Zeitik caan poah ah Chin State ah hin lihninh um kho peng a rak si. sihmanhselaw, Pathian nih a kan kilven caah nihinni tiangin a fak tukmi kan tuar rih lo.

Er. Hc Lalvenhimchhunga, Dip. Comp. Sc & Engg., B.E. (Civil Engg).

US Geological Survey nih a langhterning ahcun, 2020 April 16 i Chin ramkulh le Mizoram hrawngah lihninh kan theihmi kha Falam (Chin State) in nichuahlei 38 km, Mizoram, India ramri naihnak hrawng i vawlei tang km 10 in aa thawkmi a si. Lihninh kong hi tha tein zoh tikah Chin State le Mizoram hi him lo dawh ngai a si. Pathian kilvennak thawng in nihinni tiang rawhralnak a fak tukmi kan tong lo ti usilaw kan palh tuk ka zum lo.

Kan umnak vawlei hi khulrang taktakin suimilam 24 chungah voikhat aa mer chuak dih tawn, Nika khi kan vawlei aa mer pahin kan hel thluahmah fawn, kum khat chung ni 365.6 ah voikhat kan hel tawn. Vawlei aa mer thluahmah caah le Nika hel buin vancung sangah kan umnak ‘planet’ vawlei hi a zuan thluahmah caah vawlei tangah hin pressure (hneknak) aa thawng taktakmi aa ser. Kan vawleipi hi hneknak a tam tuk caah a chunglei cu tiso bantukin a tlawk cuahmah peng, cubantuk tiso bantukin a tlawk cuahmahmi cu a chel ahcun vawlei cung leiah a hung chuak, cubantuk cu tlangkang (volcano) kan timi hi a si. (rawl chumhnak cooker zong a chunglei a sat tuk ahcun lenglei ah tikhu a hung chuakmi bantuk khi a si ko). Tlangkang nih hin vawlei tanglei a linh/satning a fianter bik.

Hakha Dawr ah zuar lio mi kheng a tla i, kuai mi. Photo: Ngun Biak Nawl (FB/private)

Tiso bantukin in a so cuahmahmi cungah cun vawlei lengphaw, minung kan umnak hi a um than, vawlei lengphaw cu mirang holhin “the crust” tiah a min bunh a si. Vawlei tang a sa bakmi, tiso bantuk (mantle) cung i a um caah vawlei lengphaw hi a cawlcang peng (vawlei lengphaw hi rili tangah a pan deuh i, minung kan umnak vawlei tang belte ah hin a chah deuh tawn). Vawlei lengphaw zong cu a phun phun in an cawlcang, ramri an ngei cio. A phun phun in a ummi vawlei lengphaw pawl cu “tectonic plates” tiah a min bunh ve tthan an si.

“Tectonic plates” pawl cu an cawlcangh peng caah kan umnak Chin State le Mizoram zong hi nichuahlei ah kum chiar tein 5cm tluk hrawng kan i tthial tawn. ‘Tectonic plate’ cheukhat cu an ramri ah an i su, cheukhat an i hnor, cheukhat an i kaltak(then), aa kaltakmi hna karlak ahcun vawlei thar magma a hung chuak ve than tawn.

“Tectonic plates” (vawlei lengphaw) cu a cawlcangh peng caah kan umnak vawlei (Chin state & Mizoram) zong hi liamcia kum caan saupi ah khan rili tang in lengleiah a vun i thialmi a si. Nichuahlei ah 5cm hrawng in kum chiar tein kan i thial thluahmah kan ti bantukin kum caan sau hnu ahcun kan umnak vawlei zong hi rili tangah a pil thluahmah than te lai. Cucaah, kan umnak Chin State le Mizoram vawlei cu a ngakchia, lei zong a dor kan tinak a ruang hi a si. A sullam cu kan umnak vawlei hi vawlei cung ram dang naak in rili tang in kan hung chuaknak caan a sau lo tinak a si.

“Tectonic plates” pawl nih an ramri cio (fault) i cawlcanghnak an ngeihning bantukin lihninh zong a phun phun in aa ser tawn. Pakhat le pakhat aa suk tawnnak hmun cu lihninh a um duhnak bik le a fah khunnak bik “ring of fire” tiah theih an si. Chin State le Mizoram zong hi Eurasian Tectonic plate le Indian plate aa suknak bakah a ummi a si. Cucaah, lihninh zong a fah duhnak khunah ruahmi kan si. (Motor pahnih i su hna selaw, a fah laining cu na theih ko lai). Zeitindah dah Laitlang le Mizoram ah lihninh a umning timi cu, Eurosian le Indian vawlei lengphaw pahnih hna an colcanghning in zoh a si tawn.

Kan umnak hrawng i ‘tectonic plate’ hi nichuahlei le nitlaklei in aa sumi an si, cucaah, kan umnak hrawng i a ummi tlang pawl hi zoh law, chaklei le thlanglei hoih deuh lawngtein a um. Cubantuk, ‘tectonic plates’ an i suknak hmun i kan um caah kan umnak hrawngah hin tlang hmuh ding zong a tam, tiva hrawn a thuk taktakmi pawl zong a tam. Liamcia kum 50 millions hrawngah khan kan umnak tectonic plates pahnih Indian le Eurasian plates hi fak taktak in an i suk caah vawlei cung tlang sang bik Himalaya tlanghrawn khi a vun sermi a si, tiah Geologist pawl nih an chim.

Indian ‘tectonic plate’ zong cu Eurasian tectonic plate cheuchum Burma tectonic plate tangah a lut thluahmah, tiah dothlatnak in theih khawh a si. Cubantukin, Burma ‘tectonic plate’ cu India ‘Tectonic plate’ cungah a kai thluahmah ve, caan a rauh hnu ahcun India tectonic plate zong hi Burma tectonic plate tangah a lut thlu dih te lai i, rili tang pawl i vawlei lengphaw a ummi khi rili lengleiah an rak chuak lai i, rili lenglei i a ummi pawl hi rili tangah kan um caan a phan te lai. Cubantuk cu a si vawlei aa sersiamning hi. (Pathian nih vawlei a serning hi a rak sunglawi bak ko, hibantukin vawlei hi colcang hlah selaw kan thi dih cang hnga, Burma, Indian tectonic plate ka ti tikah hin vawlei ramri an serning bantuk hi a si lo, vawlei tang i tectonic plate pawl an nganning a si, India tectonic plate kan ti tikah hin India ramchung lawngte ah a um dih lo, cubantukin Burma tectonic plate zong a si thiam ve).

Kum 2004, December 26 (Krismas thaizing) ah khan Indian tectonic plate le Burma tectonic hi an rak i hnor ciamman i, Indian rili an thawhter, Tsunami a fak bakmi a rak umter colh, rili ti cu minung umnak leiah a luang ciammam i, rilikam i a ummi minung 229,800 hrawng an rak thi. (hi rawhnak kong hi a theimi tampi kan um ka zumh).

Eurasian plate zong cu hmun tampi ah ramri a ngei than, kan umnak Eurasian plate le Indian plate an i suknak hmun (ramri) hi Sunda plate, tiah theihmi a si. An i suknak hmun cu Sagaing Fault, tiah a min bunh a si.

Sagaing Fault hi 1500 km hrawng a si, Southeast Asia ah chaklei in thlanglei ah a kal, Andaman rili in Himalaya tlanghrawn tiangin a tan dih. Mandalay in Yangon zong hi a pal dihmi a si, cucaah, Myanmar ram le Northeast India hi vawlei cung ram vialte lakah lihninh a um duh biknak hmun Alpine Himalayan Earthquake belt-ah a um, tiah chim tawn a si.

Lihninh a um duhnak hmun le a fah duhnak pawl cu Zone I, II, III, IV, V in then dih a si, Tectonic plates an i pahnak hmun i a ummi Chin State le Mizoram hi lihninh a fak bakmi um kho peng a sinak hmun Zone ‘V’ ah a ummi kan si.

Columbia University researchers pawl nih kum 2016 ah khan ralrinnak an rak chim balmi cu, India nichuah-chaklei (Mizoram) in Myanmar nichuah-thlanglei le Bangladesh hrawngah 9.5 richer scale tluk thawng lihninh um kho peng a si. Chin State le Sagaing ramkulh hrawngah lihninh ser khotu tectonic plates i su dingin hram aa bunh, tiah an rak langhter. Sihmanhselaw, nihinni tiangin Pathian kilvennak thawngin lihninh a fak tukmi le rawhralnak a chuahpitu kan tong rih lo.

Lihninh hi um kho peng a si, tiah chim ko hna hmanhselaw, a caan belte vawlei cung Science fimthiamnak nih a hmuh khawhmi a si lo, khuazei-ah dah lihninh a um lai? zeitluk thawngin dah aa hninh lai? timi pawl hi chimchung khawhmi tampi a um ko nain, zeitik caan ah dah lihninh a um lai? timi belte cu Pathian lawnglawng nih a theih, chantiluan Science fimthiamnak nih a hmuh khawhmi le theih khawhmi a si lo.

Kum 1930 ah khan Sagaing Fault ah hin tectonic plate a rak i su ciammam i, Yangon hrawngah rawhnak a fak bakmi a rak chuahpi cang, minung 50 hrawng an rak thi. khuaruahhar ngai a simi pakhat cu, Sagaing Fault le Kabaw Fault hrawngah a ummi Yangon, Mandalay, Sagaing, Arakan (Myanmar), Assam, Meghalaya, Manipur (INDIA) hrawngah lihninh hi caan tampi a fak bakmi a rak um cang, rawhrawlnak zong an rak tonning a fak kho taktak, minung tam taktak nih lihninh ruangah thihnak an rak ton cang, sihmanhselaw, Mizoram le Chin State belte nihinni tiangin kan him ngai rih.

Myanmar ramchung Chin State nitlak-chaklei tlang tang hrawng khi India tectonic plate aa bunhnak a si, tiah theihning le hmuhning ahcun a si. A dik ngaite a si ahcun Chin State cu a him lo taktak, tiah chim khawh zong a si. Myanmar ramchungah hin voikhat hmanh 9.0 richer scale tluk thawng lihninh a um bal lo, tiah langhter a si, Columbia University nih 9.0 richer scale tluk thawng lihninh zeitik caan poah ah um kho peng, tiah an langhternak hmunah a ummi kan si fawn, cucaah, Pathian sinah kan him khawhnak caah thlacamnak ngei zungzal ko hna u sih.

Catialtu Er. Hc Lalvenhimchhunga hi Ventea tiah dawtnak in an auh i, amah hi Niawhtlang, Mizoram ah a ummi a si. Laiholh a hmangmi le Chin miphun a dirkamh ngaimi pakhat a si. Cawnnak lei in, India ram ah Dip. Comp. Sc & Engg., B.E. (Civil Engg) a dihmi a si~ Editor 

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: