Chin Ramkulh Sianghleirun Fimthiam Zalonnak

0

Catialtu Za Peng Lian/CI

By Za Peng Lian, Research Fellow, Chinbridge Institute (Academy Teacher at Victoria Academy)| January 23, 2020| The Chinland Post|

Fimthiam Zalonnak Sullam

Fimthiam zalonnak cu sianghleiruun pakhatkhat ah cachimh rian a tuanmi, hlathlainak (research) lei riantuanak bu pakhatkhat ah hlathlaitu (researcher) a simi le sianghleiruun kai lio sianghngakchia hna nih an ngeih hrimhrim dingmi zalonnak a si. Cu lawng hmanh siloin, fimthiam zalonnak kan timi cu cachimtu, hlathlaitu le sianghngakchia hna zalonnak lawng siloin, fimthiamnak ah hram a sihmi rian (academic career) a tuanmi kip nih an ngeihmi zalonnak a si. Cucaah, fimthiam zalonnak cu cachimh zalonnak, hlathlai zalonnak le cacawn zalonnak lawng siloin, zeibantuk rian a tuanmi an si zongah, fimthiamcawnnak tahfung zatawk a ngei i cu fimthiamcawnnak ah hramfek a bunhmi rian a tuanmi kip nih an ngeihmi zalonnak a si.

Fimthiam zalonnak cu vawlei cung ramkip um mivialte nih kan ngeih dihmi nuhrin covo (human rights) pakhat zong a si. Nuhrin covo a si caah fimthiam zalonnak cu fimthiam cawnnak/awnnak a ngeimi kip nih kan ngeih dihmi zalonnak a si. Fimthiam zalonnak ah zeibantuk zalonnak hna dah an i tel kan ti a si ahcun, cachimh khawhnak zalonnak, hlathlainak (research) tuah khawhnak zalonnak, thawnghal thawnglak (inquiry) khawhnak zalonnak, cabia asiloah cauk tial le chuah khawhnak zalonnak, fimcawnnak sianginn le cu sianginn he aa pehtlaimi cunglei nawlngeitu mibu (institution) chambau tlamtlin lonak kawl le hmuh le chimphuan khawhnak (criticise) zalonnak hna an i tel (M-J Johnstone 2012: 4). Fimthiam zalonnak nih cun a um ciami fimthiam hngalhnak le thilti tuahserning kha zalong tein biahalnak tuah khawhnak, zalong tein hlathlainak tuah khawhnak, zalong tein zuamcawh hneksak khawhnak, zalong tein hmuhning ruahnak chimphuan langhter khawhnak hna kha a runvenmi le tha a pekmi a si.

Kan ram chung cachimtu, hlathlaitu, cacawng lio sianghngakchia, le fimthiamnak ah hram a sihmi rian (academic career) pakhatkhat a tuanmi hna nih cunglei nawlngeitu mibu zeimaw hnahnawh phihkham tlaihkhih thihpheihnak zeihmanh um lo tein, zalong tein khul khuaruah tuaktan khawhnak (freedom of thought), zalong tein an hmuhning le an ruahning chimphuan langhter khawhnak (freedom of speech) le zatlang-ramkhel lei kongkau ceihhmai cawlcanghnak (socio-political engagement and activities) ah zalong tein chimrel iteltum khawhnak (public engagement and participation) an ngeih a si ahcun kan ram ah fimthiamnak zalonnak a um ko ti khawh a si (Cheryl Hudson 2016: 19).

