Chinram Ah Chin National Education Sianginn Dirh A Herh

0

Catialtu - Salai Khin Maung Thein

Chinram Ah Chin National Education Sianginn Dirh A Herh by Salai Khin Maung Thein(D.Ed)

Miphun tling fonh in sermi Kawlram nih (Federal Union Context) tangah mah le miphun dawtnak (national identity) cu zeitindah kan langhter cio lai. ‘Nations State’ sernak ah Miphun dawtnak a langhtertu ding ah cun sianginn in hramthawk a herh. Tahchunhnak ah British uknak tang ummi Tuluk ram chungtel, Hongkong ram hi Mirang uknak tang an rak umlio ah Tuluk miphun sining thlaunak ding ah British pawl nih Hongkong mino sin ah ‘National Education’ (miphun sinak) cacawmter loin ‘Civil Education’ (ramchung mi sinak cacawnnak) ning in fim cawnpiaknak an ser. 1997 kum Hongkong ram cu British Uknak tang in Tuluk ram ah pek a si ṭhan tikah Hongkong rampi le Tuluk ram miphun pahnih karlak ah miphun sining  aa khat  lomi phung le lam a hung um. Cucaah Tuluk ram nih miphun dawtnak langhter ṭhan dingin aa zuam ve ṭhan. A bik in fimcawnnak lei ah cawn ding mi miphun sinak fimcawn (National Education) cu biatak tein a vun langhter.

Sihmanhsehlaw Kawlram ah cun ‘National Education’ an policy hi vun hlat tikah Tlangcungmi vialte miphun sinak thlau viar ding le Kawl miphun sal tang dih ding in timhtuah mi ṭihnung mi ‘education law’ a rak si diam. Thein Sein Cozah nih dal 14 aa tel mi ‘National Education law’ cu September, 2014 kum ah a rak suaipi ve hna. Fimcawnnak lei ah thlennak (reform) ka tuah a ti i (National Education Strategic Plan 2016-2021) tiang ‘National Education law’ zong a rak suaipi hna. Mah ‘National Education’ hi U Nuh chan in a semmi a rak si cang. Ne Win zong nih mah policy hi a rak hman ve.

Zohchunh Awktlak National Education School A Dirhtu Hna

Mon National School hi 1972 kum ah Mon Pyithit Party nih an dirhmi a si. 1995 kum ralkap Cozah (SLORC State Law and Order Restoration Council) he kahdaihnak min an rak thut. Cun 2012 kum Union Of Myanmar President U Thein Sein chan zong ah ramṭhen in ram pumpi huap tiang in kahdaihnak min a thu mi an si. Mon National School hna hi Mon Pyithit Party uknak hmun lawng siloin Cozah uk mi hmun tiang in sianginn an dirh khawh. Mon National School cu umkal har nak hmun a um mi ca ah dirhmi a si natein hnu ah cun  Mon mipi nih Mon National School cu hmun tam deuh ah rak kan onpiak ve uh  tiah an  nawl  caah  nihin sianginn  tam lakte an on khawhnak a si.

1972 kum in Mon Pyithit Party nih an dirh mi sianginn hi nihin tiang a dir peng kho mi hi uarlo awk an ṭha lo i cawnphu taktak mi a si fawn. National School nih cun holh le ca nunphung  hrambunh in nuhrin  holh te in ca cawn khawh a si. Cun Cozah sianginn he pehtlainak a ngeih caah  fonhkhawh mi cacawnnak phun zong a si. Tang 10 Camipuai zong phit khawhnak lam an ngeih caah an sianginn nih tang 10 an awn cun Cozah Sianghleirun ah cacawnnak nawl an ngei. MNEC nawlngei tu nih cun, “Mon National School dihlak (132) kan on cang tiah a chim. Mah chung in Siangniamrun (113), Sianglairun (16) le Siangsangrun (3) le ( BHEEP-Bop Htaw Empowerment and Education Program) Post Ten sianginn (1) hna an si. Mon National School an umnak hmun cu Mon ram, Karen ram le Thaningthayi ram hna ah an um. Cun Cozah sianginn le MNEC komh in dirhmi sianginn (92) an um.

  1. Mon National Education School

Mon National School cu nuhrin holh hrambunh in dirhmi sianginn a si. Nihin ah MUCU in hramthawk mi a si. Mah MUCU ah cun nuhrin holh te in cacawnnak an ngei. Mon National School cu Siangniamrun in textbook kha Mon National School committee nih Mon ram sining he aa khat kho ding in cawnnak cauk an tuah. A bik in Mon ca in textbook le Mon History textbook an tuah. Kanan (Mathematics) Kawlca in cawnmi zong Mon ca in an leh. Tangcheu in tangli tiang Mon holh le ca in cawn a si. Siangniamrun cung lei ah Geography le History zong Mon ca in cawn a si.

Sianglairun ah Cozah lei Fimcawnnak Vuanci nih rikhiah mi  textbook  chungin cawn a si natein Kawlram History cu an cawng lo. Camipuai zong ah an phit ter hna lo. Mon History textbook cawnmi cu Camipuai ah an phitter hna. Sianglairun ah holh phun 2 cawn mi ( Bilingual Education) in ca an cawn. Sianglairun ah Kawlca in ca cawn a si ko natein  holh a thei lo mi ngakchia ca ah Mon holh in an chimhter hna. Cucaah Kawlca hi a pakhatnak a si ko na tein nuhrin holh le ca hi a pahnihnak dirhhmun ah an um. Siangsangrun ah Cozah textbook vialte in cawn a si ko natein nuhrin holh zong in ca an chimh chih hna. Siangsangrun ah Mon History le Mon Textbook cu cawn a si ti lo. Cozah Camipuai phit a si lai caah Cozah textbook tu a ning in cawn a si.

Mon Holh Le  Ca Le Nunphung  Bu Cawlcanghnak

Mah holh le ca le nunphung hi Mon mipi ca ah a biapit ngai caah 1995 kum Mon Pyithit Party le Kawl ralkap Cozah (SLORC State Law and Order Restoration Council) karlak kahdaihnak min thut lio ah Mon holh le ca in cacawnnak nawl ngeih khawhnak ding an rak telh chih. Mah cu a tanglei bantuk in a si.

  1. Mon ram chungum Cozah sianginn ah Mon holh le ca in cacawnnak cu Minor subject ah telhpiak ding,
  2. Mon ram chungum Cozah sianginn a thar onnak le Mon ram khuate kip ah fimcawnnak a phunphun thar chuah ding le mah sianginn kip ah Saya bawmtu chiahpiak ding,
  3. Mon ram chung a ṭhangcho rih lo mi khua ah Mon National School dirhnak ah Cozah lei in bawmhnak pek ding,
  4. Mon Phungki hna cu Cozah bawmhnak in Buddah biaknak Camipuai phit tikah Mon holh le ca in phitnak nawl onhpiak ding pawl a rak i tel i Cozah lei zong nih hnatlaknak a ngei ve.

Camipuai

Mon National School Camipuai phit dan hi Cozah sianginn Camipuai phit dan he aa khat. Tangli Camipuai cu Mon National School pawl nih Cozah (Myo-Ne) peng pi question phit ti lo in anmah National School question tu phitter a si. A ruang cu tangli tiang ah nuhrin holh le ca in cacawnnak (Mother tongue Based Education System) an ngei caah a si. Sianglairun ah tangriat  Camipuai ah Kawl History phit ti lo in Mon History an phitter hna. Siangngakchia sungh le awn  rikhiah piaknak ah Mon textbook in a awn lawng ah Camipuai awn a si. Siangsangrun Camipuai phitnak hmun cu Mon ram Ye peng le Karen ram Kyarinn Seikkyi peng hna ah phitter an si.

Mon National School Hruaining Phung Le Lam

Mon National School hna cu Mon National School Committee (Center) nih hruaining ser mi le Mon Education zung District le peng in hruaimi bu an si. Mon National Education a tleihchanmi paoh nih mah le khua le ram cio in i tel khawh a si. Fimcawnnak he pehtlaimi thilri zong committee theihter in bawmhnak pek khawh a si.

Tangka Kawlhawlnak

Mon National School le zung rianṭuannak ah NGOs le INGO lei in bawmhnak 65% le Mon mipi lei in 35% bawmhnak a ngei kho tiah (2016 kum December seminar thawngthanhnak) in theih khawh a si. Ram chung /ram leng in bawmhnak zong an cohlan i bawmtu zong an ngei. Mon Phithit Party nih contribution in 2% cu Mon National Party nih pek ding le mah chung in 2% budget cu Mon National Education Committee nih tangka a khonpiak. Tahchunhnak ah Saya/mah thlahlawh cu MNEC center nih (40,000) kyat lawng an pek khawh a si ahcun mi 25 tel mi Education committee biakhiahnak nih a tlawmbik (70,000) kyat pek siseh tiah biakhiahnak nawl a ngei.

Peng kip National School  budget committee an ngei. MNEC saya/mah rianṭuan mi (807) ca ah thlahlawh khanpiak a si. A dang fund kawlnak ah Tanphuzayet peng  ah innsaknak thilri  dawr zong an tuah. Cun Anndin khua ah cun Mon National school fund ca ah thlakhat Ks.(500) cio innkip nih an pek caah kumkhat ah (2,000,000) an hmuh. Mah tangka hmuhmi in thlakhat ah saya/mah kyat (30,000) an pek khawh ve i center bawmhnak he cun thlakhat  kyat(75,000) an hmuh. Cun mah Andin khua nih kum khat ah facanghum in (100) lengmang an pek. Mah facanghum pawl cu saya/mah 18 an pek hna.

Saya/mah Pumpak Thiamnak Le Rianpeknak Kong

Mon National School ah ca chimtu saya/mah riankong he pehtlai in phun 2 a um. Pakhat nak phun cu Cozah he kahdaihnak minthut hlan meeting biaceihnak ah tang 8,9 tiang ca a rak cawng bal  mi cu saya/mah rianpek a rak si. Pahnihnak phung cu 1995 kum Mon Pyithit Party le Cozah kahdaihnak minthut hnu cun Siangniamrun cachimtu ding cu tang 10 tiang le tang(10) awng/degree a ngei mi a si lai tiah an ti. Capacity Building ah cun MNEC nih training a pek hna lai.Mon National School ah cachim rian a ṭuanmi hna saya hna cu mah tik kum tiang rianṭuan ding ti rikhiahpiak an i harh ngai. Cheukhat cu kum(30) tiang rianṭuan cangmi zong an um. A tlawm cem kum 1 tal ṭuan a hau. Post-ten sianginn dih mi  nih Mon National School ah cachimh kum (2) tiang a ṭuan lai ti a si. Ṭuan lo ngah lo phun a si.

Mon National School bantuk in Kachin Independent Organization (KIO) Education Department cu 1978-79 in an dirh. Karen National Union (KNU) ukmi ah 1950 kum in sianginn an dirh. Karenni National School, Shanram ah The Restoration Council of Shan State (RCSS) council nih Shan National School cu 2000 kum Luaitailian Center Office in an dirh. Cucaah Chinram ah Chin National Education School dirh kan herh ve cang.

Note – Zohchihmi/ENAC cauk

Catialtu Pumpak hmuhning a si. By Editor

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: