A Ruang Theihlo Tuah Timhmi Nawi Dam (Tikham)

0

By Salai Lian| 2020 December 20 — Nawi Dam hi zei setset caah dah an tuah lai timi kong ah, nihin tiang biafiang an chim lo, cozah lei an biachim mi a dang.

Nawi Dam (Tikham) kong ah tlangtlatu lutlai Hluttaw Ohkathah Pu Zo Bawi nih “Hakha khualipi dinti a har tuk caah, dinti caah a si lai” a ti.

Nain, a dangdang cozah lutlai le zatlang mizapi nih theih mi cu Hakha khualipi dawhnak ding caah a si tiah an chim. Nawi Dam hi dinti caah kan tuah lai an ti mi kong ah, mizapi an lunghrinh bik mi cu tihna a um lo mi le ti thianhhlimhnak kong he pehtlai in a si. A ruang cu, Nawi cu Hakha Dawrthar sang Saktalam in a luang mi lutiluannak (Khahrualva), Leisen in luang mi Lungthava, Tivapi cun Cawbuk sang in Fadeu le Sacuan va hna a tonnak a si. Furpi lio lawng ah a luang mi a si. Hmunthur lawngte a luannak a si. A hlei in, Fadeu va cu Hakha khuapi hmunthur hlonhak a si caah ti hi a thur lai caah thianhnak kong he pehtlai in mizapi an lung a awtawm.

Hakha University Students Organization (HUSO) in Salai Ngun San Aung nih “Hakha ah Timit cu kham in Dinti laknak an tuah, kum 5 leng a si cang. Nain, nihin tiang an lim lo caah tutan an tuah than ding mi zong hi kan lung a hring. Cun, hlathlainak tuahtu thiamhleisang (expert) an timi hna zong hi kan lunghrinh hna. Cozah lei nih fialmi Geologist nih a hlathlai mi zong a um tiah kan theih, cucu mipi sin ah kan chuah piak u” tiah cozah tonbiaruahnak ah a hal, nain zeihmanh biafiang leh mi a um lo.

Atu ah, Kawl tangka in Kyat Billion 10 tluk in suaisam mi Nawi Dam cu February 2009 thawk in a hmasa bik hlathlainak rak tuah a si cang. Cu lio ah, Khuanu/pa nih a thawk ah hin rak zulh in tlangtlak an si. Nawi hmun 4 in an rak zoh. Hmun 4 (Site A, B, C, D) an rak then i, an zoh. Site C lawng hi a tha. A dang vialte hi a tha lo. A tlang tang ah vawlei fek lo, Lungdaap a um caah a cim kho. Cun, Site C timi cu a tulio cozah nih an dil hnik nak Nawi, a neel a that biknak zawn a si i ti nih a khuh dih ding a si, tiah tonbiaruahnak ah Khuanu/pa lei nih an chim mi theih khawh a si.

Khuanu/pa chungtuan Pu Hrang Vung nih, Nawi Dam kong he pehtlai in Khuanu/pa nih tuah rih lo ding in tiah voihnih tiang biakhiahnak kan tuah tiah ton biaruahnak ah a chim. Cucu, Dr. Hla Aung nih 2015 kan khualipi a rawhral hnu ah, Germany lei thiamhleisang a sawm mi hna ruahnak peknak in, 2019 E.C. nih siseh, 2020 ah Khuanu/pa General Meeting in Hakha ah tuah ding mi Nawi Dam cu tuah rih lo ding in biakhiahnak kan rak tuah mi a si tiah tonpumhnak ah a chim.

Photo: Pu Thla Hre (Facebook)
Biakilh: Hi hmanthlak nih hin a tulio thil sining a fianter tilo. Hmanthlak hlun a si.

Hakha khualipi Laihlum Pu Din Lian (UNDP in a pension mi) nih, “…Ka lung a tha lo….. hi Nawi Dam kong a rak thawktu cu Pu Ni Kung a si ko. Nain, Nawi cu kan zapi nih kan theih a si. Zei bantuk thiamnak sang a ngei mi nih an rak zoh zong ah, Nawi ti kong cu kan zapi theih a si ko. Kum 50 leng kan um cang i, Nawi ah zei tihna hmanh a um lo cu kan theih… Nawi Dam kan tuah lai ti ahcun, Hakha a rawk kho. Tahchunnak ah, Hakha Palek bawizik (Ye-min-kyi) nih Ralkap tili cung in [certual] a cawhter hnik hna lio ah, Khuanu/pa nih kan rak duh lo, kan rak al. Nain, a duh tik ah Ralkap tili cung in a cawh ruang ah Rungtlang tiang a cim i, Ralkap tili cu a rawh tik ah, zeitluk in dah Hakha khuahlun a hrawh…” tiah tonbiaruahnak mizapi hmai ah Pu Zo Bawi cu lehnak a tuah.

Pu Din Lian nih cun, “Hawi ram dang tahchunnak Japan tbk. ahcun, vawlei a lawng mi hmunhma an ngeih mi te hi felfai tein an zoh khenh, thingkung an cin, an kilkawi. Culak ahcun, maw Tikham cu tuah a si hnga. Cucaah, khuapi he a naih tuknak hmun Nawi silo in, a hlat deuhnak Nelpa, Vancum, tbk. a thatnak le ti zong a thian deuh hmun a simi ah tuaktan ding a si. Cun, kan tuah ko lai an ti hmanh ah, pawngkam a hnuarsuan ding mi zohfelnak le zatlang a hnuarsuan ding mi (Environmental Impact Assessment/Social Impact Assessment) zong felte in tuah a hau. Zeitluk in dah caan sau a nguh ding mi (sustainable) a si lai timi zong zoh chih a hau….” tiah a chimchap.

Hi Dam (Tikham) kong hi Nawi ah lothlawh le leithuan in a paw a cawm mi he lawng pehtlai mi a si lo. Lo ngei le cozah kar buaibainak lawng a si lo. Hakha khuami kan zapi he a pehtlai mi a si. Nawi a um mi nih an duh hmannh ah, a hnursuan ding mi Hakha Dawrthar in Chin Oo Sii Sang, Cawbuk le Dinlo tiang a pehtlai, cun Hakha pi he kan i pehtlaih caah a nuar deuh tein le duhsah tein kan tuah piak ko u. Felfai tein tuah mi a si khawhnak hnga kan tawlrel piak ko u. Cozah nih nan tuah mi poah hi, kan in doh hna lo, kan in al hna lo. Nain, felfai tein thil a fian i, a thatnak hnga ding caah kan duh tiah tawlreltu lei siseh, tonbiaruahnak a kai mi nih nawlngeitu sin ah biacah le biasiaherh an chim.

Pu Din Lian nih “Dam (Tikham) a feh le feh lo hi ahohmanh nih chim khawh (aa-mah-khan) awk a si lo. Kanmah Kawlram cu chim lo, Russia nih kum 1000 caah a nguh mi electric mei caah Tikham kan tuah an ti i, kum 7 ah a rawk ko. Cucaah, atu ah cun Nawi a tlang cung ah Hakha University a um cang. Vawilei cung [ram kip ka phan lo] hmanh ah a dawh lei pawl a si lai an ti, ka phanh tawk Kawlram chung ah chun a dawh lei bik a si. Pathian nih pek mi vawlei ah a dawh tuk mi hmun ah University a si. Cucu a thlang in Pe 100 tluk a sang mi Tikham tuah ahcun, Hakha University ca tiang ah a tha lai lo.”

Cozah nih hman ding mi tangka Budget zeizahdah a timhtuahh i, Ramkomh nih maw tuan lai, Ramkulh nih dah timi biahalnak he pehtlai in Pu Zo Bawi nih a tanglei bantuk in a chim:

“Budget hi Ramkulh cozah nih a cheu, cun Ramkomh cozah nih a cheu a chuah lai. Kawl tangka in Kyat Billion 10 tluk in suaisam chung a si. Nain, Se-miang (Irrigation Dept.) lei in Dam Design le a dangdang herhhai a chuah rih lo caah hi nak tam deuh dih ding a si. A fawinak in, Chin ramkulh cozah nih a cheu a chuahpi lai i, Vice-president nih a tang mi cu kawl khawh ka rak izuam lai a kan ti.

Hakha zatlang bu komh (Hakha Civil Society Network-HCSN) tawlrelnak in Chin ramkulh cozah le nawlngeitu lei in le Nawi Dam (Tikham) kong ah tlangtlatu lutlai Hluttaw Ohkathah Pu Zo Bawi le Hakha hrambunh zatlang bu, mino, sianghleirun siangngakchia le upa cheukhat he 2020 December 17 ah CACC Hall ah tonpumhnak an tuah.
Hi Nawi Dam tuahnak kong he pehtlai in, cozah lei tuanvo pek mi Pu Zo Bawi nih minute 20 tluk fianternak a ngeih hmasa. A bik in, Chin ramkulh cozah tawlrelnak le Vice-president duhsaknak in tawlrel cuahmah mi a sinak kong, cozah lei nih a dih ding mi an timhlamhnak kong, hlathlainak an tuah cangnak kong, hmunhma le vawlei ngei in lothlo/leithuang mi hna he tonnak an ngei cangnak kong tbk. a chim.

Hika ah a chimmi ngaih khawh a si: Chinland Post, Hakha Post, Hakha Times

HCSN nih tawlrel in tuah mi Nawi Dam kong tonbiaruahnak ah a tel mi Mai Mawi Mawi nih, “Pu Zo Bawi biachim dih in, HCSN lei nih an timhlamh cia mi biahalnak panga kan hal hnu ah, tonbiaruahnak a tel mi dang nih biahalnak an tuah” tiah a chim.

“Tutan tonbiaruahnak nih a langtermi pakhat cu cozah lei nih a thlithup phun in kalpi mi a lo. Mizapi sin ah fianhnak a um lo. Ahohmanh nih hi Nawi Dam kong ah fiangte in a chim kho mi, thilsining (data/information) tling a ngei mi um dawh kan si lo. Atu lawng ah nawlngeitu lei he tonnak tuah in mipi sin ah chimfian kan si tik ah, [dohdalnak tuah ding phun zong ah] kan tlai deuh cang rua tiah ka ruah. A hlei in a poi mi cu, cozah lei nih hlathlainak an tuah mi Nawi Dam nih thil tha a chuah pi ding mi le thil tha lo (hmailei) ah a chuah pi ding kong ah felfai tein an kan chimh khawh lomi zong hi a poi…” tiah min langhter duh lo pakhat nih The Chinland Post ah a chim.

Theihternak: Hi hmuhning thawngca tial mi cu catialtu pumpak nih CACC Hall ah HCSN nih tuah mi tonpumhnak an chim mi chung in lak mi le pumpak hal chap mi chung in tial mi a si. ~ Editor

Capar dang rel awk: Felfai Deuh In Tuaktaan A Herhmi ‘Nawi le Tikham (Dam)’

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: