Eco-Tourism Thanchonak In Chinram Nih Khual Dong Hna Usih

0

Salai Beizachhi Chozah

|BeizachhiChin Digest, April 2016| — Eco-tourism timi cu kokek thil a simi thingram, pangpar phunphun le saram vialte kha him tein chiah i zohkhenh le amah kokek thil an i dawhnak pawl a kiangkap kha minung fimthiamnak hmang in amah ning pin ah [hau/sah loin] a herh kan timi tamhmoih piak i dinhnak hmun tbk.., ah sermi khi a sawh duhmi a si. Thingram kan himter lawng ah thli thiang, ti thiang le khuacaan hman tein a um lai ti cu kokek thil lei a cawngmi nih an theih bik lai.

Khualtlawng [tourist] thanchoternak hi ram pakhat i chawlehnak pakhat a si ve bantuk in mah khualtlawnnak lei nih hin ram chung phaisa lut [national income] le ram khat i a thanchonak tahfung a simi GDP [Gross Domestic Product] zeimawzat a chuahpi vemi a si. Khualtlawng kan ti tik “ram lengleimi kan ram chung ah phungning tein khualtlawn khawhnak a ngahmi pawl [tourist visa] khi chim duh bikmi a si.

Khualtlawnnak leikap ah kokek thil sining hlathlai le hmuh a huammi ramlak fingtlang aa dawhnak tete, tlang-kai, tiva/tidil [tck. Rih tidil, Innlay tidil, Chindwin le Ayawaddy tiva hrawn tbk.,…]. Hlaan lio pupa rosung i ruahmi pawl hmuh le hlathlai a huammi caah innlo sakmi pawl Pagan Ngyaung-oo khua, Mandalay tikulh siangpahrang inn tbk. le mah leng ah tampi langhter lomi an um lengluang rih.

Kan Ram Ah Ministry of Hotel and Tourism

Kum 2011 in 2015 tiang Kawlram chung ah khualtlawng pawl zeimawzat an rak lut kho, an rak tlawng kho. A hlan ah a rak ngah tuk lomi thil a si. Thil har ngai a rak si. Kum 2011 ah ramdang khualtlawng a rak lut khomi dihlak hi 816, 369 an si. Cun, khuaruahhar in a hung lutmi an karh. Kum 2015 ahcun 4, 681, 020 tiang an phaan. A let 5 in an karh tinak a si.

Hi khualtlawng a rak lutmi pawl nih an tlawn bikmi khua le hmunhma cu ramri lei deuh a si. Cun, phun dang in chim ahcun tlangcungmi umnak hmunhma a tam bik a si. Khualtlawng a rak lutmi 4,681,020 chung ah a tlawm bik 3,379,437  nih ramri hmunhma le khua pawl an tlawn bik. A chang tu ah Yangon le Mandalay hi pathumnak ah aa tel.  Cozah nih phung ning tein a ngeihmi Tour Guide (khualtlawng zuldawitu le zohkhentu) hi minung 5,655 lawng an si. Ram pumpi milu he tahchunh ahcun zatuak 0.05% hrawng khi a si.

Khualtlawng a rak lutmi zatuak in zoh tik ah Asia ramchung in 72.10 %, Europe [East & West] in 17.27%, North America in 6.44% le Oceania ram in 2.73% le a dangdang in 1.46% hi kan hnu kum chung ramdang in a rak tlawngmi an si tiah cozah nih a hun langhter. Cu tik ah, kan ram i hruaining zong aa thlen bantuk in ramdang khualtlawng pawl zong nih kan ram chung rak luh khawh i thil theihtlei tete hmuh le hlathlai khawh an i zuam cuahmah. Cu bantuk ruang ahcun mi bawmhchanh in chawletmi pawl (Service Sector le Agencies) pawl an hung karh cuahmah.

Chin Ramkulh Caah Tah?

Kan Chin ramkulh fing le tlang hi aa dawh lawng siloin thli thiang, hmun thiang pakhat a si. A bik in a khuati caan hrim hi milung a lawmhter khun ko rua. Kum 2004 lio hrawng ah Mirang siibawi pawl khuasik caan ah Hakha an rak phaan, cu lio ah Hakha ummi caah cun angki lum a thapthap in kan i hruk puan kan i aih. Asinain anmah Mirang pawl caah cun khuacaan kha a nuam cingling a si, angki pante le bawngbi tawi he Hakha khuachung cu an i chok len ko. A khuati kha nuam an ti kho tuk.

Chin ramkulh chung milu kan zoh tik ah khuapi [urban] ummi milu le khuate [rural] ummi milu aa thlau ngai, zatuak in 21% khuapi a ummi a si lio ah khuate 79% tluk a phan. Kha khuate lei khua a sami hna kha khuapi a simi [Hakha, Falam, Mindat, Matupi tbk…] ah thialter ding in an si kho fawn lo. Cu tik ah thil pakhatkhat hi kan ruah cu a hau cang. Cu ruahnak a hung lutmi ah Eco-Tourism thanchoter hi a tlak bikmi pakhat ah a hung i cang.

Chin ramkulh chung in Eco-tourism caah ramkomh cozah nih thahnem ngai in an hun tuahmi pakhat cu Victoria tlang tiah Mirang holh in theihmi Khonungtung tlang a si. Kawl nih Nat-Mah Tlang tiah a min an pek i Kanpalet le Mindat pengkulh karlak a ummi tlang a si.

A dang a langsaar ngaimi kan i ngeih mi pawl thinlung lem cuang Rih tidil, vawlei thli luhnak kua pakhat a si tiah ruahmi Mie-pi tlang, Bungtla tisor pin ah Lungkua tbk. tampi kan ngei. Pengkulh le tlang kip nih kan i ngeihmi fingtlang hmanh hi kanmah kutneh in Ramkomh chung dihlak le vawlei a hel i khual a tlawngmi [tourist] pawl sin ah theihter khawh kan i timh le ser a herh ve cang. Cucu cozah nih a hram a thawk ding khi pakhatnak a herh bikmi a si.

Hi eco-tourism thanchoternak nihhin Chin ramkulh siapuaizi (economy) le thanchonak dirhmun zong a bawmchan kho bikmi pakhat a si te lai. A ruang cu khuate khuapi um loin rian a hung ser lai. Khuapi lei a ummi nih Service Sector phun in an tawlrel lio ah a hmunhma i khua a sami caah zulkhaltu (guide) tuan le chawzuar in thanchonak a pek lai.

Tahchunhnak ah; mawtaw a luh khawh lonak khua pakhat le pakhat kar lakah “rang [horse]” hmang in khualtlawng pawl phanh an duhnak kha hei thlah. Rang aa cit ballomi caah cun thil thar pakhat ah a chuak kho i a nuamhnak bik le a har a ti biknak kha diary ah a tialmi pakhat zong a si kho. Cu bantuk in a tuahmi rang a ngeimi caah cun a tangka hmuhnak rian pakhat a ngei tinak khi a si hnga.

Eco-tourism he pehtlai in package [tck; ni khat ca, ni hnih ca tbk.] pawl khualtlawng caah ser piak i zulkhaltu (tourist guide) zong tha tein timhlamh piak ding khi a va si hnga. Chin ramkulh cozah nawlngeihnak ah tampi aa hngat dingmi cu a si. Hi tuan chuahnak ding ah tourism thiamsang le kokek lei fimthiamnak a ngeimi, chawlehnak lei a thiammi he i bawm in a hmunhma pawl zong thim thiam a biapi ngai [choose geographically connected].

A donghnak ah a hmasa kan langhter bang, Kawlram chung tourist (khualtlawngmi) a rak luhnak a tam-u hi ramri (border areas) a si bantuk in kan Chin ramkulh zong nih hihi caan tha ah lak ve i tu hnu in kan ram hi a thianghlimmi le hring dildel in a ummi ram ser i mi kip nih phanh an duhnak hmun [destination] pakhat a chuah naklai khua cuanh buin…

Ref; Myanmar Tourism Statistics 2015, Ministry of Hotels and Tourism, Myanmar|| nature.org || Chin State Census Report 2014

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: