Chinram Caah Ka Chunmang; Rev. Dr. Thlaawr Bawihhrin
Rev. Thlaawr Bawihrin
Salai Cung Cung|2018 November 23| A pakhatnak ah tubantuk in biachimnak caan tha ka hmuh caah mizapi sin le The Chinland Post cung ah tampi kaa lawm. Kan Chinram caah ka chunmang hi nai Hakha Town Hall tuahmi November 19 mizapi le Chinram cozah tonnak ah ka chimmi kha a tling deuh lo ka ti caah tubantuk in Chinram caah kan chunmang ka vun chin than hi a si.
Apakhatnak ah ti kong hi chim ka duh. Nai ah Laiva ah ka va kal i ti an tuahmi ka zoh tikah tha tein Hakha le Falam caah ti a pe kho ding cu Laiva tidil hi a si. Atu an tuahmi Tidil nih khin Hakha hi a pek khawh ah cun mah a thlang ah tidil pakhat tuah rih hna seh law Falam a pek khawh rih lai. Ti ka zoh tikah a tha tuk. Amah tein a luang sawhsawh ko. Cucaah mah ti a luan sawhmi khi tha tein tuah hna seh law Hakha le Falam he ti duh chungin a pek khawh ding si ko. Ti hi Hakha ca le Falam caah ka chunmang cu a si.
Cun Timit ti hi cu cangkep caah kan chiah ding a si. Zeicatiah cun, Hakha cu Laitlang khualipi a si ruangah a si. Timit ti cu kan toh lai lo, kan toh dingmi cu Laiva ti hi a si. Laiva ti hi hman in Timit ti hi cu lakhruak (emergency) caah hmun ding in chiah ding a si.
Hakha cu Chinram khualipi a si tikah tu hi TV station ka hmu rih lo. Zeizat um ka thei rih lo. Hakha holh hi RadioTV ah chim ding a si ve cang. Hi pawl hi um ding hrim a si. Mah pawl a um lo ah cun cozah santlaih lo bia a si. Mizapi zong nih hi bantuk TV le Radio um lo hi cozah santlai lo ti ding an si. Cun Chin News zong tu hi nan chuah maw? Chin vialte huap in news a um maw timi zong a si.
Abiapi bik in chim ka duhmi Hakha kong hepehtlai in Hakha cu Laitlang khualipi a si caah shopping center hi kan ngeih a hau. Cu shopping center cu khualai bik ah um phung asi. Cucaah tu zungkip fonh zung (pengkomh zung) khi hrawk u si law, zeiruang ah ti ah cun Hluttaw zung pi an dih cang lai caah khan cozah riantuan staff pawl tampi maka ah khin an i thial cang lai. Cucaah pengkomh zung maw, zungkip fonh zung ah khan zung kaimi an tlawn tuk cang lai caah zungkip fonh zung khi hrawh in a tlawmbik pee 200, pee 100 kaumi dot 4 inn nganpi sak in Chin Shopping Center ti u sih law a tangdot vialte cu thil chiahnak caah si seh law, a cung dot 3 hi shopping center caah tuah u si ti hi Laitlang caah siseh Hakha caah siseh ka chunmang cu a si.
Lam kong hi chim ka duh than. Lam hi Hakha in Gangaw, Kanpetlet, Mindat, Matupi, Peletwa in kan kal tikah Lam serning (lineman) hi ka lungtling hrim lo. Aphei khawh chung in an pheiter lo caah ka lungtha lo ngai. Lam cu a chuk a cho hi hrial phung a si. Asinain Laitlang ah cun chuk cho lo cun a si khawh deuh lai lo caah aphei khawh chung phei in tuah ding a si tiah ka ruah. Hmailei Chin cozah nih aralaimi zong ah tuah hna seh ti ka duhmi cu Cikha in Paletwa hi Lam a that khawh chung akir le akal lei pahnih (Two way) in an tuah khawh nakhnga le abik in Paletwa in Gangaw, Paletwa in Hakha lam hi biatak tein an ruah ding ka duh. Lam kong he pehtlai in Socialist Lanshin party lio ah khan Kat-ta-ya Lam khan 9 tiang an rak phah cang. Kan hnulei town Hall ah ka chim cia bangin saram lakah a nuar bikmi hi Chungkuh a si. Hi Chungkuh le Ka-ta-ya lam hi tlik zuamter hna u sih law hodah a rang deuh hnga tiin, Nay Win cozah lio ah khan 9 tiang kah-ta-ya lam a um cang. Khan 9 in Hakha tiang hi Kat-ta-ya lam phahnak caah Chungkuh le Hakha K-ta-ya lam tlik zuam hna seh law Chungkuh nih tei daw a si. Ma tluk in kan ram hi thanchonak a nuarmi ram a si. Cucaah Chungkuh nih teimi kan si caah ka lung atha bak lo.
Laitlang caah ka saduhthah bik cu Paletwa kong hi a si. Paletwa ah hin khua 415 kan um a kan ti. Minung in Singkhat (100,000) hrawng an si, Chinram a tambik mi peng hi Paletwa peng an si. Cucaah Paletwa hi ramdang lei Tilawng ngapi a lut cang lai. Paletwa in India ram ah thil kuat khawh a si cang lai. India lei in Motor tampi a ra cang lai. Yakhine lei in motor le tilawng a ara cang lai. Paletwa hi Chinmi vialte caah Business center pakhat a si te lai. Chin miphun a kan cawmtu a si te lai. Paletwa hi Chin miphun caah rumnak a si lai. Mah tluk ramtha mi Paletwa hi Town planning an tuah ve caah tampi kaa lawm. Chinram ah Paletwa kan ngeih hi mi vantha taktak kan si. Mah tluk Paletwa hin a chuak lo mi thil a um lo. Facang, Chitti, Rungtuban, Serthlum, Banhla, Peh, ei cawk lo a chuak nain zuarnak a um lo. Cucaah, Paletwa le Gangaw, Paletwa le Matupi, Paletwa le Hakha caah lam a kauh khawh chung kau in Paletwa thil chuak hi Laitlang ah zuar kho ding in Chin cozah nih khua tampi an ruah awk a si. Tu Chin Miphun kan sining hi tampi a thlen te lai. Cucaah Paletwa hi hmailei Chin miphun caah a kan cawmtu a si te lai ti ka hmuh caah Paletwa peng hi kilven ahau ti hi ka chunmang cu a si.
A ruang cu Paletwa peng ah cinthlaknak ca i atha lomi vawlei hrim a um lo, a tha dih. Asinain, ka ngaihchiat ngaimi cu Hai tampi a um nain a cawtu an um lo i caw nih an ei. Tamtuk an ei caah an chungtlik hna, Banhla tampi le serthlum tawh cawk lo in an um. Rungtaban khiah cawk lo in an um. Chi le bang cu ka zoh i ka ngaih tu a chia. Hi tluk cinthlakmi vialte zuarnak ding ah lam a pem lo hi ka ngaih a chia. Chinmi kan van a thatnak cu vawlei cungah milu tambik Tuluk, India le Bangladesh he ramri kan si mi hi a si. Hi tluk in Pathain nih ram rum mi si dingah a kan pekcia ko nain thluak kan ngeih lo caah a si. Apoi tuk mi cu Chinram hi a tha a dam tuk, khua a ruat lo. Israel ram ah thing a um lo, ti a um lo, lung lawngte an si. Asinain, ram thangchomi pakhat a si thiamthiam ko. Kanmah Chinram cu vawlei cung ah milu tambik ramri pawl he kan um lawng si loin Pathain ram tha, vawlei tha, titha le lotha a kan pek nain a hman zia kan thiam lo, a si kan fahter.
Hakha cu Chinram khualipi a si caah tu hi town planning tuah an timh lio a si. A luancia mi kum 2015 kokek ral lio ah a zaammi nih Hakhathar hi an tuah. Cu lio ah cun Chief minister U Hung Ngai a si. Hung Ngai sin ah Hakhathar samhnak ding ka vision tampi ka rak chim. A pakhatnak ah Hakhathar caah lam khi tha tein tuah ta seh ti ka duh. Lam hi a cunglei kai lo in a ngerh in a ngerh lai, lam a phei khawh nakhnga a ngerh lai. Cu lam zapi te in a dih hnu ah innhmun kha pek ding a si. Hakhathar cu lothlam hmanh a tluk lo e ti in ka chimmi a ngaih tikah cun lam le sul a tuah ning hi asi. Tu cu zeitluk in a phei khawh lai ti ruah lo in zeitluk in a cho khawh lai tiin an tuah. Zeitluk in dah lam hi aphei khawh lai ti ruah lio ah zeitluk in dah lam hi a chukcho khawh tiin an ruah. Lam phei, inndawh tein kan sak lai tiin ruah lio ah, vawileicung zong nih zohchunh awk tlak tlangcung khua aa dawh tak in sak ding in timh tuahmi kha! Atu ah cun zeitluk in dah lam a chiat, zeitluk in lam hi a cho tiin khua an khan tikah hin ramdang lei lothlam le lohmun hmanh a tluk lo e ka tinak khi a si.
Cucaah tu cu kan i palh cangmi cu remh awk a that ti lo caah hmailei Hakha caah ka chunmang cu tu Hakhathar town planning an tuah cang lai lam an cawh cang. A tha bik in lam co ko hna seh, lam nih hin zeibantuk inn paoh hi pah ko seh. A biapimi cu khua aa dawhnak ding ah a si. Hakha cu Pathain nih thluachuahmi ram a si caah ram zong akau, Pathain nih Laitlang hi aa dawhtuk in a sermi asi tiah ka hmuh caah tu town planning an tuahding mi ah hin Lam hi a tha bik in tuah hna seh law ti hi ka duh. Lam le ti le mei hi hmasa bik ah tuah ta hna seh law cu hnu ah innhmun hi pek si hna seh law ti hi ka duhmi a si.
Tu ah innhmun an samh ti ka theih, innhmun samh timi cu innhmun ngei rih lomi caah si. Cucaah Hakha mizapi zong siseh kan Chin miphun siseh innhmun samhmi ah hin inn ngei ciami nih innhmun hi sok lo in innhlang in kum saupi um cangmi nih sok hna seh law anmah pawl hi cozah lei zong nih papek in zohpiak hna u ti ka duh. Inn hlang mi hi Hakha ah 2000 an um tiah kan theih. Cucaah ma hna caah innhmun hi an samh ti theih u law ti ka duh. Thil a ti khomi nih innhmun hi ham lo in inn ngei rih lo, inn hlang mi hna caah a si ti theih hna u law ti hi ka duhmi cu asi.
Hakha mizapi sin ah biacah ka duhmi cu Laitlang thanchonak caah Hakha khua ummi vialte hna nih Hakha lungput ngeih ka duh lo, khualipi lungput ngeih hi ka duhmi asi. Hakha hi Hakha mi sinak lungput in sersiam lo in khuapi lungput in sersiam hi ka duh. Zeicatiah Hakha mizapi nih hin cozah nih zeidah a ka tuahpiak lai ti bawh lo in cozah caah zeidah ka tuah khawh ve lai, Chinram thanchonak caah zeidah ka tuah khawh ve lai ti ruahnak ngeih hi ka duh ngaimi a si. Miphunpi lungput ngeih hna u sih ti hi ka chunmang le ka saduhthah cu a si.
Hmailei ah Laitlang zong Kawlram zong hi Federal democracy ram a si kho ko. Cucaah federal democracy si tikah kawlram cu a linh tuk caah ramdang lei nih zung (office) chiahnak caah an duh lai ti ka zumh lo. Laitlang cu Pathain thawng in khuacaan tha tein a umcia cang caah Hakha khua ah hin ramdang nih zung an tuah duhnak ding kha kan i zuam a hau. Hi kan Hakha vawlei hi vawipi caah kan sian a hau. Chin miphun nih Chinram kan dawt a hau. Chin miphun nih kan holh, kan ca, kan nunphung hi tha tein zohkhenh, kilven kan hau timi ka chunmang le ka saduhthah cu a si tiah Rev. Dr. Thlaawr Bawihrin nih The Chinland Post he ton biaruahnak ah a chim.
Biaruahnak hmun : Hakha Baptist Association
A caan : 2018 November 22
Biakilh: Hi cabia hi a thanhtu The Chinland Post nawlha ta hmasa lo in a bultan in siseh, quotation/paragraph zong in siseh, a ningpi zong in siseh kan laakpiak in kan hmanpiak hlah uh.
About The Author
