2020 thimnak – NLD maw, CNLD maw USDP dah; Hakha – Thantlang dirhmun cuanhnak

0

Catialtu_Salai Mang Hre Lian

November 2020 ah Kawlram thimnak thar a ra than cang lai. Kum (5) chung a kan hruaitu NLD an “term” a dih cang lai. 2010 – 2015 kar USDP nih an kan hruai. 2015 – 2020 kar NLD nih an kan hruai ve. 2020 – 2025 tah aho nih dah a kan hruai rih lai? NLD thiam maw? USDP maw? Tlangcungmi Party aa telmi komh cozah (Coalition Government) dah?

Aluan cia kum 10 ramkhel lamthluan chung ah mizapi nih ramkhel umtuning – Party, pumpak, an riantuannak le an ti khawhnak tampi kan ifiang cang!

Thimnak ding thla (5) lawng aa duh cang. US President thimnak zong November ah a si ve lai. Annih cu aa cuh ding ah Republican Party in Donald Trump le Democratic Party in Joe Biden an i fiannak a hlan cang. Kawlram bel ahcun MPs aho dah aa cuh lai timi atu tiang aa fiang rih lo. NLD zong, CNLD zong, USDP zong.

Thimnak voi hnih kan tep cang. Zeimawzat mipi nih ramkhel kan i fiang cang. Kan rak thimmi Party, MPs nih zeitluk in kan duhning in rian an tuan khawh, mipi ai-awh in an rak cawlcangh timi kan i fiang cang. Cucaah tutan thimnak cu zoh a nuam ding a fiang. Ramkhel Party pawl zong an i timlam ngai cang lai. Ramkhel buan (paihbuan) luh ding ah aa cuh ding MPs a makmak le a thatha mizapi sin ah an hun chuahpi lai ding a fiang. Cu chuahpi ding ah zeitin an i timh cio cuan hnik usih.

MPs thim ningcang

US ram bantuk ahcun MP aa cuh ding hi mipi bak nih an thim hna. Tahchunhnak ah Chinmi tamnak Indianapolis State ah Senate thutdan pahnih a um. Thutdan pakhat i aa cuhding ah Republican in cuh ding min a pemi minung 10 fai zong an um kho. Democratic lei zong cu thiam. Republican in min aa pemi minung 10 cu Indiana ramkulh aiawh in Senate i cuh kho ding ah anmah Republican Party chungtel sin ah thimfung an i cuh hmasa. An pawlisi an chim. Bia-alnak (Debate) an tuah. Cu hnu ah Party chungtel nih an thim hna i a donghnak bik ah zapi thimfung tambik ngahtu kha Republican Party in MP cuhding ah an fehter. Democratic lei zong in cu thiamthiam a si. Cucu Primary Election tiah an kawh. Democratic lei in thimfung tambik le Republican lei in thimfung tambik ngahmi cu Indianapolis State huap ai-awh in Senate caah an i cuh.

Cu tikah a thatnak cu MPs aa cuhding kha mipi nih lunghrinhnak an ngei ti hna lo. Mipi lungtlin mi le uarmi an si tikah mipi lila kha an duhmi MPs a tlin ding ah an tang. Tangka chuah le pum i pekpi kha an ui lo. Cu tikah ramkhel icuhnak a kalning zong aa dawh. Aa cuhding MP hrim nih a hlankhan Party chungtel mipi ai-awhnak a um cia cang.

Asinain Kawlram belte ahcun aa lo lo. US bantuk in tuah khawh a fawi lo. Khatlei in US bantuk in tuah khawh ding ah cun, tangka thazaang tampi a hau. A caan zong a rau. Tikah MPs aa cuh ding cu Party nih mah le an ngeihmi phungning cio in an thim hna. NLD, CNLD, le USDP zong an ilo dih lo.

Cu aa lo lomi MPs aa cuhding thimnak ah zeitindah an i thim cio te lai. An mi thawngtha le mipi lungtlin mi an i thim kho te hnga maw kan zoh hna lai.

NLD nih aa cuh ding MP an thimning

NLD nih MPs thimnak kong ah mumal fek in i tlaihmi an ngei rih lo hmuh khawh a si. 2015 thimnak lio ahcun Party chungtel chung in hmuh tonnak tampi a ngeimi, lungrep (loyalty) a ngeimi kha papek in thim a si. Asinain NLD nih thimnak an tei tikah a tlingmi MPs an maak lo tuk tiah Suu Kyi nih a hngalh. Cucaah MPs a tlingmi paohpaoh phunghrampi kong theih hngalh cawnnak le miraangca cawnnak zong a rak tuahpiak hna. Camipuai a phitter hna.

NLD nih 2015 kum thimnak cu mipi nih ralkap le USDP duh lo hna ruang ah le khatlei in Daw Aung San Suu Kyi mizapi nih upat tuk ruang ah thimfung an kan pek ti kha an i fiang tuk. 2020 kum ahcun mipi hmuhning aa dang hrimhrim cang lai ti kha an zumh. 2017 kum caan karlak thimnak ah tlangcungmi hmunhma ah NLD an sungh tikah an i ralring chinchin. Cucaah tutan cu mi thawngtha kawl ding in timhtuahnak an ngeih a fiang.

Cucaah NLD chimnak nawl ngeitu nih fiangte in a chim. “Atu lio kan MPs zatceo nak tam cu 2020 thimnak ah kan thlen cang hna lai. An derthawm tuk” tiah Monywa Aung Chin nih fiangput in a chim (Myanmar Time, 2019). Party hruaitu upa U Myo Nyunt zong nih, “MPs cheukhat cu peh in an i cuh ko lai. Nain zohfelnak kan tuah hna lai. Mipi he pehtlaihnak a tha lomi cu kan cuhter than ti hna lai lo,” tiah a chim ve (Myanmar Times, 2019)

NLD nihhin a luanciami April chung ah MPs aa cuhding min peknak kan thok lai an ti nain zeitluk min an i pek an phuang lo. CEC chungtel Dr. May Win Myint zong nih, “NLD in MPs aa cuhmi cu mah le umnak khuapi cio in Party upa hna nih a tha an timi pawl kan zoh hna lai. Kan Party upa hna hi NLD chan saupi a bawmtu le a tanhtu an si. Cucaah anmah pawl nih a tha an timi hna cu an tha ko lai,” tiah a chim. “Tutan cu NLD nih kan i palh lo hrimhrim a biapi. Tlawmpalte kan i palh ahcun kan Party kan sung kho,” tiah a ti (The Irrawaddy, 2020)

NLD nih tutan thimnak ah tei rih an i timhning le Party in aa cuhding minung thimnak i palh lo ding hi biapi tuk ah an chiah. Mipi nih duhmi, mipi he pehtlaihnak a thami le a zami kan thim hna lai ti a si ko. MP Pi Ni Sui Lian zong nih, “Cuh rih cu kan i tim. Nain khoika indah kan i cuh lai. An kan thim than te lai maw kan i fiang lo. Kan Party nih aa tha bik minung an kan thim te ko lai. Thantlang peng hmanh in min aa pemi minung kan tam tuk cang,” tiah The Chinland Post ah a chim.

A fiangmi cu tutan NLD nih thimnak bual chung ah aa cuh ding MPs hi mi thawngtha lawngte thim an timh hna. Mipi nih an cohlan khawh ding lawngte thim an timh hna. Cucaah NLD nih MPs cuhtu thimnak kong ah cunglei (central) le tanglei (local) i bawm in nawl ngeihnak an i cheu i khua an khaangti ti hi a fiang.

Chin National League for Democracy (CNLD) MPs thimnak phunglam

Mi tampi nih Chin Party ti cun tlaihchanh le hnakkar ah tenh ngai a si. Nain umtu thutto zia thiam lo cun chuahsual zong hi um ttheo. Cucu 2015 thimnak ah Chin Party in pathum an i then. CNDP, CPP le CLD tiin an i cuh. Miphun min in an i cuh nain arti khuai lo tiah an min a rak thang phah. Aruang cu aho pakhat tal hmanh an tling lo. NLD nih tambik a tei i USDP, ZCD an tling. Chin ramkulh in aa cuhmi Party ah MPs pakhat hmanh a ngei lomi cu Chin Party min in aa cuhmi pawl lawng an rak si.

Cucaah mi tampi zong nih lungfahpi an si i Party i komh khawhnak lam an kawl. 2016 kum donghlei ah Party komhnak hnatlaknak cu an ngei. Cu nih tampi Chin miphun lungput a thlen. Cucaah Party komh in Party thar CNLD timi a chuak rih lo nain 2017 By-election in Matupi in Salai Aung Lian cu MP an tlinter. Thantlang in 2015 ah a sung cangmi Pi Za Tlem bel NLD in Pu Bawi Khing nih a tei. NLD he Chin Party he 50% veve in Chin ramkulh ah an i khingkhang kan ti lai.

2020 thimnak ahcun CNLD pakhat lawng in Chin Party an dir cang lai. Tikah lunghmuih an um deuh. Amah bel NLD bantuk in zeitin dah MPs an i thim ve lai. Mi thawngtha ramkhel bual (paih buan) ah an chuahter ve hna lai maw timi nih lai tampi a rel lai. MPs thimning an phunglam zoh hna usih.

Chin Party cu Federal Democracy phunglam (mahte in khuakhan lairelnak) kan duh an ti bang in MPs thimnak zong cunglei (Central Committee) nih tlaih lo in tanglei nih zalongte in tawlrelnak nawl an pek hna. Thantlang a si ahcun Thantlang CNLD Committee nih MPs aa cuh ding a thim hna lai. Hakha zong cu thiamthiam. Central nih tlangtlaknak nawl a ngei hna lo. Cuti cun 2010 ah siseh, 2015 ah siseh MPs kha an i cuh. Hihi NLD he an i dannak a si (NLD cu cunglei le tanglei i bawm in MPs minung an thimti kan ti kha).

Cu tin tanglei lawng nawlngeihnak pek a si tikah 2017 By-election ah MPs luh ding in Salai Ceu Bik Thawng nih min aa pe. Pi Za Tlem nih min aa pe ve. Thantlang CNDP Committee nih an ceihpiak hna tikah Pi Za Tlem cu an thim i Salai Ceu Bik Thawng cu an thlak. Hiti in mah le tualchung (local) Party nawlngeihnak an pek deuh tikah a thatnak tampi a um kho i a dernak tampi a um kho.

Hika zawn ah Chin Party nih bu tungtlang (Institution) dirhnak ah an i palh ngai tiah ka ruah.

  1. Tualchung (Local) Party cu nawlngeihnak dihlak an pek hna. Ahman ko nain, tualchung Party serning zoh tikah Democracy phunglam in an i thim lo. Thantlang peng le Hakha peng Committee an ser tikah Thantlang peng dihlak, Hakha peng Party chungtel dihlak sawm in Party Chairman, CEC thimnak an tuah lo. Pumpek in Party a lutmi nih i sawm in aa tel kho zat in an i thim. Cu tikah cu Democracy phung dik taktak in a chuak lomi Committee an si kan ti khawh. Cunglei thimning cu ningcang in a um. Cu tin Democracy dik in a chuak lo mi Committee nih nawl an ngeih dih tikah mizapi nih duhmi le upat dingmi MPs thimding ah harnak a chuak (Hakha cu an theih caah CNLD Party upa hna cu anmah pumpak icuh an i tim lo. Mipi duhmi MPs thim khawh ding kha biatakte in mi an kawl i ruahnak an hal hna).
  2. Party cu Bu (Organization) a si zia an i fiang lo. Thimnak an tei hnu in nawlngeihnak an ngeih tik lawng ah miphun le ram hruainak ca ah an i thimmi Federal Democracy phung kha an hman awk a si. Linglalet in Party phung an ser. Bu pakhat ahcun cung le tang nawl i ngeihnak (bureaucracy) hi a um hrimhrim a herh. Cung le tang i uknak le pehtlainak phung um lo in nawl a ngeiti dihmi bu cu a pilpak in an chuak lai i – an bu ah feknak, hminnak le thawnak a um lai lo. Pakhat le pakhat i upat lo le zei i rel lonak hna a chuak kho i Bu rawk a fawite. Cu tikah MPs aa cuhding thimnak kong zong ah khua an khaangti kho ti lo. A phichuak cu mipi duhmi le a thawngthami MPs mipi an kan pe kho ti lo. Hi an dirhmun nih NLD le USDP caah teinak lam an sialpiak hna bantuk a si.

Tlai ah an i fiang tikah Party bu a rawh lonak caah tualchung (local) Party duhmi kha zulh ding ah a tla. Hi lio ah Local Party (Thantlang le Hakha CNLD) nih khual an hngalh i mipi sin ah ruahnak hal, mipi duhmi MPs chuahpi kha an i zuam a herh. Cunglei (Central) he zong an i ceih a herh. Cuti lungrualnak in MPs an ithim khawh lawng ah mipi lungthlithum an kheng lai i an lam a tluang lai. An i remh lo ahcun 2015 thimnak le 2017 kum thimnak bantuk an si thiamthiam rih ko lai.

Nihin tiang ah CNLD in aho dah aa cuh lai ti aa fiang rih lo. NLD le USDP a tengh kho ding mithawngtha MPs an chuahpi lai ti cu zumh a si. 2015 an sunghnak le 2017 an sunghnak nih 2020 thimnak ahcun tei ding hrimhrim in timhlamhnak a pek hna lai. Voi thum khelte thimnak hmuhtonhnak zong an ngei cang.

Union Solidarity Development Party (USDP)

2010 – 2015 tiang cozah a tlaitu USDP hi 2015 thimnak ah zohchia ngai in a sungh ve tikah a lung a fak ngai ti cu a laang. 2020 kum ah kir than ding in le cozah dirh khawh ding in kan i zuam lai tiah biakamnak zong an ngei (Myanmar Time 2018). “2020 thimnak ah USDP nih teinak hmuh than hrimhrim biapi tuk. Hihi mizapi caah zong ah a si. NLD hi cozah hruaining an thiamnak nih a tlinh lo. Cu a zatawk in hmuhton zong an ngei lo. Hihi mipi nih an theih ko,” tiah USPD in chimnak nawl ngeitu U Nandar Hla Myint nih a chim.

USDP le NLD hi MPs aa cuhding thimnak an phunglam aa lo. Cunglei le tanglei an i bawm. Dr. Hmuh Thang zong nih, “tutan cu thimnak kan cuh rih lai. Cunglei zong nih cuh ding an ka fial i an kan duhpiak,” tiah fiangte in a chim.

USDP hi Chin ramkulh ahcun CNLD le NLD bantuk in a thawng lai tiah ruah a si lo. 2015 kum ahcun Cozah an tlaih lio a si tikah an thawngtha i MPs zong a za mi an ithim ko. Caah Thantlang zong, Zomi (Tedim lei) zong in teinak an hmuh. Amah belte 2020 kum Chin ramkulh ahcun 2015 bantuk in an thawngtha lai zumh a si lo.

Cozah a ser bal ve mi Party a si tikah zohchuk tuk awk an tha lai lo. Hmuhtonnak lei ah an za. Cucaah an thazang umek chuah in 2020 kum ah NLD sin ah cozah lak khawh than ding in an i zuam hrimhrim lai cu a fiang.

Biadonghnak

Voi khat thimfung kan thlakmi nih kum nga chung kan ramkhel cu biachahnak a tuah ko lai. Cucaah Chin ramkulh le miphun caah siseh, Kawlram huap in a zami MPs, miphun a dirkamhmi Party le Federal caah aa pumpe ding thim kha biapi tuk lai.

US bantuk in Kawlram ahcun mizapi nih thim cangmi MPs (Primary Election bantuk in) kan sercia kho lo. Cucaah Party cio nih mipi lungthlitum an khen khawhnak caah mipi ruahnak hal, Party chungtel lung itlinpi dih an herh. Cu bantuk in Party cio nih mizapi cohlan khawh mi, thimfung tlak tha a thoter tu MPs cio an kan pek lai ka zumh. Mipi duhmi, thim a nuam dingmi MPs a kan pe kho deuhmi Party paoh kha mipi nih kan thim ko lai.

Cucaah Party pawl nih bia kan chahpiak ko uh. Mipi duhmi MPs maw nan kan pek lai, nanmah duhmi MPs dah nan i thim lai. Nanmah nawl!

By Salai Mang Hre Lian

Cherhchan:

https://www.mmtimes.com/news/nld-replace-many-2020-candidates.html

https://www.irrawaddy.com/news/burma/myanmars-nld-pick-general-election-candidates-late-april.html

https://myanmar-now.org/en/news/nld-to-enlist-respected-local-residents-to-select-mp-candidates

https://www.mmtimes.com/news/nld-scrutinises-public-image-2020-election-candidates.html

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: