May 1, 2025

Atulio Kan Zawh Cuahmahmi Kawlram Pumpi Remdaihnak Lamtluan Kong

0
The Union Peace Conference-21st Century Panglong

Aung San Suu Kyi attended the closing ceremony of the Union Peace Conference on September 3,2016. Photo - Pyay Kyaw / The Irrawaddy

“NCA min kan thutnak in a ra hnga dingmi daihnak lamthluan vialte kan cohlan kan ti ko bu ah, a herh lomi biahalnak tam tuk a um hi ai a puang ngai” tiah…

Salai Za Ceu Lian | 29 January 2016 (Chin Digest, Vol. 2, No. 1)

Kum 2011 March thla ah President Thein Sein a kai hnu in Kawlram ramkhel buaibainak cu donghter cang ding tiah remdaihnak rian a hun thawk. Kawlram chung ah a hmunmi remdaihnak a um nakding ahcun zaukphung (democracy) kan hmuh lawng in a za lo, tlangcungmi hna nih an miphun le an ram anmah tein khuakhan lairelnak nawl an ngeih lawng ah daihnak a um lai ti hi President Thein Sein nih aa fiang i a cohlan.

Mah ruang ahcun President sinak a lak cangka in Kawlram pumpi remdaihnak a um nakhnga hi a rian biapi bik pakhat ah a chiah i, Kawlram pumpi ah zaukphung a um nakhnga le tlangcungmi hna nih kanmah tein kan ram le kan miphun kan i uk khawh nakhnga hriamnam put in dothlennak a tuahmi hna he kahdaihnak tuah in kap hnih nih lungtlin i remdaihnak hmuh khawh nakding ah rian an ṭuan cuahmah.

Catialtu Salai Za Ceu Lian le Aung San Suu Kyi (Photo: Private/Facebook)

A luanciami kum 4 chung an ṭuanmi ah hriamtlai phu 14 hna he kap hnih hnatlaknak min an thut lawng si loin, Kawlram pumpi huap kahdaihnak an timi Nation-wide Ceased-fire Agreement (NCA) hnatlaknak zong October 15, 2015 ahkhan hriamtlai phu 8 hna he min an thut cang. CNF zong an i tel ve. Hriamtlai phu vialte zapi telh in minthut ding ah caan saupi an i zuam nain, a cozah nih a cohlan khawh lomi hriamtlai phu tlawmpal an um ruang ah atu bantuk in a cheu nih min an thut i, a cheu nih an thut lonak hi a si. Nain, a biapi ngaimi pakhat cu NCA min a thumi he thu lomi he NCA a chung i aa telmi biachahnak vialte cu an cohlan dih. Mah NCA hnatlaknak i aa telmi a cohlangmi ahhin tlangcung hriamtlai phu vialte lawng an si lo, Kawlram pumpi a uktu ralkap le kan ram ah cozah thar a ser lai dingmi NLD party zong nih NCA hnatlaknak chung i aa telmi vialte hi an cohlan dih.

NCA hnatlak ning bantuk in rian cu kalpi cuahmah a si. NCA minthut hnu in ni 90 hlan ah tuah ding tiah biakhiahnak an tuahmi vialte zong amah le a caan chungte ah tlamtling tein an tuah khawh hna. Mah pawl lak ah cun kahdaihnak hi hnatlaknak an tuahning tein kap hnih lei in an zulh nakhnga zohfeltu ding ah Joint Monitoring Committee (JMC) timi phu an dirh. Cun, raltuk si loin cabuai cung biaruahnak in Kawlram buaibainak hi daihter nakding ah chawnhbiaknak tuahding hi hnatlaknak i aa tinhmi a si. Cucaah ramkhel biaruahnak (political dialogue) pawl tuah khawh nakding ah tiah Union Peace Dialogue Joint Committee (UPDJC) timi phu zong an dirh. JMC a si ah, UPDJC a si ah anmah le rian cio an thawk cuahmah cang. Committee dang tete an tuahmi zong a um nain, capar tawi ṭialnak a si caah mahka ṭialmi hna committee pahnih lawng hi hun langhter ko usih.

NCA hnatlaknak hi a tampi kan theih lo hmanh ah a biapi ngai in kan theih cio a herhmi cu aa tinhmi (goal) hi a si. NCA hnatlaknak dal 22 (d)nak ah fiang tein an ṭialmi cu, “Kawlram pumpi huap in tuah dingmi ramkhel biaruahnak in hnatlaknak le biakhiahnak kan sermi vialte hi hmang in Kawlram pumpi upadi le kan i hruainak phunghrampi zong a herh ning in kan remh lai” ti a si. Fiang deuh in kan chim ah cun atulio a kal cuahmahmi remdaihnak ah hin a donghnak ah a rak chuak te hnga dingmi hnatlaknak le biakhiahnak pawl hi hmang in Kawlram phunghrampi kan remh lai ti kha a si. Mah remdaihnak nih aa tinhmi hi NCA min a thumi vialte, Kawlram ralkap telh chih in an cohlanmi le hnatlaknak an tuahmi a si.

NCA minthut dih in ni 90 chung ah ramkhel biaruahnak (political dialogue) tuah ding timi hnatlaknak bang in January 12-16, 2016 ah khan ni nga chung Naypidaw khualipi Myanmar International Convention Centre (MICC-II) innpi ah a voi khatnak Union Peace Conference cu tuah a si cang. Mah Union Peace Conference hi Pu Ne Win nih ralkap thazaang in Kawlram a rak uk hnu ah ramkhel kong he pehtlai in Kawlram pumpi huap in tuah hmasa bikmi tonpumhnak a si. President Thein Sein, Aung San Suu Kyi, le Kawlram ralkap lutlai Senior General Aung Min Hlaing zong nih biachimnak an ngei. Hi hna pathum nih ‘kan ram ah zungzal a hmunmi daihnak kan hmuh khawh nakding ah cun remdaihnak rianṭuan kan herhning le kan zapi ṭanṭi kan herhnak kong hi an chim ciomi a si. Atu bantuk Union Peace Conference hi hmailei zeitik dah an tuah ṭhan lai timi tu cu NLD cozah a kai hnu ah ṭha tein NLD hruaitu hna nih an tuaktan te lai.

Atutan conference hi cu a hramthawk biaruahnak a si i, zeihmanh biakhiahnak ser ding in timhmi a rak si lo. Ceihkhan ding ah a tlaangpi in phun 5 an thimmi cu ; Ramkhel kong (Politics), Rampi humhimnak kong (National Security), Zatlaang kong (Social), Chawlehnak kong (Economy), le Vawlei le pawngkam thilri kong (land and environnement) an si. Keimah pumpak zong kan ram humhimnak (National Security) kong biaruahnak ah an biaruahmi tlam a tlin nakhnga a karlak in a bawmtu (facillitator/moderators) ah kaa tel ve. Kan biaruahning tu cu zoh a dawh ngaingai. Ahohmanh ṭihphannak um lo tein le upat hleimi um loin, zalongte le aa ruang tein kan ram humhimnak kong ah an siaherhmi an chim cio.

Ralkap leikap in an chimmi hna cu a tlangpi in, (1) Ahohmanh, zei miphun hmanh Kawlram chung in chuah khawh si hlah seh, (2) Kawlram ralkap chung ah hin miphun kip kan i tel i, kan ṭuanṭinak a si i Kawlram pumpi Ralkap kan si, thleidannak zong kan ngei lo, (3) Ram pumpi pakhat nih ralkap phu pakhat lawng kan ngeih ding a si, (4) Cun, Kawlholh in an chim pengmi rammi rian biapi pathum (duh-ttavun-azi-tung-paa) Kawlram ramkulh cu ṭhenṭhek si hlah seh, miphun kip lungrualnak zong rawk hlah seh, Kawlram pumpi mah tein aa ukmi kan sinak ram pakhat nih a ngeihmi ram uknak nawlngeihnak a sang bikmi cu a zungzal fekchin seh timi kha a bik in an chim.

Mah an chimmi hi 2008 phunghram chung in ralkap pawl an rian cu zeidah a si timi an ṭialmi vialte kha an cherhchanh ṭhanmi a si. Ralkap a ṭuan lio lawngte an si caah, zeihmanh phunghrampi aa thlen hlan chung hi cu phunghram ning in rianṭuan kha a si i, mah ti phunghram dirkamh in bia an chimmi kha khuaruahhar ding a si lo.

Cun, atulio remdaihnak nih a kalpi cuahmahmi daihnak lamtluan (peace process) an cohlan i atu chun tiang an i telnak zong an chim. Peace process cohlan timi hi kan fianter ahcun a donghnak a theipar tiang kan cohlan lai an tinak kha a si. Peace process i a donghnak bik aa tinhmi cu, atu bantuk ramkhel biaruahnak kan tuahmi nih hin hmailei ahcun hnatlaknak pakhatkhat a chuahpi te lai i, mah hnatlaknak cu hmang in kan ram kan sersiam ṭhan lai, a dik lomi phunghrampi zong kan remh lai ti kha a si. “NCA min kan thut vemi in a ra hnga dingmi daihnak lamthluan vialte kan cohlan kan ti ko bu ah, a herh lomi biahalnak tamtuk a um hi ai a puang ngai” tiah ralbawi pakhat nih dinh caan i coffee kan din pah ah a lungtlinlonak bia a ka ruah.

Kam khat lei in tlangcungmi hriamtlai phu kan pale zong nih Kawlram ralkap hi cu miphun le biaknak ruang ah thleidannak tibantuk zong a um caah ni nikhat kan duhmi le kan cohlanmi hnatlaknak kan chuahpi te tik ahcun Kawlram ralkap zong kan sersiam te lai timi an saduhthah le, mah bantuk sersiam te tik ah zeidah kan zulh te ding ah kan duh tiah an ruah chungmi an saduhthah zong an chim ve.

Ahohmanh pumpak in i sawhnak le i tihramnak um loin, kan ram hi atu a sining nakin ṭha deuh chinchin in ṭhatnak lei kan panh thluahmah nakhnga conference a kaimi phu kip in ai-awhtu hna nih an chim. An biaruah zoh a dawh i ngaih zong an nuam hringhran. Conference a kan hruaitu hna nih Conference chung i chimmi le cathluan chuahpimi vialte zapi rel ding ah cauk in an rak chuah colh te lai i, rak rel cio te uh. Kumpi kum 60 chung kan ram a zawtnak thlawp ding ah a hram an bunhka lawng a si rih, lam ṭha lei kan panh khawh chinchin nakhnga saduhthah nganpi he thlacam zong in rak ṭang cio uh! Atulio remdaihnak le ramkhel biaruahnak vialte hi NLD cozah nih zeitin dah a pehzulh te hnga ti tu hi saduhthahnak nganpi he hngah bu in thla cam cio usih.

NLD ca ah ruah awk a herh ngaimi pakhat cu atulio NCA min a thu rih lomi tlangcungmi hriamtlai phu pawl he zeitin dah pehtlaihnak an tuah te lai timi hi a si. Min a thu rih lomi hriamtlai phu upa hna zong nih NLD cozah he remdaihnak kong biaruah te ding hi an awrh ngaimi le ruahchanhnak tampi an ngeihmi a si ve. Asinain, a harmi cu NLD nih NCA min an thut ve i remdaihnak lamthluan an rak zawh ve nakding ah, President Thein Sein a cozah chan i an tuah khawh lomi, zeidah a thar in a tuahpiak khawh hna hnga?

Bianabia ah, NCA min a thu lomi nih hriamtlai phu zapi kan i tel lo cun NCA min kan thu lai lo timi an rak dirpi caah, a donghnak ah NCA min an rak thut lomi kha a si. A ralaimi NLD nih remdaihnak a kalpi dingmi zong ah ralkap hnatlaknak loin le phunghrampi remh kho rih loin cawlcangh ding hi a har dingmi a si. Cucaah, President Thein Sein hruaimi cozah le ralkap hna nih NCA minthut ding ah an rak telh duh lomi hriamtlai phu pawl hi tah, NLD nih telh ding in a tuah kho hnga maw? Telh ve ding ah ralkap nih an duh hoi hna lo a si rih ahcun, min a thu rih lomi hriamtlai phu pawl nih tah zei lam dah an zawh te hnga? A caan tu nih kan chim te kun seh!

Theihternak: Catialtu Za Ceu Lian hi atulio ah Humanitarian Dialogue’s (HD) timi ah a tuan liomi a si i, Ramkomh Kawlram remdaihnak lamthluan biaruahnak ah biatakte in a telmi mino pakhat a si. Hi capar cu Chin Digest Vol. 2, No. 1 (February 2016) a chuahmi caah a rak tialmi a si. ~ Editor 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *