Atulio Kawlram Media Dirhmun

0

Catialtu - Salai Hung Tun Gei

|Salai Hung Tun GeiChin Digest – December 2016| — Media timi biafang hi Greek holh in a chuakmi a si i, thil pahnih karlak i a ummi khi a sawh duhmi a si. Tanh hlei ngei loin khat lei le khat lei karlak ah kaphnih thawngpang thanh piak, thil sining phuan le pehtlaihnak va tuah piak khi a si; tahchunhnak ah cozah le mizapi karlak, mizapi le mizapi karlak, ram khat le ram khat karlak tbk. pehtlaihnak serpiak khi a si. Cu bantuk pehtlaihnak ser piak tik ah TV, Radio, Newspaper, Journal, Magazine, Novel, Internet tbk. pawl hna hi hman an si i, media tiah auh an si. Media nih a rian ah aa hmaithlak bikmi cu mizapi ca thathnemnak chuahter le policy langhfianter khawh hna hi an si. Cun media rian in miaknak a chuah nakhnga zong aa zuam ve awk a si. Thawnglatu (journalist) timi cu a cunglei kan hun langhtermi media phunphun chung in pakhatkhat ah a tuan i, thawngpang a thanhtu hna khi an si.

Atu lio Kawlram media dirhmun hi Pu Thein Sein cozah a kai hnu in media phihkharnak tampi a hun on in zalonnak zeimawzat hmuh khawh a si. Ramdang cozah le mipi zong nih an hun thangthat ngaingai hna. Cu bantuk in zalonnak a um kan ti lio ah media phu lei in si seh, mizapi leikap zong in tuanvo lakding kan ngei tam deuh ve. Kawlram bantuk in miphun tampi le biaknak tampi a umnak ahhin cun a miphun huap in buainak meici chuahter hi a fawi ngaimi a si. President Thein Sein a kai hnu in Newspaper le Journal phun tampi a hun karh i, atu ahcun an tam ngaingai cang. Media a hme deuhmi pawl hna i thazaang a der rih ruang le media nganmi hna nih chawlehnak le miak duhnak mit rumro in thil hmete zong nganpi bantuk in an hun tial tik ah buainak a chuakmi tampi hmuh khawh a si.

Kawlram Media Dirhmun le Harsatnak

Democracy ram pakhat ahcun media zalonnak hi rampi thanchonak he dengteo in aa pehtlaimi a si. 2008 Phunghrampi ning in Pu Thein Sein cozah an hun kai hnu in Kawlram ah media thar tampi an hong chuak. Asinain a chuak tharmi media caah harsatnak tampi a um. Miphun le ram dawtnak lungput he dirhmi media pawl hi a bik in tanhhlei an ngeih khunmi hmuh khawh a si. Cu bantuk in media nunza (ethic) ah thazaang dernak tampi a um bantuk in khat lei ahcun media nih a tuanvo a simi zalongte soiselnak, mizapi fimchimhnak, mizapi nuamhnak pek tbk zong tampi an tuah khawh ve thiamthiam.

Cu lio ah cheukhat media ve nih cun chawlehnak le miaknak mit rumro in an tuah ve tik ah an Newspaper/Journal/ Magazine tampi zuar khawhnak lawng kha an ruah i thil hmete kha thil nganpi bantuk in tial, mizapi nih an rel zuam bik lai tiah ruahmi horduhcuai kong tial, nu hna serhsatnak kong hna biafang luan deuh i tial tbk hna zong atu tiang ah tampi kan hmuh khawh rih.

Atu ah Kawlram media nih an tonmi buaibainak ah dirkamhtu le tawlrelpiaktu Myanmar News Media Council cu phungningte in Pu Thein Sein cozah chan a dongh lai te khan kan hun ngei cang. Cu lawng si lo in Kawlram media thanchonak ah bawmtu ngai a simi Myanmar Journalism Institute, Yangon Journalism School, Mandalay Journalism School tbk media kong cawn khawhnak sianginn zong an um cang. Cun, thawnglatu covo runvennak caah tiah dirhmi Myanmar Journalist Network, Women Journalist Network tbk pawl zong an um cang. Cun tlangcung miphun kan umnak zong ah Media Network a phunphun ser cio a si. Chin zong nih Chin Media Network timi kan ngei. Mah bantuk phu le sianginn vialte cu Pu Thein Sein cozah an kai kum 2010 hnu in aa thawk tiah chim khawh a si.

Tukum August 2016 tiang ah Ministry of Information nih an thanhning ah; nitinchuak thawngzamhca (Daily Newspaper) chuahnak ah laisen a ngahmi phu 35 an um i, a chuah taktakmi phu 20 an si; Zarh khat voi khat chuak Journal caah laisen a ngahmi phu 435 an si i, a chuah taktakmi phu 253 an si; Laisen a ngeimi News Agency phu 44 an si i, mah chung ahcun phu 35 nih caanhman a tuanmi an si. A hlan ralkap uknak lio ah khan cun nitinchuak thawngzamhca hi cozah lawng nih an rak chuah i, zarh khat voi khat chuahmi Journal hmanh hi a sawm hrawnghrang lawng an si.

Cu tik ah, atu bantuk in media zalonnak innkhar biatak tein an hun on i, media mah zahzah kan karhmi nih hin Democracy ram pakhat a inntung palinak a simi Media hi tha tein rian a tuan taktak ko cang maw? Zalonnak teh a um taktak ko cang maw? timi ruah len awk thil tampi a um i, kan hun zoh lai;

1. Pu Thein Sein cozah chan ah khan zalongte in thawngpang lak khawhnak zeimawzat a um nain cozah zung ah thawngpang va lak belte cu a rak fawi lo. Myanmar Media upadi zong Pyidaungsu Hluttaw ah an rak fehter nain cozah zung pawl le media hna karlak pehtlaihnak kha a thangcho hlei lo. Mah upadi ah aa telmi cu “thawnglatu pawl nih cozah zung ah thawngpang an lak tik ah rampi biathli dah ti lo, an duhmi konglam paoh pek ding a si lai” tiah tha tein aa tial. Asinain cozah zung riantuan pawl nih thawngpang i pek khi an tih peng rih ko, cunglei an pule nih siik siloah phuah lai an phang. Cu bantuk cu Laitlang le khualipi he aa hlat deuhnak khua pawl ah khin a cang khunmi a si. Cu lawng silo in Pu Thein Sein cozah chan ah khan cun thawnglatu pawl kha media upadi ning silo in a dang upadi in tazacuai le thongthlak a tongmi an rak tampi.

2. Atu NLD cozah kan hun phan i, media zong nih si seh, mizapi zong nih ruahchannak nganpi he kan cuanh hna. “Thlen caan a cu cang” tiah an hun aupi i, mizapi zong nih kan zumh ruang hna ah thimfung kan rak pek hna. Asinain atu tiang ahcun kan i ruahchanning bantuk in a si kho rih lo. A hlan ralkap uknak bantuk phun kha a si tiah media zalonnak kong he pehtlai in a chim tawk zong an tampi cang. Khat lei ah cozah an tuannak a sau rih lo caah a si a timi zong an um ve thiam. Atu NLD cozah thar ah mizapi nih an chim tam bikmi pehtlaihnak upadi (Electronic Transaction Law) pohmah 66(D) ah aa tialmi “mi mualphohnak” timi le “thihphaihnak” timi zawn khi atu lelek in an hmanmi hmuh khawh a si. Mah pohmah in tazacuai le thongthlak hi media riantuantu chung in mi tampi zong nih an ton i, mi sawhsawh zong nih tampi an ton ve. Cu ruang ah zeitik caan paoh ah duhning hoih paoh in thawnglatu hna tazacuai khawhnak pohmah 66(D) hi a um awk a si lo, tiah a ruatmi an um bantuk in a um awk a si rih ko tiah a ruatmi cheukhat zong an rak um ve.

Hi pohmah he pehtlai in a poi bikmi cu mi pakhat nih thil pakhat a tial tik ah a tialmi a dik le dik lo hlathlai ta hmasa loin tlaih an duhmi hna kha tlaih khawh an simi hi a si. A ngaingai tiahcun a dikmi Democracy phung ahcun rammi vialte nih zalongte in chimphuannak, soiselnak a um tawn. A bik in thawnglatu nih a tialmi kong ah a dik le dik lo hlathlai ta hmasa loin tlaihkhih le thonghlak colh kha democracy phung he cun aa kalh bakmi a si. Pu Thein Sein cozah chan kum nga chung ah khan cun hi pehtlaihnak upadi pohmah 66(D) in taza an cuaimi hna hi (11) a si i, atu NLD cozah thla riat lawng a si rihmi ah tazacuaimi (25) lengkai an si cang. Hi thil pahnih kan zohti si ahcun Pu Thein Sein cozah chan lio nak khan NLD cozah chan ahhin Media thawnglatu pawl an zalong lo deuh ti khawh a si.

3. Kawlram media upadi ning ah thawnglatu nih buainak a chuahpi tik ah tazacuai i thongthlak siloin thil sining hlathlai hmasa hnu ah palhnak a um ahcun tangka liamter si seh tiah Myanmar News Media Council nih rampi huap in cozah he hnatlaknak an ngei i, upadi an ser. Asinain thawnglatu nih buaibainak an chuahpi tik ah upadi a dang in tazacuai an ton tawnmi hi a lam dang in media zalonnak an buar bantuk a si. Thawnglatu buainak tawlrelpitu ding ah Myanmar News Media Council a um cang ko nain tazacuai hlan lawng ah tawlrelpi khawh a si, tazacuai cangmi kong ah i thlak khawhnak nawl an ngei lo.

A hlan ralkap cozah chan ah khan cun thawnglatu pawl hi harsatnak tampi le tihnung phunzakip lak ah thawnglak a rak si. Pu Thein Sein cozah a kaika tiang ah khan Kawlram ahhin thawnglatu zakhat hmanh an rak tling lo. Atu ahcun thawnglatu thong nga dengmang an phan cang tiah Myanmar Journalist zung nih an chim. Mah vialte thawnglatu chung ahcun a tam-u cu mino tete an si hna. Hi bantuk mino hna hi kan rampi thanchonak ca ding ah luhlinh in rian a tuanmi an si tiah an ti tawn hna. Media ah a tuanmi atu lio mino hna hi dikte in democracy lak kan zawh khawh nakding ah bawmtu tha bik an si tiah, thazaang a pemi tampi an um.

Media a thawn lawnglawng ah a dik loin riantuannak, eihmuarnak, zawmtaihnak, miphun thleidannak tbk pawl kha a zor hnga i, cozah riantuami cung zong ah hmuai ngeite in ngiathlainak le sawhchihnak a um kho hnga.

A hlan ah khan cun media rian hi pawcawmnak tlak in tuan khawh a rak si lo nain atu ahcun media phu zong an karh i, media phu karlak ah zuamcawhnak tampi a um caah riantuantu caah thla khat hnu thla khat, kum khat hnu kum khat in lahkhah a kai vima ve caah ruahchannak tampi a um kho ve cang. Media rian hi khoika hmun khoika zawn paoh ah a ummi hmunhma tampi a hong um.

Chanthar ruahnak, chanthar fimthiamnak le thilri karlak ah a hung thangmi nih mino kannih hna nih a hlan cozah chia tang ah a thangmi kan pale hohatnak tang ah kan um peng rih ahcun hman awk a tlak lomi bantuk kan si hnga. Mah tik ah kan ram caah santlai lo tukmi kan si hnga. Cucaah a nuam i dirhmun a sangmi ram ser khawh nak caah kan pawngkam ah a ummi thil dik lo, dik lonak in riantuannak vialte kha media kan dirhmun in kan rak tan cio a herh.

Cozah lei kap zong in a dikmi democracy ram kan ser khawh nakding ah media namnehnak le phihkharnak um loin cozah riantuannak vialte kha zalongte in sawhkhinak le soiselnak zong an kan on piak awk a si. Atu cozah thar a hun kai cangka in zeidang thlennak hmanh langsar in an tuahmi hmuh ding a um hlan ah media le online ram dawtu hna kha tlaih khih le thongthlak hi cu a tha lei kap siloin a thatlonak lam lei a zawh  ti khawh a si. A bik in nitlak ram hna caah chim ding tampi a um hnga.

Salai Hung Tun Gei cu Chin World Media ah Editor in Charge a tuan liomi le Chin Media Network ah Adovcacy Director a tuan cuahmah mi a si. Careltu caah theihtha a si tiah 2016, December chuak, Chin Digest ah a tialmi kan rak langhter thanmi a si.

 

 

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: