A Kum 72nk Thantlang Tuahmi ‘Chin Miphun Ni’ Ka Hmuhning
Kum 72nk Chin Miphun Ni, Thantlang Khuapi
Biadomh: Paletwa khuapi ah a kum (72) nk ‘Chin Miphun Ni’ tuah timh a si. Chin ramkulh Paletwa cu ralram a si caah a him lo dirhmun ah a tla. Hmunhma thial a hauh tikah Thantlang ah thial a si. Thantlang khuanu khuapa nih ahmun an i ham caah tuah a si ti zong kan theih. Thantlang ah Chin Miphun Ni tuahmi hi a konglam pahnih ruang ah sullam a ngei khun. Pakhatnak cu CNF hmunhma khuarnak a si. Adang pakhat cu Vice President a tuanmi Pu Henry Van Thio hmunhma a si caah NLD caah sullam a ngei. Tutan Thantlang Chin Miphun Ni tuahnak hi NLD ramkhel le an ram kauhnak caah sullam a ngeih men lai ti zong ka rak ruah phah.
Chin Cozah le Khuanu Khuapa Buainak: Tluangtlamte in Thantlang Chin Miphun Ni hi aa limmi a si lo. Chin Miphun Ni ah kan sunhsakmi cu kan i kirpi biaroling ngaih a si. Chinmi kan pa le sin in an bia le hla ngaih hi biapi bik ah aa tel. Cu chung ah rammi caah pumpek in Miphun ramkhel a tuahtu CNF an aw-aan le an biachim hi a si khun. Chin Miphun Ni cu ahlan ralkap chan in rak kham peng a si. Kum 50 leng chung an rak kham lio ah Chin Miphun Ni a muru a tlau lonak ding ah alam kip in kan rak tuah. Chin ramkulh ni tibantuk in ralkap tih ruang ah tuah a rak sinain kan thinlung ahcun Chin Miphun Ni muru a rak tlau lo i Chin Miphun asimi paoh nih Chin Miphun Ni amah kelning in hman hi rak duhmi a si. Thein Sein cozah nih hriamtlai pawl remhdaih ceihmainak a sawm hna i CNF he bia an i ruah tikah Chin Miphun Ni phunning hi tuah khawh ding hibiapi ah aa tel. A ruang cu Chin Miphun Ni cu miphun pa khat kan sinak (Chin National Spirit) a langhnak a si caah a si. Chin Miphun caah ramkhel le miphun sinak in sullam a ngei tuk caah a si.
Chin Miphun Ni tuah khawhnak nawl cu Cozah le CNF nih hnatlaknak an ngei khawh. Hnatlaknak ngeih hnu in phungningte in Chin National Day cu cozah le CNF i bawmh in 2013 kum ah Hakha ah tuah a si. CNF in Dr. Lian Hmung Sakhong nih biaroling a chim. Cun 2014 ah Cozah le CNF nih Mindat ah an tuah than i CNF Chairman Pu Zing Cung nih biaroling a chim.
Asinain NLD cozah a kai hnu in Chin Miphun Ni ah CNF cu khuallian lawng in an sawm hna i biachimnak le upa savo an pe bal hna lo. Chin miphun ramkhel ah CNF a dirhmun le an limhang zorter an timhmi bantuk a hung lo. Tutan Thantlang tuah timh a si tik ah kumdang tuahkel bantuk in CNF cu khual dirhmun lawng in sawm a hung si. CNF khual men lawng in sawmding thawng a hun len tikah Chinmi tampi thin a phawh. CNF in upa cheukhat zong nih khual men in cun kai lo ah an duh deuhnak kong pumpak an dirhmun an langhter.
Thantlang khuanu khuapa an lungtling ti lo. Ramkulh cozah an fuh hna. CNF biachimnak pe hna uh tiah an hal hna. CNF biachimnak nawl peknak cu cunglei cozah kut ah a um. Cung nih lei onhmi a si lo tiah an leh hna. Asi cun tiah Thantlang khuanu khuapa le NRPC sin ah CNF biachimnak pek ding in an hal. An catial mi ah “Thantlang cu CNF zung a umnak a si. CNF tel lo in Chin Miphun Ni tuahding a sullam le a muru a tlau. Cucaah CNF biachim lo ding ti hi phung ah a um maw? CNF biachimnak kan pekpiak uh,” tiah halnak an tuah. Daw Aung San Suu Kyi le NRPC nih CNF biachim ding kan kham lo. Zalongte in bia chimh khawh si tiah CNF sin in Thantlang khuanu khuapa cu bia an leh hna. Thantlang tuahmi Chin Miphun Ni ah CNF biachim khawh ding cu a tlam a hungtlin. CNF ai-awh in Dr. Lian Hmung Sakhong nih bia a chim lai tiah thawngthanh zong a si.
NLD Cozah le Chin Miphun Ni: Chin ramkulh cozah chimnak nawl ngeitu Minister U Soe Htet nih “Chin Miphun Ni ah CNF biachim ding nawl an kan pe lo’ tiah Media he tonnak ah fiangte in a chim. Hi nih a fiantermi cu Chin ramkulh NLD cozah nih zaukphung (Democracy) an i fianning le NLD hruainak ah cung le tang i uknak — nawl i ngeihnak umtuning a si.
Chin ramkulh NLD cozah cu Chin miphun thimnak in hrinmi le a chuakmi an si. Chin miphun nih kan ai-awh ah kan thimmi hna an si. Zaukphung in thimmi cozah an si bantuk in thimfung a petu duhnak le herhbau kha ai-awh in a tuanding a si. Thantlang khuanu khuapa nih Chin Miphun nih kan thimmi ramkulh NLD hruaitu cu CNF biachimnak caan pekding in an chim hna. Ramkulh NLD nih Chinmi kan ai-awh hna ti an i fian ahcun cunglei nawl ngeitu kha “hih .. Thantlang mipi nih CNF biachim an duh, kan ai-awhmi hna an si. An duhnak tlamtlinter kan duh,” tiah an nawrding a si. Nain lingtalet in an tuan. Cunglei phung nih an onh lo tiah an leh hna. Ahnu ah a thimfung a petu mipi lila nih kan thimmi hna an rian va tuanpiak ah a tla. A cunglei NRPC sin ah raltha in khuanu khuapa nih an chim caah a tlamtling. Thantlang khuami nih Chin NLD cozah an tuahdingmi an tuanpiak hna. Hihi ramkhel i fian ahcun ningzah phah awk a si. (mah ai-awhmi le thimfung petu minung theih lo bantuk a si)
Pahnihnak ah NLD ah cungtang uknak (Centralization) a ngannak a langhter. Ralkap chan bantuk in cunglei tihnak le cunglei nawl lo in zeihmanh Chin ramkulh cozah nih an tuah ngam lonak a langhter. Chin Miphun Ni ah CNF biachim ding hmanh ramkulh cozah nih cunglei an hal ngam hna lo ti a fiang. Cunglei lung tluanh lomi kong le duh lomi kong cu ‘an chim ngam lo’, ‘chim an i timh lomi’ a lo. A ngaingai ti ahcun zaukphung le federal phung cu cunglei in uk “top-down” si lo in tanglei in duhmi hoih in biakhiahnak tuah “bottom-up” in a kalmi a si. Kan ram ah Federal Democracy kan ser lai kan ti lio caah hi phunglam hi cozah le mipi nih i nunpi cia a herh. Abik in NDL cozah nih ramkulh cozah an nawlngeinak santer le tanglei in mipi duhning in phungphai kalpi khawh kha an cawncia a herh. Atu cu si lo in Chin cozah nih Chin mipi duhmi le hmuhning kha zeirel lo in cunglei cozah lungtluanh le tih in ram uk le hruai ah a tla. Cu bantuk lungput le tuahsernak in Kawlram ramkomh nih kan duhmi Federal le Democracy ser khawh a si lai lo.
Daw Aung San Suu Kyi biachimmi: Chin Miphun Ni a chuah tik paoh i ngaih bikmi cu zei biaroling dah tutan kan theih lai tihi a si. Tutan ah rampi ruahnak petu Daw Aung San Suu Kyi pumpak in Thantlang a rak phan. Biachim ding a si tikah a biachim ding i ngaih cio a si. Caantlai tu nih Chin Miphun Ni donnak biachim ding ah a vun sawm. Chin Miphun Ni ah rampi nawlngei tu in tuanvo ngeitu bik a si bantuk in “CND Speech” cu amah pek a si. Chin miphun kong he pehtlai in pathum in a chim.
Pakhatnak ah Chin miphun a kan upatnak le a kan hmaizahnak, kan miphun sinak hmelchunh in a langhter. “Chin miphun nan hmelchunh cu vapual/vakok asi. Zumh awtlak sinak a langhter. Zumh awktlak sinak hi kan rampi Federal Democracy sernak ah bawmchantu a si. Chinmi phun zumhawk tlak nan sinak nih kan ram sersiamnak thazaang a cahter” tiah Chin miphun sinak kong he pehtlai in a chim.
Pahnihnak Chin Miphun Ni kong he pehtlai in a chim. “Chin Miphun Ni cu ramuk bawi hrawh in Democracy hruaining sernak caah aa thokmi a si. Hi nih ramkhel lei in Chinmi nan hmuhning a sannak le nan lungput a langhter. Hi lungput hi ramchung ramleng ummi techin fapa sin ah chanh in nunter khawh hi tuanvo nganpi nan ngei,” tiah Chin Miphun Ni muru kong he petlai in biacahnak a chim.
Pathumnak ah a bik in Chin miphun caah thanchonak NLD nih aa hmaitlaknak kong he a chim. Chin miphun hi NLD cozah nih milurel tuak in Budget tambik kan in pek hna. Rakhine le Irrawaddy cu harnak an tong, herhbau a tam caah a tam deuh. Chin ramkulh hi NLD cozah tang ah tangka hman bikmi thanchonak tambik tuahnak a si tiah a chim.
Ka hmuhning: NLD cozah tang ah Chin ramkulh hi a dang ramkulh le ramthennak in phaisa tam deuh a hman ding cu a fiang ko. Chin miphun cu UN tahnak ah Kawlram ah a siifak bikmi kan si. Ralkap chan in Chin miphun cu thanchonak lei ah hnuchit takmi a si. A dang ramkulh he tahchunh in kan lam, kan sul, dinti le mei hmuhnak ah a har bik kan si. Cu tikah herhbau nak tambik a umnak ramkulh le ramthen cu cozah nih papek in rian a tuan awk zong cu a si hrim. Hmailei zong a zei cozah akai paoh ah harnak a umnak le herhbau a tamnak hmun cu miphun thleidan lo in papek zungzal phung a si. Chin ramkulh zong 2015 ah kokek puicimhnak nih a kan tlunh tikah tuahding a tam lengluang. NLD cozah nih papek in rian a kan tuanpiak caah NLD cozah nih miphun tleidan lo in a herhmi ah cozah rian a tuan i lawmh a um. Chin miphun tampi zong kan i lawm awk a si. Hmailei zong ah cozah kip nih an rian ah herh bauhnak cung ah ngat in miphun thleidan lo in riantuan hi kan ram sernak ah biapi tuk lai.
NLD Cozah nih a tlolh tiah ka ruahmi: Tutan Chin Miphun Ni ah Daw Aung San Suu Kyi pumpak nih a kan telpi tikah ruahchanhnak tampi ka rak ngei cia. Thantlang cu Vice President hmunhma a si. Cun 2020 kum hi rampi thimnak tuah kum a si tikah NLD Cozah nih Chin Miphun caah a nganmi thawngtha an kan phurh lai tiah ka rak zumh ngai. Cucu “Chin Miphun Ni” cu cozah le CNF nih hnatlak cia bantuk in phungning in ulh ni (ramkulh ulh ni – ramkulh ah cozah zung khar ni) in thawng an kan thanhpiak lai tiah ka zumh. Cu thawngpang cu NLD cozah nih kan phorh hna sehlaw Chin Miphun Vice President kan tuan lio caan a si caah tuanbia roling ah a cang hnga. NLD ramkhel tuanbia zong Chinmi tampi lungthin ah a camter lai. NLD nih ramkomh Federal le mahte khuakhannak caah aa hmaitlak kha langhter hnga. Cu nih 2020 thimnak tik zong ah a bawmh lai i NLD nih ramkhel bia an chim tikah tampi an hriam ah an hman khawh hnga. Chin Miphun Ni bialoring ah kan i ngaihmi cu kan miphun caah zeibantuk thawngtha le miphun sinak muru dah kan hmuh lai ti hi a si. Cucu NLD nih tutan ah ramkhel mit in sullam a ngei tuk dingmi a tlolh tiah ka ruah.
CNF le Dr. Lian Hmung Sakhong: Thantlang khuanu khuapa nih ramkomh cozah tiang chuahhnawh in CNF biachim khawhnak cu an izuam. Dr. Lian Hmung Sakhong nih a chim lai tiah thanh a si tikah aho paoh i ngaih cio a si. CNF ai-awh in Dr. Lian Hmung Sakhong biachim ding caan cu a hun phan. Asinain caantlaitu a sawmning nih mizapi lung a nuamter lo. Chin Miphun Ni caah biachimtu ah sawm a si ti lo. Caan tlaitu nih “atu cu inntek khuanu khuapa ai-awh in lawmhnak biachim caan a si lai,” tiah thawng a vun thanh. Aho dah a dir lai tiah CNF Vice Chairman Dr. Lian Hmung Sakhong a hung dir. Khuallian le upat peknak um lo in inntek khuami ai-awh min men in sawm cu zapi lung a father. A zaimi zong kan tam phah.
Lawmhnak chim sawh cu tiah lung a zor lio ah Dr. Lian Hmung Sakhong nih sullam ngei taktak in bia a hun chim. “Inntek Khuanu khuapa ai-awh in lawmnak biachimnak caan ka ngeih caah kaa lawm,” tiah a ti hnu ah CNF Vice Chairman a sinak le CNF ai-awh in a dirnak theihternak a hun i tuah. Cuhnu ah sullam ngei taktak in bia a hun leh. Hi a bia hi ramkhel in sullam a ngei tukmi a si. A chimmi cu –
“CNF cu hi vawlei, hi tiram (Chin nih kan ngeihmi) in a chuakmi le hrinmi – kokek ram ngeitu ‘dik’ taktak kan si,” tiah a thok. Cucu cozah nih khuanu khuapa ai-awh in lawmhnak chim a sawmmi kha ramkhel biafang in sullam ngei taktak in a lehmi a si.
A sullam cu – “CNF cu Chin mipi le Chin miphun nih a hrinmi le citlakmi a si. CNF nih Thantlang khuanu khuapa kan aiawh. Cuve bantuk in khoika Chinmi khua paoh ah CNF nih Chin miphun aiawhnak nawl (legitimacy) kan ngei. Chinram le Chin miphun cu Chinmi dah ti lo aho hmanh nih ai-awhnak nawl an ngei lo. Chinmi lawng nih kan ai-awh,” ti kha a langhter duhmi a si. Cu langhternak ah a peh i –
“Khual lian in Chinmi phun kan ni sunglawi Daw Aung San Suu Kyi nih a kan telpi caah kan i lawm khun. Amah telpi hi sullam a ngei, man a ngei khun. Aruang cu Daw ASSK cu nihin ah Kawlram hruaitu lawng a si lo, 88 cawlcanghnak ah lam hmuhsaktu a si. Kawlram Democracy hruaitu le mipi hruaitu zong a si,” Daw Aung San Suu Kyi nih khuallian in Chin Miphun Ni a kan hmanpi mi lunglawmhnak a langhter. Cun sullam ngei ngai in Chin miphun kan lungput le CNF ramkhel dirhmun a langhter. Cucu Pu Lal Luai dirhmun lak in a chim.
“Atu Chin Miphun Ni kan tuahnak Thantlang khua hi kan pu, Pu Lal Luai khua le a ram a si. Thantlang le Chinmi nih miraang uknak tang ah tlakding duh lo in miraang cu a rak doh hna. Ral a tei lo nain Miraang nih an tlai kho ve lo. A sungh pekding in mirang nih an lem lengmang nain nanmah bantuk hmai ah ka kun kho lo tiah a al hna i ramtang in a doh hna. Ahnu ah Miraang nih Chin nu tampi an tlaih hna i kuli an tuanter hna, an hrem hna tik ah amah luatnak caah a nunnak pek in Miraang aa tlaihter hna. Atu chan in holh ahcun nu covo caah nunnak pek in rian a tuanmi a si.”
Cu nih a langhter mi cu, “Pu Lal Luai bantuk in Chin miphun nih miphun dang hramhram uk kan duh lo. Chin miphun kan covo le kanmah te in khuakhan lairelnak caah nunnak pek tiang in rian kan tuan lai. Kan miphun himnak caah thih kan ttih lo i nunnak pek kan ngamh. Cucu Chin miphun kan lungput le CNF kan dirpi mi a si. Hriamtlai in kan doh cuahmahmi a si. Pu Lal Luai bantuk ramkhel lungput hi CNF le Chin miphun nih kan ngei,” ti kha sullam ngeih in rampi cozah hmai ah le mizapi hmai ah a chim.
Tutan Thantlang Chin Miphun Ni tuahnak kong le thil a canmi dirhmun kan zoh tikah Chin miphun hi nihin tiang miluat kan si rih lo le mahte in khuakhan lairelnak kan ngeih lo a hung lang ngaingai. CNF nih a khelmi le Chin miphun nih kan duhmi ramkhel phunglam kan hmuh rih lomi tampi theih khawh a si. Cu ramkhel phunglam ser khawhnak ding caah tampi ramkhel lohma kan ngei rih.
Dr. Lian Hmung Sakhong chim bantuk in “Chinram le Chin miphun cu Chinmi lawng nih ai-awh khawhnak nawl a ngei. Chin miphun kong ah Chinmi nih zalongte in rorelnak le tawlrelnak a hmuhnak ding” a lam kip in izuam le tuan a herh rih. CNF aa zuamnak le riantuannak, Kawlram thlennak caah aa zuammi le pum aa pemi dihlak upatnak he
By Salai ZB Lian
About The Author
