Fair cu a si ko lai. UEC nih thimnak tuah kho lo ding in a tuah mi zong level a tuah te lai i, tuah khawhnak cu an tuah lai tuah khawh lonak cu an remh te lai.
Chin Digest: MRTV i party biachimnak ah voi dang thimnak nakin cik le tan piak mi a tam deuh ti kan theih? Zeiruang ah dah a si?
Pu Zo Bawi: A taktak ah cun kan ram zong hi Democracy ram si kan ti ko nain 2008 phunghram um chung ah hin, mah nih hin thil hi ṭemṭawm cu a si nain duh paoh in chim le rel hi phung ning le phung hram um tikah khan hi cung ah hin tuaktan in an tuah mi si lai, khawngton pi in cun si lai lo. Phunghram kha zohchun in kha bantuk kha rian tuanpiak mi si lai. 2008 phunghram chung ah a um rih i mah leng cun luan awk ṭha lo. Atu kanmah Hlutdaw siseh cozah siseh rian kan ṭuan tikah phunghram leng khan ṭuan awk khan ṭha lo cuh. Mah nih khan ṭemṭawnnak a um rih.
Chin Digest: Nan party nih tutan thimnak ah teinak hei hmu u law, 2008 phunghram pi khi khoika zawn dah remh hmasa bik nan duh? Pathum in na langhter kho hnga maw?
Pu Zo Bawi: Phunghram hi nan theih mi si ko i pohmah kha theih a si ko i, a taktak ah cun a hman mi tu cu remh ding ti lawng in a chuak rih, asinain Election kan hmuh i ningcang tein kal ahcun, remh si ding kan chim kho lo. Cucaah mah hi cu mipi aw-an le a thli hran nih a ngeih te ko lai, kanmah zong nih fiang tein kan chim kho lo. Cucaah cun pohmah 3775 remh nakin a thlen thlen hmanh hi a fawi deuh mi dirhmun ah khan a phan mi a si. Cucaah cun hihi cu hiti ning in a kal ning ti kha a chim awk ah a har ngai te.
Chin Digest: 2020 thimnak ah ai cuh ding mi party tampi lakah zeiruang ah dah mipi nih mee (vote) a kan pek awk a si ko tiah na ruah?
Pu Zo Bawi: NLD hi cu ralkap doh mi kan si i mipi nih a kan zumh. A dang tham cu ṭhutnak kawl duh zong ah a cuh mi an tam pi. NLD cu ralkap kan doh tikah, hi atu keimah zong hi hi dirhmun ah ka phan lai ti i ruah nakin kan nun zong kan thih zong ah kan ram hi thlen a cu ti mi kha i ruah chih in kan tuah mi si. Cucaah, ralkap dohdalnak kum 20 chung pi kan tuah tikah, miphun nih a kan zumh ve mi si ti kha chim ka duh mi a si. Democracy ram paohpaoh ah cun media ṭhawn ah hin kan ram tuan ah a thleng lai, media a ṭhawn lo ahcun zeitik hmanh ah kan ram sining an thei kho lai lo, Democracy a hman mi phan zok uh sih ti kan duh a si ahcun, media hi nan rak theih a hau, nan rak ṭhawn a hau, mah lawng ah hin kan ram hi ningcang tein a thleng kho lai.#
Chin Digest Vol. 6, No. 4 (November 2020) ah chuah mi a si. Cauk a phanh khawh lo nak a tam caah Online in thazaang a kan petu caah kan rak thlah ṭhan mi a si. ~ Editor
About The Author
