HAKHA SIPIN AREA 43.9 SQ.MILES KONG

0

676 Ekah Hakha Sangthar samhmi Hmun a si/ TCP

Pu Thla Hre, Sipin Director (Rtd)| 2019 September 2| The Chinland Post Cakuat

Biahmaithi: Sipin phungphai um tu ning le nawl ngeihnak vialte hi a hngal lomi tampi kan um ko lai. A tuantu si loah cun hngalh dih cu a har ve. Halkha Sipin area 43.9 square miles kong hi a tuantu le a hruaitu ka si hleiah thanchonak caah a biapi tukmi a si caah tlamtling deuh tein ka rak tial ko lai.

Kawl ram khua kip (myo) kip ah Sipin Committee a um dih ko nain Yangon, Mandalay, le Naypidaw Sipin Committee nih biapi ngai in nawl a ngeihnak pakhat cu a dang Sipin nih kan ngeihmi a si lo. Cu nawl ngeihnak cu “Sipin area chungah vawlei tlangtlak nak nawl” ေျမယာစီမံခန္႔ခြဲပုိင္ခြင့္ hi a si. Hi khualipi pathum chim lo Sipin area chungah vawlei hmunhma peknak nawl a ngeimi cu loram cinthlaknak leiah Mecazin Zung (လယ်ယာမြေစီမံခန့်ခွဲမှုအဖွဲ့) le inn hmun caah GAD (အေထြေထြအုပ္ခ်ဳပ္ေရး) District Commissioner an si. Sipin nih vawlei hmunhma pakhat hmanh peknak nawl a ngeihmi a si lo. Phungphai ning tein pek cangmi inn hmun chungah inn saknak nawl, thehnak nawl, remh ternak nawl le umnak nawl cu Sipin nih nawl a ngeihmi a si ve.

Sipin Area Map/ Pu Thla Hre

Sipin area (Sipin ramri) kan ti tik paohah mi tam deuh mitthlam ah a cuangmi cu lam le inn lawngte a khat dih lai i Sipin nih nawl a ngeih dih lai caah hmunhma an kan chuh dih lai tiah a ruattu an tam ngaingai. A si hrimhrim lo. Sipin area chungah facang cinnak, loram, tuchung le thingram, cinthlaknak le dum hau paw cawmnak vialte a lo tlau hrimhrim lai lo. Phungphai lo in lohtlau ter phung zong a si lo. Khualipi pakhat ah minung le inn a karh bantukin zei dang paw cawmnak vialte zong a buaktlak (ahluai tlai) in a karh ve hrimhrim a herhmi a si.

Phungphai upadi umtuning

2013 Sipin upadi relnak 3(b) ah “khuaram thanchonak tuah tuan khawh ding caah Sipin area (ramri khiahnak) tuah khawh a si,” ti a um. Sipin  zulh phung (rule) relnak 25 ah khua thancho (karh) nak (Town Plan) suai tikah  thinngram cinthlak le paw cawmnak caah ruah chih in nan tuah lai ti a si. 2013 Sipin upadi chung i tuanvo pekmi phun 31 zoh tikah Sipin nih a huapmi tinhmi pa 7 a ngei ti kan hmuh khawh:

  • Khuaram innlo ningcang tein thancho ternak
  • Dinti le hmanti tlamtling tein pek khawhnak
  • Khua chung zalam pi le lamteng that ternak
  • Kokek ral in kilvennak
  • Ngandamnak he a tlakmi pawngkam sersiamnak
  • Thingram, cinthlak, eidin le pawcawmnak than ternak
  • Aa dawhmi le um a nuammi khualipi sersiamnak ti an si.

2012 Loram vawlei phungphai (လယ္ယာေျမဥပေဒ 2012) relnak 3(a) le 2013 lothlotu covo phungphai (ေတာင္သူလယ္သမားအခြင့္အေရးနွင့္ အက်ဳိးစီးပြားျမွင့္တင္ေရးဥပေဒ) ah loram vawlei (လယ္ယာေျမ) timi a sullam cu “facang lo, tlang lo, kumsau theitlai cinnak (နွစ္ရွည္ပင္), dum, hanghnah  hangrah, pangpar dum vialte caah rikhiahmi vawlei a si. Cu chungah khuapi area ramri chung le khua te area chung a ummi minung um thutnak inn le hmunhma, biaknak inn le hmunhma, zapi nih hmanmi cinthlaknak ah hman lomi vawlei paohpaoh aa tel lo” tiah fiang tein a ti.

Hakha Sipin Area 43.9 / The Chinland Post from Hakha Pengkomh Uknak zung

Upadi tha tein zoh ahcun Sipin area chungah a phungning tein cinthlak liomi vawlei cu 2012 Loram upadi nih a kilven ko ti a fiangmi a si. Phun dang in chim ahcun Sipin area chung a ummi loram vawlei lotlau loin a hmun ko lai tinak a si. 2012 kum loram upadi relnak 16(a) ah loram vawlei tlangtlatu ah Ramkulh (ျပည္နယ္), Pengthen (ခရုိင္), le Pengkulh (ျမိဳ႕နယ္) lawng si loin khuapi chung um sang upa hna (ရပ်ကွက်) le khuate (ကျေးရွာအုပ်စု) ah loram kilven tlangtlaknak (လယ်ယာမြေ စီမံခန့်ခွဲမှုအဖွဲ့) ser piak a si. Loram upadi chungah Sipin area chung a ummi sang khuabawi upa hna (ရပ္ကြက္လယ္ယာေျမစီမံခန္႔ခြဲမႈအဖြဲ႔) tuanvo tampi le nawl ngeihnak tampi a pekmi kan hmuh khawh caah loram ngeitu caah humhimnak tampi a um ko.

A phung ning tein လန/39 hmuh rih lomi loram vawlei (လယ္ယာေျမ) paohpaoh zeidang caah phungning loin hman piak khawh a si lo. Inn hmun laisen sawk tik zongah pek awk a tlakmi vawlei a si le si lo Mecazin Zung (လယ္ယာေျမစီမံခန္႔ခြဲမႈအဖြဲ႔) hi a bia pi tukmi tuanvo a ngei. Pupa ram(ဘုိးဘြားပုိင္)ti mi vawlei zaapi ca hman duh tik zongah tuanbia thatein hlathlai hnu ah kaphnih lungtlin naktha tein ngeih hnu ah hman ah cun atha bik ko.2012 Loram upadi phungrelnak 26 zongah phungning tein lak piakmi loram vawlei a ngeitu caah liampiak ding (ေလ်ာ္ေၾကး) kong zong Mecazin zung (လယ္ယာေျမစီမံခန္႔ခြဲမႈအဖြဲ႔) thiamthiam nawl a pek caah Mecazin Zung in dinfelnak le tanpinak a biapi tukmi a si.

A hram thawknak

Halkha khua cu ahopaoh nih thangcho seh ti kan duh dih ko. Khua chung khuasa mi zapi nih duhmi a si. Khuate lei zong nih an duh ve. Chin ram kulh chung khua kip le ramchung ramleng um a tam deuh nih duh dihmi a si.

1973 kum ah ram le miphun a dawtu liamcia kanpa le hna nih Halkha khualipi area cu 7.94 square miles siseh tiah an rak suaisam cang. 1989 kum January thla (26) ni ah Kawlram Uknak le Runvennak Zung (ျပည္ထည္ေရး) nih 7.94 square miles cu an feh termi a si. A hramthawk an rak tuaktan lioah cun sang 2 lawng a um i minung 2500 fai lawng an rak si. Kum (50) a rauh hnu kan zoh than tikah area leng a petmi a tam tuk cang. Dawrhlun kuattit, Rungtlang ralkap umnak, Cawbuk thlanglei, Dillo sang, Kohkun lam thlanglei, Tuaihmawng rawn Vunci umnak sang, Thantlang lam lei le Halkha thar 1 le 2 cu Sipin area lengah a chuak cangmi a si.

