Editorial; INN HLAM CAAN
The Chinland Post| 2018 March 14| A luanciami kum hnih [2014 April] ah khan Kawlram cozah nih ram pumpi huap in milu relnak an tuahmi report ning ah Chin ramkulh Hakha khualipi ah minung 20,385 an um. Kan hnu May 31, 2016 ah khan Hakha Post nih Hakha ah milu 30,363 an um cang tiah an tial. Kum hnih chung ah minung 10,000 an karh tinak a si. Phun dang chim ahcun a milu umciami zat tuak cheuthum cheukhat asiloah za ah 33.3% rate in milu an karh tinak a si. Hiti ning te an karh vima khawh ahcun Chinram chawleh chawhrawlnak caah a tha vima lai tiah hun ruah duak nakding in a um. Asinain kan karhning hi karh tha a si maw si lo ti hi vun ruah than a hau; kum 2 chung ah minung 10,000 lengluang hi khoika in dah an rat hnga?
Laimi hi a luanciami kum kul (1995 hrawng khan) ramleng ah kuli tuan in kan chuak cang. Hi kum 20 chung ahhin zeizah set dah ramleng kan chuah hnga tiah dikthiar in tuak a har lai nain ram thumnak a phan cangmi le ram hnihnak ah aa taap cuahmahmi tuak ahcun a hrawnghrang cu aa tuak kho men lai. Atu Chinram ah khin kum 2014 cozah milurel ning in minung sing 5 dengmang (478,801) kan um. Chin miphun dihlak hi sing 15 hrawng [hlan chan in Kawlrawm le ram innpa hrawng a rak ummi telh in] kan si ti a si caah kan milu cheuthum cheukhat lawng nih inn kan hngah, Lai kan hlum tinak a si. Cheuthum cheuhnih nih cun hmun dang ah kan peemtak asiloah kan ram chiat ruang ah kan vai dor.
Naite ah International Organization for Migration (IOM-Yangon) ah riantuanmi pakhat chimning ah ramdang in chungkhar nih van lakmi hi an um peng rih ko a ti. Mah cu a dik lai tiah ruah khawh a sinak cu, ramdang kal lai ah thi cheknak siizung va kal caan ah Laimi ramdang kal ding pawl a phuphu in an rak um tawn. Ram hnihnak [Malaysia le India] ah UNHCR nih ramdang lanhnak an tuaktan piak ti hna lo tiah thawngpang kan theih nain Yangon lei in kan miphun a rak i zukphiakmi an um peng rih ko tinak a si. Cutin kan i zuhphiah len rih lio ah kan khualipi Hakha milu karhning cu a ran taktak fawn tikah khua-ruahhar lo awk a tha lo.
Ram thumnak a phan cangmi hna hi Lai lei ah chungkhat sahlawh tlawnkai cu a tam ngai, nain um thai ding in a tlungmi cu an um rih lo tluk a si. Cun, Malaysia le India ah aa taap kan timi hna zong khi tlun thai ding in a hong kirmi an um pah nain cuti ngai in an tam rih fawn lo. Khuate in khuapi ah aa thialmi an um pah lai, nain kum 2 chung ah khuate in khua-pi ah mah zahzah [10,000] an i thial ahcun khuate lei ah a taang ding an si hnga lo__a si kho fawn lo. Rohingya pawl bantuk in hla maw Hakha khuami hna hi fa ngeih an cak tuk i, mahti rumro in an karh hnga tiah ruah daidua awk zong a tha lo. A ruang cu kum khat chung ah nau rawk 150 lengkai (The Chinland Post chirhchanh) an umnak khua hmete ah nau ngeihnak in milu mah zahzah karh ding cu ruah awk a har ngai.
Cucaah a fiang komi cu, hi minung 10,000 chung ahhin kan miphun a si lomi, hmailei ah hnahnawhnak a kan pe khotu hna le pawnchuahtu ding kan ngei hna ti a fiang cang. Zei mi-phun dah kan sin ah an hong luang ti cu chim hau loin kan hngalh ko hna. Chawleh chawhrawlnak lei mit in zoh tik ah khualipi a simi ahcun milu tam a herh ti a si fawn. Hmailei ah hnahnawhnak a kan petu le a kan khuhcilh te dingmi miphun nih pawnchuahmi si kan duh fawn lo. Kanmah ram ahcun kanmah miphun kan karh ah maw a that bik ne lai?
Cuti a si ahcun thil lianngan pahnih tuah ding ah tuanvo kan ngei; Pakhatnak ah milu tlawmte kan um lio ah a kan luhhnawh cuahmahtu sin in i runven, Pahnihnak ah kan zaamtakmi kan ram ah kir than.
Pakhatnak tuanvo kong ahhin cun uknak nawl le khuakhannak nawl a ngeitu Chin ramkulh cozah nih policy hmang in an tuah khawhmi a si. Chinram ah tlawn a duhmi kha rak kan tlawng hlah u, va ti phung a si lo nain ningcang loin Chinram ah um thai aa timmi pawl khi upadi hmang in khenkham nakding ah Chin ramkulh cozah nih an tuah khawh.
Pahnihnak tuanvo khi Chin ramkulh cozah zong nih a tuah khawhmi zeimawzat a um bantuk in lam hla ah a ummi kanmah lila zong nih ruahnak pipa kan ngeih i, kan kaltakmi kan chuahsemnak ram, kan chuahtakmi kan inn hlam caan kan hngalh a biapi taktak ve.
Vawlei cung ahhin ralzaam hi a nuainuai in an um, miphun tampi an um. Caan tampi a liam hnu ahcun anmah le ram ah a kir thanmi tampi an um bantuk in kir ti loin an i dornak ram ah a um thaimi zong cu an um ve. Milu a tammi miphun Tuluk, Kala, Korea tbk.. hna cu vawlei cung hmun kip ah an i thekdarh ko nain an phaknak hmun ah miphun dang nih an dolh kho taktak hna lo, an umnak hmun ah hmaisuang deuh tu hna khi a si tawn. An kaltakmi an ram zong ah minung tampi an taang i, ramleng a chuakmi mi tlawm-u kha an ram thanchonak chambautertu an si hlei lo.
Cu he aa ralchan in, miphun hme le milu tlawm pawl cu tlawmpal i thekdarh ahcun tlau le tehtiam a fawite. A bik in kannih Chin hi minung kan tlawm hleihlei ah mi tam-u cu Chinram leng ah kan um. Mahti ning kan si peng rih ko ahcun kan i theih koko bu in kan miphun kan ziam te kho. Cucaah aa fun kho-mi vial tal kan i fun i, aa au khomi tal kan i auh a herh cang.
Atu lio lam laklawh ah a ummi Chin ralzaam hna nih raltha tein na hmailei caah biachahnak naa tuah ngam a biapi. Chin ramkulh cozah si seh, Chin miphun le Chinram caah rian ka tuan aa timi bu le bochanmi upa vialte hna zong nih inn hlam a duhmi kan miphun hna caah aho mithmai zoh loin khua an khan ngam a biapi tuk cang. Ram thumnak a phan cangmi hna zong nih inn hlam caan kan tuak a herh ve.
A tuan le a hnu cu nangmah dirhmun le sining nih a ngeih lai. Asinain na laihri tannak Chinram ah mi tlawmte lawng a taangmi na miphun an tlau lo nakding le miphun dang nih an pawnchuah hna hlan ah inn na hlam a herh. Chin miphun kan tlau lo nakding ah tuanvo a ngeitu cu careltu nangmah le keimah lawng kan si. Chinram hmun zungzal hram seh!
Editor| 17.06.2016|
Ref: Chin Digest, Vol.2, No.3|2016 June|
About The Author