Chin Ramkulh Chung Sianghleirun Fimcawn Zalonnak                                    

Chin ramkulh chungah sianghleirun fimcawn zalonnak zeitluk tiang dah a um ti cu Myanmar ram chungah fimthiam zalonnak zeitluk tiang dah a um timi cungah aa hngat. A tawinak in kan chim ahcun, 1962 kum ralkap ramkhel uknak thalo nih faktuk in a rak hrawhmi fimcawn zalonnak cu nihin tiang tlamtling in remh le sersiam khawh a si rih lo. 1962 kum U Ne Win chan in nihin NLD cozah chan tiang zatlang-ramkhel lei kongkau ceihhmai cawlcanghnak ah aa teltummi sianghleiruun cachimtu le sianghngakchia thong tampi nih tlaih le khih ton lengmang rih a si. Hrem le thah tiang a tuarmi sianghleirun cachimtu le sianghngakchia kan ram ah an tlawm ti lo (Censorship News No. 18, 1992). Ralkap ramkhel uknak le cozah nawlngeihnak zuamcawh hneksak (challenge) le a that lonak mawhchiat ‘soisel’ (criticize) cu sualnak (crime) ngan tuk ah ruah a si rih. 2019 kum thawk in June thla tiangah, zalong tein hmuhning ruahning chimphuan langhter khawhnak dawnkhan-phitkhamtu upadi nan buar ruangah tiin minung 250 leng tlaihkhih thongthlak asiloah tangka liamter an tong tiah theih a si (Sit Htet Aung 2020: Myanmar Times). Nihin kan ram sianghleirun fimcawnnak a thancho tuk cang ding tluk in a thancho khawh rih lonak a ruang hi sianghleirun hna nih mah tein khuakhan lairel le i ukhruai khawhnak zalonnak (autonomy) a um khawh rih lo ruangah a si (Ei Shwe Phyu 2018: The Myanmar Times). 2015 kum ah remh le fehter a simi National Education Law nih sianghleirun zalonnak (autonomy) zeimawzat cu a onh ko nain, cu fimcawnnak phunghram zong cu cachimtu le sianghnakchia bu tampi nih duhlonak langhter le mawhchiat a si thiamthiam. Cachimtu le sianghngakchia bu hna nih duhlonak an langhternak a ruang cu, National Education Law ningin kum caan saupi sianghleirun fimcawnnak an hruaining boruak kan zoh tikah, cunglei in nawlpek ukhruainak (Centralization) a tam ngaingai rih ruangah a si (Ei Shwe Phyu 2018: The Myanmar Times). Cunglei in nawlpek ukhruainak (Centralization) a ngantuk tikah, kan ram sianghleirun hna nih an cawnmi ca (subject) pawl anmah tein i thim khawhnak (zuh le chap khawhnak) nawl an ngei lo; cachimtu thar asiloah riantuantu thar rian khinhnak kong zongah sianghleirun hna nih anmah tein khuakhan lairel biachah khawhnak zalonnak tling an ngei dih lo.

Sianghngakchia nih an cawn duhbikmi fimthiamnak le an kai duhbiknak sianghleirun kha zalong tein asiloah anmah tein i thim khawhnak nawl an ngei lo. Kan cawn khawhmi fimthiamnak le kan kai khawhmi sianghleirun cu tanghra kan awnnak mark a niam le a san nih lai a rel dih. Cucaah, atu lio kan ram ah hin tanghra awng paoh nih fimthiam zalonnak tling kan ngei lo, kan duhmi fimthiamnak cawn khawhnak zalonnak le kan duhmi sianghleiruun kai khawhnak zalonnak kan ngei lo (Ei Shwe Phyu 2018: The Myanmar Times). Cu lawng hmanh siloin, sianghleirun sianghngakchia hna nih sianghleirun vuang chungah zapi tonpumh biaruah ceihhmainak (public speaking on campus) tuah khawhnak zalonnak, a bikin a lenglei mi biachimtu/cawnpiaktu pakhatkhat sawm in ramkhel he aa pehtlaimi kongkau chimphuan biaruah ceihhmainak (political lectures, discussions and panels) tuah khawhnak zalonnak an ngei lo. Sianghngakchia bu nih sianghleirun vuang chungah tonpumh biachim biaruahnak program tuah an duh tikah, an i ceihhmai dingmi tlangtar/konglam, biachimtu dingin an sawmmi min le konglam, le tonpumh biachimnak hmun ah i teltum dingin an sawm an auhmi hna milu zat tibantuk vialte kha tling te le fiang tein sianghleirun uktu le haotu hna sinah nawl le hal hmasa hrimhrim a herh. Cucu Ministry of Education hruainak tangah a ummi Department of Higher Education nih 2018 kum May 21 thawk in biahrennnak a tuahmi zulhphung pakhat a si (Radia Free Asia, 30 May 2018). Cu nih a langhtermi cu, sianghngakchia hna nih sianghleirun vuang chungah anmah duhmi tlangtar i thim in biachim biaruah ceihhmainak tuah khawhnak zalonnak an ngei lo ti hi a si. Hibantuk thil sining tete nih fiang ngai in a langhter bantukin, kan ram sianghleiruun vialte hna hi cozah ukhruai khuakhan lairel nawlpeknak tangah a ummi lawngte an si dih rih ruangah hin nihin kan ram sianghleirun pawl ah fimthiam zalonnak asiloah fimcawn zalonnak a um khawh rih lonak hi a si. Kan ram sianghleirun hna cung i kan cozah (a bikin, Department of Higher Education) nih cunglei in nawlpek ukhruai lairelnak (Centralization) a thumh a zorter khawh deuh i sianghleirun hna nih anmah tein khuakhan lairel i ukhruai khawhnak zalonnak (autonomy) an ngeih khawh hnu lawnglawng ah kan ram chungah fimthiam zalonnak asiloah fimcawn zalonnak tlamtling cu a um kho te lai.

Chirhchan

Censorship News No. 18 (1992). “”Our Heads are Bloody but Unbowed”: Suppression of Educational Freedoms in Burma.” Retrieved from https://www.refworld.org/pdfid/4754182d0.pdf (accessed 4 January 2020).

Ei Shwe Phyu. “Myanmar Universities still not autonomous: academics.” The Myanmar Times, 2 February 2018. Retrieved from https://www.mmtimes.com/news/myanmar-universities-still-not-autonomous-academics.html (accessed 8 January 2020).

Hudson, Cheryle (2016). “A Century of Academic Freedom.” In Why Academic Freedom Matters: A Response to Current Challenges. Edited by Cheryl Hudson and Joanna Williams. London: Civitas.

Johnstone, M-J. “Academic Freedom and the Obligation to Ensure Morally Responsible Scholarship in Nursing.” In Nursing Inquiry (19): 107–115.       Sit Htet Aung (2020). “Freedom of Speech Remains Elusive under NLD Regime.” Myanmar Times. Available at https://www.mmtimes.com/news/freedom-speech-remains-elusive-under-nld-regime.html (accessed 1 January 2019).

Thet Su Aung, Thinn Thiri and Thant Zin Oo, “Myanmar University Students Object to Government Controls on Campus Political Talks,” translated by Khet Mar, Radia Free Asia, published on 30 May 2018, retrieved from https://www.rfa.org/english/news/myanmar/myanmar-university-students-object-to-government-controls-on-campus-political-talks-05302018162309.html (accessed 9 January 2020).

Theihternak: Hi capar hi Chinbridge Institute nih a tuahmi “Higher Education Research Fellowship” program ah Research Fellow pakhat dirhmun in Za Peng Lian nih a tialmi hlathlainak cathluan chungin a tawinak in langhter thanmi a si. Chinbridge Institute Research Fellow Salai Ngun San Aung nih a tialmi hlattlainak paper chungin a tawinak in langhter thanmi a si. Za Peng Lian cu Victoria Academy, Hakha ah Senior English Teacher le Student Club Advisor a tuan liomi a si. Cu hlan ah Myanmar Institute of Theology ah Part-time lecturer le Wall Street English Myanmar ah Personal Tutor a rak tuanmi a si. Anih hi Tedim Christian College in Bachelor of Theology (B.Th) le Myanmar Institute of Theology in Master of Divinity (M.Div) a dihmi a si. +++

 

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: