A Dih Kho Rih Lomi Kalay Pengkulh Le Rithaisii Buainak

0

Catialtu: Salai Za Bawi Thawng| 2018 May 7| Kawlram chung ah rithaisii an tlaih biknak hmun pakhat ah aa tel vemi cu Kalay pengkulh hi a si. Kalay cu India lei kalnak lamthluanpi (Asian High Way) cung um a si bantuk in ramri he aa naihnak hmun pakhat a si ve tikah humhimnak ding ca biatakte khenkham timh zong ah a dintuai lomi hmun pakhat a si. Cu tikah chawleh chawhrawlnak lei zong in a that tikah khuami lawng hmanh si loin Kawlram chung um miphun zakip ra in chawlehnak ah an hmannak hmun pakhat a si.

Ralkap cozah chan lio in tuni tiang Kalay ah hin thihphaih tihnung ral pakhat a um. Mah cucu a cunglei ka van langhter bang rithaisii ral pakhat a si. Hlan cozah chan lio khan rithaisii kong he pehtlai in zeitluk in tih-nung a rak si timi zapi nih kan rak hngal thlu kho lo. A sullam cu hlan cozah kha cu a thlithup deuh in rian an rak tuan tawn caah zapi hmai ah fianghlang tein an rak um ngam lo. Nain ralkap cozah chan a vun dih hnu cozah thar a kai hnu lawng ah zapi hmai fianghlang deuh in bia an vun chimrel ve cang tikah Kalay khuachung ritha-isii an rak tlaih cangmi pawl ruah tikah taksa tim khawh tiang in khuaruah a har ngai.

“Kalay pengkulh rithaisii kan tlaih cangmi hna cu; 2013 kum ah minung 165, 2014 kum ah 1228, 2015 ah 103 le tukum 2016 August thla tiang ah 136 an si cang” tiah Kalay pengkomh palek bawi chang Pu Ngwe Thein nih a chim. Hi rithaisii tlaihmi ah hin bing raangmi, bing nakmi le seih-cuah-sii hna an si ti zong a chim.

Pengkomh palek cazin ning in cun 2014 kum ah tlaihmi hi a tambik kum a si. Ruah awk pakhat a um-mi bel cu President Thein Sein cozah chan a donghnak kum 2015 ah rak tlaihmi le tukum cozah thar kai hnu i kum cheu chung an tlaih cangmi cazin hna hi ai dang tuk tikah rithaisii hnulei ah hin hmuh khawh lomi cozah nawlngeitu hna an i tel ziar ko lai tiah ruah awk ngai in a um.

Kalay pengkulh Pyithu Hluttaw palai Pi Siami nih “A ngaingai ti ah cun upadi nih a tei khawhmi cozah riantlai kan hau cang. Ziknawh eihmuar zong biatak tein doh kan hau cang. A ralaimi Pyidaungsu Hluttaw tonpumhnak ah hi kong hi biatak tein kan i ceih cang lai. Kanmah Kalay khuachung i rithaisii an tlaihning hi khuaruah a har ngai tawn. Kum khat le kum khat an tlaihning aa khat lo. Hi rithaisii hnulei ah hin cozah riantlai hna ai tel khomi an si” tiah a chim.

Pi Siami nih a chim bang, Kalay pengkulh chung rithaisii an tlaihning hi ruah than tikah 2014 kum lio khan cun a thong renglo an rak tlaih nain 2015 le 2016 kum ah cun zakhat fai lawng an tlaih khawh hna. A thong renglo in zakhat fai hrawng tiang [1000-100] a tla cang ko nain khuachung ah cun ritha-isii hmangmi hna hi a hlan nakin an tam deuh fawn.

“Cozah thar a kai hnu in ni 100 chung rian kan tuan lio ahkhan kanmah palek lawng si loin khuchung minung he rian tuanti ding in timhlamhnak kan ngei. Atu zong mahti cun kan tuah cuahmah cang. Cucaah, hlan cozah chan kha cu khuachung minung he rian an rak tuanti lo caah thawng an theihning lawng bak dawi in rithaisii an rak tlaih tawn. Atu cu khuachung minung he rian a tuanti cangmi kan si tikah hlan cozah chan nakin rithaisii kan tlaihmi hi hmual ngei tein tam deuh kan tlaih khawh cang lai” tiah Kalay pengkomh palek lutlai chang Pu Ngwe Thein (Nguai Ting tiah rel) nih cun a chim.

Kalay khuachung rithaisii hmangmi an zor deuh nakhnga cozah lei le Kawlram rithaisii dotu bu (MANA) hna i komh in rian an tuanti i rithaisii a thlah kho ti lomi (a suai cangmi) hna nih thlah an duh ahcun bawmhchanhnak zong an pek cang hna. A luancia August thla chung khan Kalay pengkulh Htooma khua ah rithaisii thlah khawh nakding camp phun an tuah i Kalay khuachung in rithaisii a taw-ngmi minung 20 renglo an kai. Hi ah hin cozah nawlngeitu pawl zong nih biatak tein thazaang an pek ve hna.

Cuve bantuk in Kalay Sii-inn zong nih rithaisii thlah a duhmi cu a lak in sii an pek hna i tukum 2016 September thla tiang thla 9 chung ah minung 246 an pek hna. Cu chung ah minung 233 cu rithaisii zaka ah rithaisii si lomi dinmi sii an pek hna i minung 13 cu rithaisii thlah khawhnak sii an pek hna. Hiti a lakin sii an pek hna cu 2012 kum khan an rak thawk cang i 2016 kum tiang minung 925 sin ah a man loin sii an pek cang hna ti zong Kalay siizung cazin ning in kan theih. Kalay khuachung rithaisii tlaihmi ah hin a bikin mino deuh an si tiah Pengkomh palek lutlai chang Pu Ngwe Thein nih cun a chim.

“Rithaisii kan tlaihmi hna ah hin mino an tam bik. Hi mino hna zong hi anmah hrimhrim a tawngtham-mi an si. Kannih nih kan tlaihning cu, kan tlaih bak in siizung ah an thi kan check colh hna. Thi kan check hnu result kan hmuh hnu lawng ah tazacuainak kan tuah. Cu tikah mino tampi cu rithaisii a zuar lawngmi si loin a tawngthammi hrim an rak tam tuk” tiah Pu Ngwe Thein nih cun a chim.

Rithaisii kong he pehtlai in upadi ning sual an phawt ning cu; Rithaisii a tawngthammi cu kum 3 in kum 5 kar thongthlak le a zuartu cu an zuarmi a tlawm tam zoh in kum 5 nak tlawmlo thongth-lak khawh an si ti zong in rithaisii upadi ah cun a um.

Tukum August thla ah Kalay sianghleiruun a kaimi siangngakchia an tlaihmi minung pathum zong an tlaih bak in palek nih siizung ah an thi an check colh hna i rithaisii zuar lawng si loin anmah hrimhrim a tawngthammi an si tikah rithaisii upadi ning in cun kum 10 in cunglei thong a tla kho ti zong pengkomh palek zung in theih a si.

“Ka khuaruahharmi cu, Kalay palek nih hin India lei ramri in a van lutmi rithaisii hi an tlai tawn lo i khuachung ah a tawngthammi deuhtu an tlaihmi hi a si. Tu cu rithaisii a phurtu zong zeitin khua-chung kan luhpi lai ti an thiam tuk cang. Khuchung luh nakding ah a phortu ding mino tampi an hman hna. Mahti mino nih an phorh tawn tikah rithaisii rak tawng bak lomi zong rithaisii an tawng cang. Kalay khuachung mino tampi a hrawh cang hna. Keimah hrim khuate lei kai chawhlehnak ah hin nulepa tampi cu an fale rithaisii an tawngh tikah an lungre theihnak an ka chimh tawn. Ka ruahdamhmi cu Kalay khuachung mino 75% hi rithaisii a tawngthammi an si lai” tiah Kalay pengkulh Pyithu Hluttaw palai Pi Siami nih a chim.

Pi Siami bia chimmi kong he pehlai in Kalay pengkulh palek lutlai Pu That Ngaing Oo nih cun “Kanmah palek nih kan si khawh tawk in khuachung luhnak hmun kip ah kan ven hna. Hi rithaisii kong hi cu kanmah palek bak a hmun in rian a tuanmi kan si tikah Pi Siami nih a ruahning tluk cun khuachung mino nih hin rithaisii an tawngtham lai ti ka zum lo. Pi Siami chimmi hi ka doh cu a si lo. Mino tampi nih cun an tawnghtham ko lai. 25% hrawng cu an si kho” tiah a chim.

Kalay Hluttaw palai lei nih an chimmi le rianngeitu palek hna nih an chim ve ciomi vun zoh tik ah Kalay khuachung ah hin rithaisii a tawngthammi chung in mino an tam ko ti cu el awk tha lomi a si. Hi rithaisii biatak tein khenkham khawh nakding ah cun a tawngthammi tlaih len nakin a rak lutmi tu khenkham khawh hi tampi a biapi deuhmi a si.

Pi Siami zong nih Kalay khuchung rithaisii a zor khawh nakding ah cun a tawngthammi nakin a van lutmi tu khenkham khawh ahcun caan raulo te ah hi buainak cu a dih ko lai tiah a chim. Tuni tiang a dih kho rih lomi Kalay pengkulh le rithaisii buainak ah hin cunglei i van langhter cio bang Kalay khuachung ah mino tampi nih rithaisii an tawnghtham i hi ral tei khawh nakding ah a biapi cemmi cu rianngeitu hna nih eihmuarnak umlo te le biatak tein a lutmi tu hi an kham khawh ahcun hi rithaisii buainak cu caan raulo te chung ah a ziam kho ding a si. Pupa phungthluk ah cun ‘a lut dawn hlah, a chuaktu kham’ ti a rak si ko nain Kalay khuachung rithaisii buainak kong tu ah cun a lutlei tu donh in riantuan a hau cang.
Ref: Chin Digest Vol.2, No.5| 2016 October|

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: