Chin Muru Chin Tak Kan Herh

By Dr. Sui Khar – April 2016 – Chin Digest

Nai hrawng maivan (internet) kan zoh ahcun NLD nih a tuahmi cozah thar kong nih Kawlram thawngpang cu a khuh dih ko. Rampumpi cozah thar ah aho dah aa tel, mizei dah an si, ramkulh le ramthen cozah ah aho te hna dah an si? Pakhat cio an pumpak kong, capar pawl kan zoh ahcun cozah thar le ralkap hmailei zeitin dah an kal lai, cozah thar nih ni 100 chung (honeymoon period) ah zeidah a tuah lai? Parliament lei kan zoh ahcun upadi thar sernak le cu upadi kong ah ralkap le NLD karlak ah buainak tete a umnak tibantuk in a khuh ve.

Kannih tlangcungmi kong ah cun aho dah cozah thar ah an i tel timi le tlangchungmi hna ramkhel party le NLD cozah thar karlak ah thil um tuning tibantuk nih maivan cu a zelh ve. Hi thawng pawl nih kan maivan a zelh cu zelh phu ve hrim a si ko. Zapi nih theih kan duhmi cu heih a si fom cu!

Tutan NLD cozah cu kum (50) reng lo ralkap uknak in mizapi nih thimmi (civilian) uknak kan ngeih khawhmi a si caah zapi cu kan i lawm hna. Cozah thar chung zong ah a bik in Chin miphun caah cun Vice President hna kan si tik ah kan i lawm khun. Khrihfa lei in kan zoh ahcun Hluttaw (Parliament) hna ah haotu hna kan si lawng siloin ramkulh le ramthen Chief Minister 14 lak ah pa (5) cu Khrihfa hna kan si tik ah kan i lawmh lawng siloin kan diriam, kan i uang. Ralkap nih an duh lo bu in State Counselor Bill (Daw Suu nawlngeihnak peknak upadi hran) hna ngamh tein upadi ah an ser tik ah kan i lunghmuih ngai hna. President biachimmi ah siseh, State Counselor Law ah siseh kan ram hi Federal Ramkomh ah kan siam lai timi te hna kan hmuh tik ah cozah thar cung ah zumhnak le bochannak hna kan ngei chinchin hna.

Thil siseh, minung siseh an thatnak an tthawnnak a um bantuk in a chiatnak le an tha dernak tete hi a rak um ve. Cu ve bantuk in NLD zong hi tlamtlin lonak tete a rak um len ve ko. Atu lio maivan ah NLD tlamtlin lonak tial cu “rap a si ti thei ko nabu in ka awh te seh tiah pal hramhrammi he khin aa lo”. Tial ngam le chim ngam hmanh a si lo. NLD tlamtlin lonak tial cu zapi nih zuanhnawh in sam chia zong bongh dih an timh hna. Asinain, kan ram le miphun caah a herh kan ti ahcun mi huat kan ton zong ah kan chim le kan tial a hau.

Daw Aung San Suu Kyi hi kan ram ah democracy a chuah khawh nakding caah tiin kum (30) deng chung harsatnak phun zakip tuar in a cawlcangmi a si. Amah hruainak in kan ram ah democracy a chuah khawh nakhnga ding caah nunnak tiang a dihmi zong an tlawm lo. Tutan cozah thar a ser tik ah democracy kalning (principle) cu a zul taktak maw? 2015 rampi thimnak ah Rakhine le Shan ramkulh ah cun anmah miphun ramkhel party pawl nih teinak an hmuh. Cu teinak cu zeirel loin NLD nih cozah sinak an lak ko. 2008 Phunghram kan zoh ahcun a dik ko, tuahnak nawl a pek ko hna. Asinain, democracy tahfung ning cun a palh cikcekmi a si. Daw Aung San Suu Kyi nih hin a theih lo bia a si hrimhrim lo. Timhtuahnak ngei bu tein a tuahmi hrimhrim a si tiin kei nih cun ka hmuh.

Asia ram ah democracy uknak ram tampi ah, party tampi (multi-party system) an hmang ko nain party pakhat uknak bantuk in a hmangmi ram an um len hna. India hi Congress party nih kum (30) reng lo a uk hna, Malaysia ah BN party nih nihin ni tiang a uk hna, Singapore ah cu thiamthiam, Japan ah party pakhat lawng nih cozah sinak sau lak te an rak tuah ve. Cambodia ah Hunsen te party nih nihin tiang cozah sinak an lak. Thailand Prime Minister thing Taksin Sinawatra zong zeiruang ah dah ralkap nih a dawi tiah cun amah party lawng nih cozah sinak tuah a timh ruang ah a si.

Tutan kan cozah thar sining zoh ah cun “tlangcung miphun ramkhel party hna nih zeitluk hmanh in teinak nan hmuh zong ah nan ramkulh le ramthen ah cozah sinak nan tuah kho lo” timi biacah (message) an kan pekmi a si. Khatlei kap in chim ah cun tlangcung miphun ramkhel party pawl hlohthlau ding timi timhtuahnak in a tuahmi a si ko. Atu ning a si ahcun hi hnu kum 15-20 ah cun tlangcung miphun ramkhel party hi um lo zong a fawite. A um hmanh ah a min lawng in um i Malaysia BN party bantuk kan chuak lai lo tiah chimh khawh a si lo.

President Pu Htin Kyaw bia ah siseh, State Counsellor upadi ah siseh Federal Union timi biafang cu ngamh ngai in an chim len. Federalism kong ah biataknak an ngeih ah cun an tuahsernak nih a langhter ding a si. Mithla kan tih lo ti tung i zaan ah thlanmual kal vial ngamh lo ahcun aho nih dah mithla a tih lo ti cu kan zumh khawh hnga. Federalism ti chim le rel tung, an party chung hmanh ah cunglei uknak fektur in hman, ramkulh le ramthen chief minister thimnak hmanh ah anmah tein i thimter loin “cunglei nih cabawm in kuat mei” system a hmangmi nih federal uknak an siam lai ti cu zumh awk ah a har ko. A dang chim ding zong a um len nain…

Kawl miphun hruaitu hna lak ah mi tha tampi an um ko, cu hlan cu ralkap nih an kan uk caah, siloah tuahnak nawl an ngeih rih lo caah tlangcung miphun nih kan duhmi federal le democracy hi an tuah lonak a si ti zong hlan ahcun zumh awk in a rak um nain atu ahcun cu ruahnak zong cu zoh than a hau cang. Kawl miphun nih tlangcung miphun kan in dawt tuk hna timi cu anmah duhnak le herhnak a tlin khawh nak ca lawng ah a si ko. An duhnak le an herhnak a tlin hnu ahcun pheu le thawl kan si ko. Ai hua tukmi Kawl le Kawl karlak ah a ummi siaherhnak cu Kawl nih tlangcung miphun pakhatkhat sin ah kan in dawt tuk hna an timi hna cung ah an ngeihmi siaherhnak nakin a thlum in a lian deuh rih thiamthiam ko. Rampi cozah minister zoh ahhin Thura Shwemann minung zeizat dah an i tel timi nih a fianter ko.

Cucaah Chin miphun le Chinram kan sersiam lai, kan dir lai, kan thanchoter lai tiah cun Chin muru, Chin tak a si a hau ko. Chin muru, Chin tak a simi buu lawnglawng nih a ser khawh lai. Cu bantuk buu lawng cu zumh tein kan dirpi ding a si ko.

Dr. Sui Khar nih 2016 April chuakmi Chin Digest ah a tialmi vun langhter than mi a si.