Caan Karlak Rambuai Lio Lungrethei Harnak Le Nunbei Dong Tik Ah Tuah A Herh Mi
Salai Mangpau | September 20, 2023 —
Myanmar Rambuai lio ah harsa in lungretheinak le nunbeidonghnak a phunphun intuar a si. Inn chungkhar khuasaknak harsat ruang ah mipi nunbei dong mi an tampi. Thinlung damlonak kong he pehtlai in World Health Organization (WHO) nih hlathlainak a tuwh mi ah thinlung damnak a langh ning hi phun 129 a um i, rambuainak chung ah a um mi hna minung 5 chung ah 1 nih lungthin damlonak an ngei tiah a ti.
Nunbei Dong Mi Hna An Umtu Ning Theihkhawhnak
Myanmar ram mipi tam deuh cu caan karlak harnak le lungrethei tuk ruang ah lungsivang le nunduh ti lo tiang in lung zawtnak an ngeih ruang ah nunnak caah thinphang a si ko tiah thinlung zawtnak lei Siibawi Australia ram Central Queensland siizung Dr. Thet Hte nih ralring peknak a chim. Lung zawtnak a ngei mi hna an zawtnak hramthawk ahcun, lungthin, taksa-pum lei, an cawlcangh ning ti in phun 3 ṭhen a si. Mah phun 3 chung in tihnung bik mi le minung nunnak ah thinphan bik mi cu thinhun in kutthlak (Anger Outburst) le zaan hngilh khawh lo/ ih khawh lo (sleeplessness) hna an si.
Mah nunbei dongh zawtnak a langh ning hi pakhat hnu pakhat aa pehtlaih peng ahcun a hnu ah minung tlamtling ti lo mi (Mihrut) dirhmun tiang an phan kho mi a si. SAC nih uknak a lak hnu ah aa duh mi nungak tlangval kar ah thihnak a tong mi, thongthlak tlaih a tong mi, nu tlaihhrem a tong mi, fale sianginn kainak kong ah lungre a thei mi, fale dohthlennak ah nunpek in hriamtlai mi hna kong le hliamtuar in pumsa tlamtling ti lo mi hna kong, ramlak ah a tli/zaam mi hna nih khualei kaltak mi hna kong a ruat peng mi (Survivor guilt) phun lungzawtnak, thinphang in tlikzaam caan ah pawcawnnak a har, rian ngei lo, fale kong le inn le lo kong le hmailei khuakhan leirelnak kong ah chungpit vansang in a um mi, khuafak tuk ruat/pehzulh in ruah peng ahcun lungzor zawtnak hi ngeih colh a si ko.
Cun, lungretheinak le nun bei donghnak in minung pumsa ah a langh ning cu (Physical Symptoms) hi minung pumsa ah a lang ve. Mah cu hmur dangcar in um, lufah, lungmit, a caan ah thlanhri put in um, pawfah bantuk in chungfer lengmang, kut/ke a zeng in um, thawchuah a rang, zaan hngilh khawh lo, thinhung mi langhter-holh tha lo chim le kut ke thlak tiang in um a si. A bik in zaan hngilh/ih khawh lo in um, thinhung in kut/ke thlak tik ah mah nunnak le inn chungkhar tiang harnak a phan kho mi a si. Tahchunhnak-America ram ah a tam bik mi cu meithal in a um sawh mi hna hei kah, motor rang tuk in mawngh/mi hei pahhnawh (Road Rage) thilri den/khuai, hawi kom he i sik/ velhnak tiang a phan kho mi a si.
Thinlung zornak le lungthin lei pehtlai in zawtnak (Mental Symptoms) zawtnak a langhning phun a tam tuk. Mah chung in zawtnak a tambik mi cu thinphannak, lungretheihnak, thintawinak, lungthin nuamh lonak, lungthin zornak, a caan ah ngaihchia ngai in um mi, thinphan le launak, ningtih thinphangpengnak, thil pakhatkhat zoh khawh (focus/concentration) lonak, caan sau thilcingkhentilonak (midang le thil min cingkhen khawh ti lo) lungtlau le thintawi in au le khuan hna aa tel.
Lungretheih tuk le vansan tuk in um lio caan ah zeidah kan tuah lai ti mi hi minung kan nunnak ah fian ngai a hau mi a si. Lungretheinak, nun bei donghnak le vansannak in kan khah tik ah kan pawng ah ho hmanh bawmtu an um lo, lam nai lam hla zong ah ho hmanh bawmtu an um lo. Bawmtu kan herh tuk ko nain bawmtu kan ngei bak ti lo. Cu lio ah zeidah kan tuah lai.
Minung hi kanmah te lawng kan um i kan lungrethei le kan nun bei dongh tuk ahcun mah le mah i thah duhnak lungput hna kan ngei i kan ruah mi thil poah hi lungfaknak le ngaihchiatnak lawngte an si cang. Cu lio caan ah bawmtu le hnemtu an um lo tik ah mah nunnak i lak zong a fawi te mi a si. Vawlei cung ah cu bantuk minung cu tamtuk an um cang hna. Lungrethei le nun bei dongh tuk in na um lio caan ahcun a tanglei hna hi kan tuah hna lai.
Mah Lawng Um Ding A Si Lo
Nangmah lawng in um hlah. Hawi sin ah va kal. Lungrethei tuknak le vawlei cung ah nun hmanh huam lo ding phun in na um ahcun nangmah lawng um tuk hlah. Hawi sin ah khin va kal law va um ve. Hawi sin na um ahcun na khuaruahnak le lungput ning tlawmpal ai dang deuh lai.
Vawlei cung ah keimah caah cun keimah ka tha bik ko ti mi lungput ngeih zungzal a herh. Vawlei cung ah hin ho hmanh i bochan hna hlah. Mi nih an kan bawmh lai, mi nih an kan hnemh lai ti mi zong i bochan hna hlah. Keimah caah cun keimah hi ka tha bik. Keimah caah cun keimah hi bawmtu ka si timi lungput le ruahnak ngeih khawh i zuam.
Siibawi Sin Zohter A Herh
Thinlung zawtnak, nunbei dongnak a tuar mi hna zohkhehnak lam phun tampi a um. Minung pakhat le khat zawtnak a langh ning aa khat cio tik ah i thlopbul ning lam tampi in a um ve.
Sii lei in thlopnak,
Thinlung lei thlopnak (Psychotherapy)
Siizung kai in thlopnak (Hospital and Residential Treatment)
Innchung te ah thlopnak (Lifestyle Treatments and Home Remedies)
Biaruahnak in thlopnak (Talk Therapy)
Electric dat he thlopnak (Electroconvulsive Therapy) hna in thlop khawh asi.
Pumsa damnak ding caah cun,
Excise, pumsa cawlcanghnak a phunphun tuah, Lamkal- Working, Ti Lio ding, phun tampi an um. Cun, Hla ngai pah ding, Ngandamnak he aa pehtlai mi eidin piak a herh, zaan ah mitku thaw tein hngilh khawh i zuam ding, thahri le pumsa (body massage) hmeh/nampiak pah lengmang a herh.
Pathian He Hawikhomhnak Ngeih I Zuam
Bible rel, thlacam, Cauk ṭhaṭha le video ṭhaṭha hna kha zoh hna. Na lungretheihnak le na vansan nak pawl kha tlawmpal na philh khawh nak ding ah Bible rel law Pathian sin ah na sining vialte kha ap. Cauk na ngeih mi ṭhaṭha hna kha rel hna. Video na zoh huam phun pawl kha zoh hna law chikhat nan khuaruahnak an thlen deuh ko lai. Na harsatnak le lungretheinak kha na philh deuh ko lai.
Fak tuk in khuaruahnak nih hin thluak zong a hrawh khawh. Lungtur ngeihnak zong a si. Mi tlamtling lo ah i chuah zong a fawite. Cu ruang ahcun mah bantuk thil kan ton caan ah ralring tein um zungzal.
- Harnak hi Pathian he naih tertu a si (Sam 34:18)
- Harnak hi thawngṭha bia karhnak caah innka ong tu a si (Fil 1:12)
- Harnak, tuarinnnak hi kan nun a thianghlimtertu a si (Mal 3: 3-4)
- Tuarnak cu kan nun a thawngter tu a si (Jeim 1:2-4)
- Harnak hi ruahchannak dang an kan petu a si (Rom 5:3-4)
Caan karlak rambuai lio le nun beidongh lio ah thinlung damnak tuah ding hi kan philh ṭheu tawn. Pumsa a dam ko nain thinlung a dam lo ahcun a ngandam mi kan si kho lai lo. Cucaah thinlung damnak hi kan herh mi a si caah nun beidongh le lungretheinak in a chuak mi lungzawtnak a ngei mi nih tha tein i zohkhenh a herh.
Cherhchan : VOA nih Australia ram Central Queensland siizung Lungthin lei Dr. Thet Hte biahalnak/ Hello sayarwon page
