Col. Van kulh he I Tonnak (Joel Ling chuahmi ‘I Tonnak 2007’ chung in)

Joel Ling

(Ton caan: 2000, 2006, 2007)

Colonel Van Kulh

Chuahni : 1925 October 1

Khua : Tikhuangtum

Umnak : Yangon

Rian : Ralbawi

“Lairam ah meiduah nan khap khawh ahcun Lairam cu Switzerland of Myanmar ah aa chuah te ko lai…”

Tuanbia tawi (chuahkehnak, sianginn kainak, riantuannak)

Keimah cu Hlawnceu hrin ka si. Ka Pu Tler Hmung hi Tlangkhua tlatu a si i Tikhuangtum, Aibuk, Thinghual, Tihbual le Tahtlang tehna khi a fale caah a hun tlak chinmi hna an si. Ka nu le ka pa cu Pu Tai Thio le Pi Sun Dim an si. Unaurual panga lakah keimah lawng pa ka si. Ka chuahnak cu Khualhringtlang Tikhuangtum khua a si.

Tlangpi tangli sianginn in 1938 kum ah tangli ka awng. Tlangpi khua ah sianginn a rak um ka te a si. 1938 ah Hakha peng in Scholarship ka hmu i 1942 ah Falam Anglo Vernacular High School in tangsarih ka awng. Vawlei ralpi II Lairam a phanh caah sianginn a pit. November thla ah Mirang pa Major Davidson sawmnak in Western (Chin) Levies ah ka lut. Ralkah lei minthatnak “Burma Gallantry Medal” timi BGM voihnih ka hmu. Voihnih a hmumi midang ka theihmi an um lo. 1945 ah Japan ral a dih in university ah ca ka cawng lai ka ti nain Mirang kan Commanding Officer nih a ka auh i, ralkah na thiam, Mirangholh thate in na holh kho, Mirang ca zong thate in na tial khawh, cucaah ralkap in chuak hlah, ralkap chungah cacawnnak le training tuahnak tampi a um, na thiam chinchin lai, na reng zong a kai chin lai, tiah a rak ka ti. A ka chimhmi cu ka lung a pem i ralkap in chuak loin ralkap chungin cunglei tiang phanh khawhnak kaa zuam lai, tiah biakhiahnak ka tuah. Cubantuk tein 1946 ah Burma Army Education School ka kai, thate in “First Class” ka awng. Cucu tanghra he aa tlukmi a si. Cun 1953 kum Lashio kan um lioah a leeng in matriculation camipuai ka phi HSF lawng ka awng. Training tampi ka kaimi lakah, Karachi ah khin 1945 kum ah Intelligence Course ka rak kai, thate in ka awng. Mirang sayate um lio 1951 kum ah Burma Army Staff College ka awng. Luatnak kan hmuh hnu ah ralkap upadi lawng si loin civil upadi zong ka cawn chih, thate in ka awng.

1942 November thla in Levy i ka luhka tein bokhat (Jemadar) ka hmuh colh. 1945 December 15 ni ah Mirang reng (Rank) Second Lieutenant ka si. 1946 ah Lieutenant ka si, 1947 ah bothum (Captain) ka si, 1948 luatnak kan hmuh kate ah Major reng ka si, 1950 kum ah (kum25 ka si ah) Battalion Commanding Officer Lieutenant Colonel ka si. 1962 kum (tawhlanzi cozah an kai lio) ah Full Colonel reng ah ka kai. 1971 kum ah Deputy Minister ka hmu. 1974 kum ah Minister ka si. 1978 ah State Council Member ah ka kai. 1988 kum buainak ah khan penson in kaa din. Acozahrian, ram hrangah minchiatnak pakhat hmanh um lo tein kum 45 bak ka tuan.

Ka Pu, na chuah kum le nithla hi na pa nih maw a rak in cinkenpiak?

Si nemmam hlah. Kannih chan lio 1920 hrawng ah cun cathiam ahohmanh an rak um rih lo. Sianginn zong a rak um lo. Chuahni thla tehna hi biapi zongah an rak ruat lo. Ralkap ka tlak hnu i bo hmanh kaa benh hnu in hin ka lung a hung fim. Bo hmanh kaa benh cang, chuah ni ka ngeih a hau ka ti. Cucaah 1945 kum ah ka pa ‘hate in ka hal i chunni tlak kan rak tuak. Lopil tlakning hoih in heh tiah a tuak, a tikcu a nithla zong heh tiah kan rak tuak. Ka chuah thla cu tho thla a si a ti. Cucun thlapa lai hrawngah a si a ti. Tuak cikcek hnu ah ka pa tuak ning nakin kum khat kaa upatter deuh i October 1, 1925 tiah ka tial. Cuti kan rak tialmi cu a nehhnu pi ah kum 100 Calendar ah ka zoh i Kawl nihthla relnak cun tadincut lahpihneh ciatapadeneh (သတင္းကြ်တ္လျပည့္ ၾကာသပေတးေန႔ )a rak si i ni sunglawi le ni tha tuk a rak si. Ka hawikom Kawl pawl nihhin kum 25 ka si ah Lieut. Colonel rank in Bn. Commanding ka rak tuan ruangah Senior tuk pei na si cu a senior bik Colonel na si, an ka ti tawn.

Ka no lio in ka min a rak than tikah a cheu nih cun rian ka tuan lioah hin kum upa tuk dingah an ka ruah. 1962 kum Tidim lei ka tlawn lio lebang ah tarpa pakhat nih “Van Kulh” ti cu kan theihnak a sau ngai cang i khebe hmul sau nawnpi, tuakpar dih cangmi tarpa phun khi pei na si rua lai ka ti cu a rak ka ti. Cun 1974 kum Lungrang khua ka tlawn lioah tarpa nih ka kum a ka hal. Nangmah tuak hnik ka ti i na min ka theihnak a hlaan tuk cang, keimah nakin a tlawm bik ah kum hra cu na upat a hau a ka ti. Amah tuakning cun atu ahhin kum 95 ka si cang hnga.

Fa teh pa zeizat dah na ngeih?

Fanu pakhat le fapa pathum ka ngei. Ka fanu cu, Van Sui Em (Emma) a si. A pu Chief Thang Tin Lian fapa Pu Za Hre Lian min sakmi a si. Ka fapa pawl cu; Van Thang Chin Bik (tleicia), Van Lian Chin Thang le Van Hniang Lian an si. Kaa bochan cemmi ka fapa upa bik Thang Chin Bik nih tinbaw lei chief officer a awnka te ah Singapore ah a ka thihtaak, ka van a chia tuk.

Na zuam bikmi (hobby) zeidah a si?

Ka hmette in pumpululh chuih hi ka rak zuam ngaimi a si. Abianaah, Hakha le Tlangpi Primary School pumpululh chuih zuamnak ah keimah lawng nih kawl 12 ka rak sut i 12:0 in kan rak tei hna. Junior officer in Commanding officer ka tuan tiang pumpululh le tennis hi ka rak zuam ngaimi an si. Cun ramvaih hi ka huam ngaimi a si fawn. Ramvaih le meithal tonghtham ka huam tuk ruangah hin Mirang pawl nih Japan doh an ka sawm lio i fawite in ka rak etmi hna hi a si rua ka ti. Ka kum a hung upat hnu in golf ka tu (ka lek). 2004 Feb. 5 le Aug. 22 ah voikhat veve, 2006 Aug. 22 ah voikhat, ‘hole in one’ voikhat tukah pe 400-500 hrawng a hlatmi 4” kua ah voithum thliahmah ka luhter khawh. Ka thirual pawl sinah a thiam pawl ah kaa tel. Atu zongah zarh khat ah voihnih caan hmante in ka tu peng. Cun, ka zuam ngaimi pakhat cu dum tuah a si. Atu zongah hin leikuang acre 100 ka ngei. Ka lei kuang tuahnak kum 13 hrawng a si cang. Seh lei riantuannak in (Mechanization) tuah kho dingin kaa zuam liopi a si. Cun, carel zong hi ka huam ngaimi a si. Mirangca le Kawlca pinah atu hrawng nan Laica nan chuahmi hna hi ka rel peng ve.

Atu bantuk in Kawlram chungah rian sangpi tiang na tuan khawhnak hi zeiruang bik ah dah a si tiah na ruah?

Aho hmanh chim piaktu le bawmtu ka rak ngei bal lo. Keimah te kaa zuamnak le Pathian dawtnak in kanmah chan lio i a sang biknak (EkdifiHawmfaumifpD) tiang minchiatnak um lo tein ka tuan khawhnak a si. Abianaah, training kan kainak vialte ahhin mi hnu taang lo ding tein ka hawile nih sml 2 ca an zoh ahcun kei cu sml 4 chung ka zoh. Zeitik hmanh ah mi hnung i taang lo ding tein, ka tei khawh hna lo zongah anmah tluk ka si khawh nakhnga ka lungchungte in ka rak i zuam peng. Kaa zuam bantukte in Pathian dawtnak in mi hnung ah ka um bal lo.

Ralkap tuan hi na no lio saduhthah cu a si hme maw?

Si hlah. Levy bawi ka si hnu hmanh ahhin ramdang kal i kulituan chom in cacawn i Ph. D. tiang kai i Kawlram hong kir hnu ah University Rector tuan ding tibantuk hi saduh ka rak thah tawnmi a si. Zeihmanh ka rak si lo nain ka rak i tinhmi cu a saang ngai. Ka pa nih ka no liote in nupi thitpiak a rak ka timh lengmang nain ka rak duh lo. Hmailei ah rian sangmi le lahkhah einak kong lawng hi ka rak ruat. Kaa tinhmi ngai cu ka tuan kho lo nain Pathian nih a ka dawt tuk i rian phundang tu a ka pek i atu bantuk te ka si khawhnak hi a si.

Zeiruang, zeitik ahdah Kawl Biaknak ahhin naa thial?

Kawl biaknak hi ka zumh caah 1967 ah kaa thial. Biaknak lei ah pakhat le pakhat i soi awk a si lo. Christian, Muslim, Hindu, Budhist biaknak vialte hi thate in zulh khawh paoh ahcun an tha dih. Biaknak paohpaoh hi a chiami an um lo, thate i zulh khawh tu hi a biapi bik.Vawlei le van a sertu kan Pa Pathian cu pakhat lawng a si, aa khat dih ko.

Laimi caah rian na tuanmi lakah naa lunghmuih bikmi zeidah an si?

Gangaw lam, Party Council zuamnak le mipi zuamnak thawngin kan rak pemhmi kha lunghmui awk bik a si tiah ka ruah. Aho hmanh nih zanmang hmanh ah an rak manh khawh lomi thil Pathian nih a kan tuahpiak caah lunghmuih lo awk a tha lo. Pathian kan thangthat tuk.

Rian na tuan chungah, Laimi caah tuah naa tim ko nain na tuah manh lomi a um maw?

Kan nih chan lio ahcun Acunglei hruainak (Centralization) in rak uk a si i riantuan a fawi lo. Gangaw lam kan rak pemh khawhmi hmanh hi ol tein pemh a si lo. Faak pi i mitthli he i zuam lengmang hnu i a chuakmi a si. Kan lung nih tuan ding a timi kan tuan khawh lomi le kan tuan manh lomi tu cu a tampi ko. Atu chan mino tlangval hna nih nan i zuam hngami cu, Laimi hrangah College le University tehna hlei ah Pyine le Myone kar lam kau pi in chunh dih ding, khuate lam vialte chunh dih ding, Bungzung ah vanlawng tumnak nganpi tuah ding. Cun, lothlawh lei ahhin cangdonh in tuah dih ding, meiduah kham ding, faar hual tampi tuah ding, Sia tampi zuat ding tehna an si. Cun Sami le Rezua ah myone thar chiah ding zong hi a herh ngaimi a si. Hakha in Hmandaw lam pemh awk ah tikcu ka rak ngeih ti lomi kha a poi tuk ka ti. Zeicatiah Hakha le Hmandaw hi a laang in nan kal kho te lai. Facang phorhnak lawngah si loin Hakha Laimi land speculation hrangah facang cinnak lei le sipuazi tuahnak lei ah a tha tuk te lai ka rak ti tawn hna.

Laimi kan zatlang nun (social life) ah a tha bik le a chia bik, tiah na ruahmi?

A tha bik tiah ka ruahmi cu pakhat le pakhat kan i dawtmi hi le zuutarhmuh kan ngeihmi hi a si. Cun, a chia bik tiah ka ruahmi cu nahchuah kan ngeihmi khi a si. Cucun, a tha lo bikmi pakhat cu mino hna nih zuu din le zuu rit an hmangmi khi a tha lo bik. Mino zuu din cu lung rihnak hawi lawh khawh lonak a si caah a tha lo tuk. Kuak zuk zong hi ngandamlonak a si.

Miphun dang sinah Laimi hi kan hung peem chin lengmang va sikaw, kan tlau te lai tiah na ruat maw?

Tlau nemman hlah. Ramdang a phanmi nih mah le ram hi ngaih chinchin, duh chinchin a si. Rumnak ah tangka an kawl lio a si. Tuluk vialte ramdang a phanmi tangka tampi he an ram ah an lut than bantukin ramdang a phanmi fale, tule rual zong tangka tampi he kan ram aa thlen tikah cun an kir than te ko lai. Mino hna nih nan thancho nakdingah ramh a hrinnak deuh paoh zulh thiam a hau. Abianaah, vawleicung ram vialte ahhin Laimi um kho dih u silaw a tha. Miphun dongh phung a si lo. Lairam ummi nih fa an hrin hna lai. Laimi cu kan tlau lai lo, a than tu kan thang ching lengmang ko lai.

Ka pu, na fapale hi Laiholh zong an thiam ti lo, cun Lai nu zong an thi fawn lo. Mi phun dang an thit tikah an fale (na tule) nihcun Laimi hrinsor kan si, an i ti lai tiah ka zuum lo. Hi kong hi na ruat bal maw?

Minung cu thanchonaklei hi zoh peng a hau. Ka fale nih fa an vun hrin lai. an fale nih fa na von hrin ve lai. Cuticun minung cu kal phung a si. Laiholh an thiam lo zongah, a kan hringtu kan pu (kan hram) hi Laimi a si ti cu an philh bal lai lo.

Laimi thanchonak ah a herh bik tiah na ruahmi?

Fimnak lei ah faak pi in i zuam a hau. Mah le riantuannak cio ah siseh, fimnak cawnnak ah siseh faak piin zuam a herh bik. Cu lawng si loin thinfual, ruahnak saupi ngeih le harnak in khawh a herh bik fawn. Cun, thancho kan duh ko ahcun, mino nih zuu le kuak hi tongh lo bak a hau. Cun Lairam (Chinland) chung vialte hi hum dih ding, meiduah khamh dih ding hi Laimi hrangah a biapi bik a si.

Laimi caah tlangholh hi teh zeitindah na ruah?

Tlang holh kong hi atu mino tlangval pawl i nan i zuam ning i a kal khawh peng ahcun amah tein a chuak te lai. Atuah, cucu siseh, khakha siseh ti len a hau lo. Laimi mino chungin caholh lei nan i zuamnak nih a chuahpi te ko lai.

Laimi chungin na uar bikmi minung?

Zipeng a tuan lio i a kan thih taaktu Pu F. Za Hoe hi ka uar bik. Zeicahtiah amah cu Hakha peng in B.A, BL., a awng hmasa biktu a si. Laitlang thanchonak a rak i zuam tukmi, a huam tukmi, sifah a tuar khomi, miding mifim, mifel a si ruangah ka uarnak bik cu a si.

Na ngan a damnak dingah na hrialmi le na tuahmi zeibantuk dah an si?

Ka hmet te in kuak ka zu lo. Zu zong kum 70 ka si hnu lawngah rawl ka thawtnak ah voikhat voihnih tibantuk tlawmte ka ding. A dang cu Mirang holh in “Moderation is the best policy” an timi bantuk tein ka um. A za tawkin ei le nun thiam kaa zuam. Cun voksa hi ka ei lonak kum 40 leng lo a si cang. A chuhmungh ka ei lo. A tha lo ti ka theih ruangah si loin keimah ruahnak in ka hrialmi a si i a tha lai lo ti ka ruah ruangah kan inn ah ka chiahter bal hna lo. Zei sa paoh a chungril hi ka hrial. Cun ngapih, nganpiazi le cite a al deuhmi zong ka hrial hna.

Cu lawng si loin ngandamnak ah medical checkup caan hmaan tein kaa tuah tawnmi cu Cholesterol, Blood sugar, Blood Urea, LFT (liver for test) le Uric Acid an si. A si tawnmi (normal) nakin a tam deuh sual ahcun hrial awk vialte ka hrial. Uric acid tha a petu beer hna hi ni sat caan le golf ka tuk caan ah cun din ka duh ngai nain kaa sum, ding loin ka um.

Thihhnu nunnak hi a nungmi nih cun fiang bak cun chim khawh cu a si lo i, nang nih teh thihhnu nunnak hi zeitindah na ruah?

Thih hnu kong hi faakpi in ka ruat bal lo. Kan Pathian lawng nih a hngalhmi a si. Thih hnu nunnak hi cu a um tak ko tiah ka ruah. Cucaah Pathian sin phanh khawh nakdingah Pathian nih a duh lomi tuah lo kaa zuam zungzal. Pathian duhningte in nun kaa zuam. Pathian nih a duh lo tiah ka ruahmi thil paoh cu tuah ka duh lo, kaa suum zungzal.

Lairam i na tlonlen lonak cu sau cang kaw, na ngakchiat lio sining pawl kha teh na mitthlam ah an cuang tawn maw, zeibantuk caan kha dah na von ngaih bik tawn?

Khuate ka tlonlen lio ka von ruah chel ahhin ka u No Khuai (Ngun Bu pa) hruainak in Laiva i sio kan rak thlaak i fungtial rual kan rak sio lio tibantuk. Cun, Khuangli kan ti maw kha Dihai le Haimual khua tepawl he cu kan ramri tili pi cu banluang cit buin kan rak i leuh lio hna kha ka von cing ko rih. Cun, ka ngakchiat lio te ah ka u No Khuai hruainak in pheikalh (cep) kan rak tunh, a thaizing arkhuang in zingka khuasik lak i kan rak veh. Kan phei kalh a rak pelh i, i kuai nawn in a rak um. Kan von zoh i zuco paw vaar pipi kan rak awh lio, kan i lawmhning le kan rak i lunghmuih ning tepawl kha atu tiang ka mitthlam ah an cuang tawn. Cun ka u No Khuai tuahmi rap nih tlertlung a rak foih lio i ka rak i nuamhning tehna kha atu tiang kan philh kho lo.

Vawlei cung ram na phaakmi pawl le a nuam bik tiah na ruahmi?

Vawleicung ram tampi Pahtian lamhruainak thawng in ka phan ko. A nuam bik ram cu, kan Kawlram le kan Laitlang te hi a si ko. A ruang cu; kan Lairam cu aa dawh tuk. Fing le tlang lengluang khi zoh an dawh tuk. Nikhua a tha, kik zilzelte in a um. A lin tuk lo, fikfa, hngerhte an tam lo. Thianghlimte um ahcun tho zong an um lo. Ih ahhin ihhmu a thaw tuk. Cu vialte hlei ahcun ka tuanbia cauk chung i ka tial bang khan minung kan von i zuam deuh kan sersiam khawh ahcun, meiduah kham dih a si hnga i ram a hmawng than lai. Vawlei a hninghno than lai i cinthlaknak a tha lai. Kawlram nilin lak i cin khawh lomi thingthei hanghnah vialte kan cin thup hnga i cu nih cun tangka tampi a kan hmuhter lai. Ramtlong sa an karhzai lai. Tiva ah nga an karh hlei ah tiva khat in ti a luang hnga i mini hydro electric power tete tampi tuah khawh a si hnga. Cu lawng si loin solar power tehna tlangpang thli a tamnak ah wind power tehna tuah i khuate vialte mei van dih a si hnga. Cucaah Lairam dawhnak a hrawktu meiduah hi cu kham khawh von i zuam hraam uh. Meiduah kan hman ruangah thingram a tet, thingram a teh ruangah ruahpi a tlawm, vawlei a caar. Vawlei caar ahcun zei thingthei le hanghnah dah a tha kho lai. Samthlai rem he aa dawh tukmi ngaknu khi a lu an kolh ahcun a hlan tluk in uar le fak a tong ti lai lo. Cucaah, kan pupa raltha minthang nih an rak hualmi Lairam, an rak dawtmi Lairam hi a lu a kolhtertu kan si ti lo ding hi a biapi tuk.

Lairam fing le tlang cuanh cu vuai ni ka nei bal lo. Khual ka rak tlawn lio zongah fing le tlang le tiva hna ka cuanhnak ah riahnak khua kan phanh manh hmanh hi ka hngal tawn lo. Chinland hi Switzerland of Myanmar ah tuah khawh i zuam awk a si tung, zeitluk in dah aa nuamh lai von ruat ve hmanh. Meiduah tha te i nan khamh khawh tikah khin Switzerland ram kan si deng cang tiah ruat uh, a dang vialte an mahte in an chuak ko lai, zeicatiah mi vialte an lung a pem cang lai. Switzerland ram hi Lairam Chinland bantuk landlock a si nain minung an i zuam caah an thancho khunnak le an i nuamhnak hi a si.

Lairam Chinland ah horticultural business (opfoD0vHpkdufysKd;a&;) in mirum nan von si dih te lai. Nan fale kha sianginn thatha, saangsang ah fimthiamnak nan cawnter hna lai. Fimthiam cawn an lim in vawleicung a saannak bik ah computer, internet, information technology fimnak lawng hmanh si loin nehhnu a chuak dingmi fimthiamnak phunphun he rian an tuan lai. Fale a cheu nih Lairam ah um ka duh an ti lai i Lairam caah thanchonak saang chin le kau chin in an von chuahpi te lai.

Hihi mizapi upat ngaimi Rev. James Sangawi i a saduhthahmi ‘Lairam hi Eden ah kan ser lai,’ a rak timi kha a si i keinih Switzerland of Myanmar ah kan ser lai ka timi he hin aa khat ko. Von ruat than uh, zeitluk in dah a nuamh lai. Ka fale le ka tule hna.

Na nunlam hruaitu bikah na ruahmi?

Ka nunlam a ka hruaitu bik cu sikaan ka ngeih hi a si bik. Sikaan lei ah hin ka hmette in ka rak i ralring. Ka tuah lai lo ka timi cu ka tuah bak lo. Tuah a herh ka timi cu tuah khawh dingin kaa zuam peng.

Ka pu, upat lei panh na si cang i Laimi sin biacah na duhmi?

Laimi a cheu nih ka cungah ruah palhnak an ngei ti ka theih. Ka hmet tein rian nganpi ka tuan chung vialte atu tiang aho cung hmanh ah that lo lei ruahnak ka ngei bal lo. Mi that lonak, mi rawknak pakhat hmanh ka tuah bal lo. Atu bantuk i Pathian dawtnak in lungdai tein ka um khawhnak hi ka hmet tein ka rak i zuamnak le na pi le ka fale rual zuamnak thawng in Rangon (Shwegondaing) ah inn 2 kan ngei i cucu ramdangmi nih an i hlan i cu thawng cun atu tiang hnangam lungdai tein kan um khawhnak a si. Sipuazi a rawh khan cun inn hlan man zong zei pipa kan hmu set ti lo. A inn thlopnak a dihmi hmuh dingmi hmanh hi a har ngai. Atu hi kum 82 ka si cang, atu ka dirhmun ka phanh khawhmi hi ka bawi ruang le rian sang ka tlaih ruangah a si lo. Kei cu ka bawi lio zongah ningcang lo le thlithup in thil tuah ka duh lo. Atu bantukin inn dai tangah daite i kan um khawhmi hna hi sifah le retheih kan in hmasami le kan i zuamnak le kan thabatnak cungah Pathian nih thlua a kan chuah caah a si.

Kan cah duh bikmi hna cu, Laimi mino vialte hna hi “Zu” ding hlah uh, zu dingmi cu an luthluak le an thinlung a rit. Hawi phanh khawhnak ah “zu” cu din hrimhrim lo ding a si. Cun, kuak zong hi zu hrimhrim hlah uh. Ngandamlonak a si.

Lairam (Chinland) damnak le nuamh nakding ah tuah hrimhrim a herh bikmi cu mei duah khamh hi a si, tihi philh hrimhrim hlah uh.

Laimi hi miding, mifel, rinhcanh tlak an si, ti hi miphundang sin ah langhter uh. Mihrokhrol mirureu nih Laimi vialte hmailei thanchonak an phih ti kha thei peng uh.

Ka fale mino tlangval ngaknu vialte hna- Kan ram thanchonak ah faak piin i zuam uh. Mifim, minthang, milian nan si tikah khin kan Laimi ah cu bantuk an um tiah kan zapi tein lunglawmhnak le tha ngeihnak tampi kan ngei lai. Thil bi tuk i kan hmuhnak hi hlonh a hau cang. Vawlei mi nih kan ruah khawh nak lengin thil an tuah khawh deuh, an thiam deuh cang. Vawleicung vialte hi Khuate fate an ti cang. Nan chan hi a tha tuk ka fale hna, Computer Internet chan le Information Technology chan ah nan chuak. Atu i hngalh khawh rih lo lomi, nehhnu i a chuak hngami, fimthiamnak vialte ah nan i tel khawh a hau lai. Cucaah vawleicung sining in nun khawh le dawi khawh ve ding hi faakpi in i zuam uh, tiah nan pu, tarpa nih robia kan cah hna.

Robia kan cahmi vialte hna hi Lairam hrang le Laimi hrangah thanchonak lam ka hmuhmi an si caah philh lo tein faakpi in ruat peng uh tiah cah chap kan duh hna.

+++++++++++

Pu Van hi a inn ah ka va leng tawn. Amah zong nih a umhar caan ah fawn in a hun ka auh ka va kal tawn. Tutan a zawt lai bel ahhin biaruah kan duh, von ra te a ti nain ka kal manh hlan ah atu bang sizung a kai hi a si. Nai (2011 November) an inn ka len lioah bia kan I ruahmi chung in cheukhat….

Ka pu Insein raltuknak (Karen he) ahkhan Lai ralkap rak um hlah ulaw Karen ralkap nih Yangon kha an la ko hnga lo maw?

Pu Van: An laak lai hme teh. Kawl nih cun an tei ti hna lo hme cu.

Rak la hna seh law teh, Kawlram ningpi in an la kho dih lai maw?

Pu Van: An laak khawh dih ko lai. Asinain sau, an dir kho lai lai lo. Kawl ralkap nih an chuh than colh ko hna lai. Kawlram ningpi i uk ding le tlaih ding kha cu sau an rak ti kho hnga lo.

Karen ralkap kha Lai ralkap nih nan rak tei ko hna nain, nihin ah cun Kawl cozah nih Lai ralkap nih an tei hna ti cu an chim duh ruam tung lo.

Pu Van: Kawl cozah cu mihrokhrawl hme an si cu. Asinain, tuanbia timi cu thuh awk a tha lo. Vawlei caan a dongh tiang kha lio Karen ral a teitu cu Lai ralkap an si ti cu an thup kho thai lai lo. A si cangmi a si bantukin a si zungzal ko cang lai.

Lai ralkap hi Kawlram a khamhtu nan rak si nain, lawmmam ah tiin Lairam thanchonak ah zeitehmanh an kan tuahpiakmi a um lo, nan rak teimi hna kha a tihhmat (recoganize) an in tuah hna lo tinak a si cu. An in tuktermi hna zong kha an thih le va thi dih hna seh tinak a si ko hnga lo maw?

Pu Van: Aw, kha lio ralkap a rak tuanmi kha mifel le miding kan rak si. Thil a siningte in tuah a duhmi kan rak si. Cun, raltuk huam ruangah ralkap I a lutmi zong kan rak si cu mu. Cu tikah cunglei nih hihi tuah uh, timi cu tlolhlo tein tuah a duhmi kan rak si. Kawl an zirtian le an kan nekneihmi a si le si lo cu kan ruat lem lo, kan rian cu raltuk a si bang, a herh tiin cunglei nih an ruahmi kha lungthote in kan rak tuahmi khi a si ko.

Kan hnulei Mawng Hup te inn i bia na kan ruah ah khan, miphun dang cu hun tthi citcet hna hlah uh, na ti bantuk, biangai maw na chim?

PU Van: Bia ngai hmeteh. Mah miphun te he hin I theihthiam bik le I dawt khawh bik a rak si ko. Mah miphunte thit I zuam ko uh.

Buddhist na si buin, Haleluijah ti tehna, Pathian sinah thla ka cam tite hna na chim lengmang, Pathian hi zeitindah na hmuhning?

PU Van: Pathian cu pakhat lawng a si ko. Asinain, minung nih kan hmuhning le kan biakning aa dan bia tu a si. Bohdah pawl nih an biakmi zong hi a ngaingai ahcun sertu Pathian a si ko nain Godama cawnpiakning in an biak. Khrihfa nih Jesuh cawnpiakning in kan biak ve. Muslim pawl nih Mohamad cawnpiakning… kan biakning le kan hmuhning aa dang nain, Pathian cu pakhat lawng a um. Cu Pathian cu … hallelujah tiin ka thangthat tawnmi khi a si. Thla ka cam zongah amah Pathian sinah cun ka cam. Cucaah, kanmah tining thengtheng a hman bik tic un kan el kho lai lo, kan buai dih lai. Pathian pakhat lawng a um, kan hmuhning kan biakning aa dang, cu Pathian nih cun fir a duh lo, ziazathat lo a duh lo, zirtian tehna a duh lo, hrokhrawl chim zong a rem lo.

(Joel Ling, itonnak 2007 a chuak mi chung in lakchin mi a si. Catialtu hnatlaknak kan lak hnu ah zapi rel kho ding in kan vun in hrawmh than mi hna a si)