Chin State a cozah nih Sipin area kauhnak, Town Plan suainak le kokek ral kilvennak caah tuanvo pekmi Committee pakhat a ser. 17.2.2016 in Chin acozah Cabinet meeting 5/2016 bia funnak 17 in a ser mi Committee Chairman ah keimah Pu Thla Hre (Ramkulh Sipin lutlai) tuanvo an rak ka pek i chungtel le chungtuan ah Department kip in lutlai pa (8) (uknak lei District Commissioner zong tel in ) le Hakha khua nu khua pa, Sipin Committee, Pastor, mino le bochanmi upa tampi tel in rian kan rak tuan. Group 8 in kan then i Sipin area caah vawlei zoh felnak le tah ding ah fingtlang vialte cul in thla 3 chung kan rak vak hna. Committee ton biaruahnak le ceihmainak tha te in kan rak tuah lengmang i zapi lung tling tein Sipin area 36.56 square miles in siseh kan rak ti. Kei mah le Sipin committee pawl he sang kip ah Sipin phungphai le rian tuanning chim fiannak le ton biaruahnak kan rak tuah lengmang. Cu lioah kan tuah tuan liomi kong hi mi zapi sin ah chimfiannak tuah lengmang a rak si. Sang chung upa le hruai tu hna nih Sipin he pehtlai in tuan piak duhmi le a herhmi dangdang an rak chim ve i a si khawh cung in tuah tuan piak kan rak i zuam ve.Khuanukhuapa,sangkip khuabawi,le acozah lei departmentkip lutlai ilungtlin minthut nak aumdih ko. Chin acozah nih tuanvo an kan pek bantuk in area chung vawlei hmanning le um tuning vialte aatelmi map le a herhmi cathluan (instanes) tlamtling tein kan tuah hnuah Chin acozah sin ah theihternak kan tuah.

Hakha Sipin Area 43.9 / The Chinland Post from Hakha Pengkomh Uknak zung

A cunglei kan tial cang bantukin Sipin area chung vawlei kong cu GAD (ေကာလိပ္ေတာ္အရာရွိ) zung le Land record zung (ေျမစာရင္း) nih pehzulh in tuah tuan a herh caah Chin acozah nih zohfel than ding in District Commissioner zung ah tuanvo a pek than. GAD zung nih Chin acozah sin ah hnatlaknak a lak i phunglam ning tein area zohfelnak a tuahthan ve. 36.56 Square miles lawng si ti loin Timit lonh Tita tiang farkung cinmi vialte kilvennak caah 43.9 Square miles in a kauh chap than i cathluan tlamtling he Chin acozah sinah theihternak a tuah than ve. Zapi theih ternak ca, Sangkip khuabawi hnatlaknak, Sipin hnatlaknak, Mecazin Zung suaimi vawlei map le a dangdang a herhmi vialte he Chin acozah sin a phan.

Chin State acozah nih caan lak in an zohfel than hnu ah 16.8.2016 ni Cabinet meeting 13/2016 biafunnak 23 in 43.9 square miles cu a fehter. Kawlram acozah (Union Government) sin a phakter hnu ah Kawlram Runvennak zung (Home Minister) nih 12.9.2017 ni thawngthanhnak ca no. 1164/2017 in Halkha Sang 8 Sipin area cu 43.9 square miles (28096 acre) in feh ternak a pek cang.Mah kong hi  tuan vo ngeitu nih mi zapi theih ter nak a tuah hrimhrim awk a si. Sipin area cu a huap in chim ah cun chak leiah Nabual lam Tongva, Rawlnu va, Mangnu lam teng in capar tiang, thlang leiah Arsang va, Hleisang va, Naypi tlangthluan tiang, ni tlaklei ah Nelpa, Cum, Chal in Cangsih va tiang, chaklei ah Tlangkua lungdonh, Chanbawi tlang, Nahau tlang in Lunghmui tlang tiang an si.

Khua area rikhiahmi chungah khua chung sang 8, cinthlakmi, loram, thing kung farkung le minung pawcawmnak phuntling a um ko lai. Noah lawng chungah minung lawng si loin saram phungtling vawlei ah a karh dingin an um ve bantuk a si ko. Kawlram khua dangdang zongah Sipin area chung a ummi dum, facang lo le hanghnah hangrah thingkung vialte kilven an i zuam hna.

Halkha Sipin area 7.94 square miles a si lioah Khuahlun inn car lo cangdonh leikuang vialte Sipin area chungah a ummi a rak si ko. 1983 kum in acozah nih lei cu a kauh chap lengmang i keimah zong GAD zung ah ka tuan lio a rak si caah Monywa le Kalaywa khua ah diesel le seh thilri cawtu le phurtu lengmang ka rak si ve. Hmailei kum 50 cuanh buin a lamkip in kan thancho khawh nakhnga Chin acozah zong nih aa hmai thlakmi a si ve caah Sipin area kauhmi chungah phungphai ning tein humhimnak a um ve ko ti hi kan hngalh a herh. Halkha khua bantuk in Falam khua Sipin area cu 1395 acre a rak si nain 8227 acre ah, Paletwa khua area  cu 85 acre lawng a rak si nain 1450 acre ah kauh piak a si ve cang.

Bia donghnak

2015 kum Halkha kokek harnak kan ton lioah ramchung ramleng in vawlei zoh thaimsang group 13 an ra. Hmunhma kan zohpi lengmang hna tikah an chimmi chung in ka langhter duhmi cu hihi an si:

  • Vawlei tang tiang ti a lutmi a tam tuk
  • Tiva luang le luti tha tein luanter ding
  • Vawlei a herh tuk lo ah cawh lo ding
  • 30onak in a cheng deuhmi hmunah inn sak hrimhrim lo ding
  • A lawnnak paoh ah thingkung cin ding
  • Inn hmun le inn pakhat le pakhat i naih tuk hlah seh (hmun kaudeuh in i pe u)
  • Inn le inn karlak a kaupi in lawnter u law luti luannak le thingkung cinnak tha tein tuah u
  • A cunglei chimmi vialte nan zulh lawngah nan vawlei a him lai.

Ramdang kan tlawnnak khua tampi kan hmuhmi cu tlangcung khua an si ve ko nain vawlei tonghtham an i ralring tuk. City zawn chim lo cu inn pakhat le pakhat aa hlat. Kokek ral in humhimnak caah kan ruah chih lengmang a herh tukmi a si. Minung le inn a karh bantukin Laiholh ah “inn le lo” ti chim kemh lengmang bantuk in cinthlak le loram thingkung vialte kilven le karh ter a herh ve caah hmailei kumtampi ca cuanh buin area kauh ter hrimhrim a herh ti a fiangmi a si. Sipin area chungah Sipin nih vawlei hman a herh ah cun midang bantuk in GAD (District Commissioner) zung ah lease le grant (laisen) tuah dingin a sawk ve a hau. Duh paohin vawlei a hmang ve lai lo. Zapi um thutnak innhmun zong GAD nawl lawngin ngeih khawh a si. Loram a ngeimi nih Mecazin Zung (လယ္ယာေျမစီမံခန္႔ခြဲမႈအဖြဲ႔) nawl lawnglawng in tuahtuan a si ve ko caah amah le azawn cioah upadi nih humhimnak a pek ve ko hna. A tuantu le a tlangtlatu nih dinfelnak in tuan cu a herh tuk vemi a si. Sipin area a kau tuk timi thin phannak zeihmanh um hin hlah seh. Halkha khua a lamkip in a thancho nakding caah  lungrual tein tuanti hna u sih.

 

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: