Hakha Sipin Nih Aithing An Rialnak Kong Fianternak le Hmuhning

0

Catialtu-Salai Van Cung Lian/ Chinbridge Institute

Salai Van Cung Lian — Tlanglo khuami Pi Van Bawi Hnem nih Aithing tun 23 cu August 25, 2020 zanlei suimilam 5 ah Hakha a phahpi. Tun 23 chungah tun 6 cu an inn ah a chiah chung i tun 17 cu Myoma Market (Pyidawtha Market) a thumi thil zuartu pawl sin zuarh ding in a kalpi. A tlai pah cang caah tun 6 le cheu lawng a zuarh manh hna i tun 10 le cheu cu market hmai ah chiah chung ding in thil zuartu pawl a chimh hna hnu ah a chiah taak.

Cucu a thaizing ah hlam ding in a va kal tikah Sipin nih an rak lak i compactor in an rial hi a si. An rialmi ah aithing lawng siloin a dangdang aa tel, nain aithing hi a tam bik a si, tiah Sipin lei in theih a si.

Aithing an rialmi a zat hi Sipin nih buri tun in tun 5 le cheu a si an ti nain a ngeitu nih tun 10 le cheu a si, a ti caah kaphnih chimmi aa khat lo.

Sipin Nih A Tlaihmi Sipin Ta

Sipin Upadi ning in Sipin nawl a buarmi mizei paoh tangka in dantat khawh a si bantukin thilri zong tlaih piak khawh a si. “Tlaihmi thilri cu sipin ta a si lai” tiah Chin State Municipal Law (30 March 2013) dal 17 le dal 18 nak hna ah fiang tein a lang.

Sipin nih thilri a tlaih cang ahcun upadi ning in cun “Amah Sipin Ta” a si cang. Thilri tlaih piak timi hi Sipin nih nawl a buarmi pawl dantat ning “ningcang/lam” pakhat a si. Dantat ning dangdang a um rih.

Tahchunhnak ah, nawl a buarmi minung kha Chin State Municipal Law pohmah 76 in dan a tat duh ahcun Sipin nih dantat ningcang kongah thim ding pahnih a ngei (1) thilri maw a tlaih piak hna lai maw asiloah (2) phaisa in a tlawm bik 10,000 MMK in 50,000 MMK karlak a liamter hna lai dah, tihi a si.

Aithing rialnak kong he kan pehtonh ahcun aithing a ngeitu hi tangka liamter khawh a si asiloah a thilri/aithing tlaih piak khawh a si. Aithing rial loin tangka in liamter khawh a si ve thiamthiam, tinak a si.

Aithing Rialnak Kong Ah Sipin Lei An Dirhmun

Hi kong ah Sipin lei in a bik in dirhmun pahnih an ngei. Pakhatnak ah “rule of law” hi a si. Nain tangka liamter zong ah “upadi” ning tein dan pek/tat a si zongah “rule of law” thanter duhnak timhnak he aa tlak thiamthiam rih. Cucaah thilsining hoih in “rule of law” hi thanchoter thiam a biapi tuk.

A pahnihnak Sipin lei an dirhmun cu “aithing” hi a tam tuk caah hrawh piak loin a dang thil kan hrawh ahcun “thleidannak a ngeimi kan lo lai” timi thinphannak hi a si. Hi zawn ahhin Sipin caah biakhiah a har ngai ve. Hibantuk thinphannak ruangah aithing ngeitu nih Sipin ah nawlnak an tuah ko nain Sipin nih an pek duh/ngam ti lo, ti khawh a si ve.

Tlaihmi Sipin Ta A Si Ahcun A Hrawk Kho Maw?

Sipin nih a tlaihmi thilri hi Sipin ta a si lai, timi upadi ah fiang tein a lang ko nain kha “sipin ta” kha Sipin nih zeitin a tawrel lai, timi hi fiang tein upadi ah a um dih lo. Tutan ah Sipin nih aithing an rialmi hi upadi nih “hrawhnak nawl” a pek hna si lem loin “committee meeting ah an biakhiahmi” a si caah a si deuh, tihi nihin upa pawl he biaruahnak in theih khawh a si. Nain “anmah ta” a si cang ahcun “hrawhnak nawl zong” an ngei thiamthiam tiah upadi mit in chim khawh a si ve thiamthiam.

Sipin upa cheukhat cu “tlaihmi thilri cu Sipin ta a si lai timi upadi ah a um ruangah aithing tlaihmi cu Sipin ta a si cang timi dirhmun in maw aithing hi nan rial asiloah upadi ah tlaihmi thil cu hrawh khawh a si timi fiang tein a um ve caah maw nan rial? tiah ka hal hna tikah Sipin lei nih “upadi ah a um caah kan rialmi a si” tiah an ka let lo. An ka lehmi cu “thingthei le tisik anhnah tibantuk cu saupi chiah awk a that lo caah tlaihmi paoh cu hrawh dih siseh tiah hlan deuh meeting ah biakhiahnak tuah a rak si cang” tihi a si. Nain thingthei le tisik anhnah siloin thil dangdang (e.g. let-ta-ma thilri) tibantuk hi cu Sipin nih “lilam” in zuar a rak si tawn, tiah Sipin lei in fianhternak an chim chih.

Tlaihmi Tisik Anhnah Hrawh Peng Si Rih Dawh A Si

An tlaih i an rialmi aithing hi cuai 170 fai a si lai tiah a ngeitu sin in theih a si nain Sipin lei nih an chim ning in cun cuai 170 ngaingai cu a si lo, tiah ruahdamh a si. Tun 5 le cheu a si, tiah Sipin nih an chim.
Hi vialte aithing hi a ngeitu sin pek than awk a that lo ahcun hrawh loin non-profit organization (e.g. ngaktah sianginn tibantuk) caah hlut khawh a si, tihi Sipin upa he biaruahnak ah ka chim tikah zapi nih cohlan a si lo, tihi fiang tein ka theih.

Cucaah, Sipin committee meeting biakhiahnak an let lo hlan chung cu tlaihmi thingthei le tisik anhnah cu hrawh peng a si rih lai, tiah chim khawh a si.

Mino Bu Le Zatlang Bu Hna Nih Zeidah Kan Tuah Khawh?

1. Pi Van Bawi Hnem a ruahnak ka hal tikah “aithing an ka tlaih piakmi kongkau ah buaibai siloin hmailei ah hibantuk a um lo nakhnga caah thlennak pakhat khat um sehlaw tihi ka duhmi a si”, tiah a chim pin ah “rialmi aithing caah aithing in siseh phaisa in siseh cham than” a duh lonak kong zong a chim caah tulio aithing rialmi ca thengte ah cawlcangh a herh lo.

2. Nain kan zatlang ah a harsami tampi an um. Cu pin ah Chin Ramkulh ah ei-awk thilchuak a tam lo caah Kalay lei in a rami facang, sa le tisik anhnah tampi kan ei cio hna. Cucaah, a chuakmi tlawmte hi Sipin nih hrawh loin phun dang deuh in a tawrel nakhnga Sipin Committee upa hna sin ah biatak tein tam deuhpi biaruahnak le chimphuannak tuah a herh.

Hi hmuhning capar le fianternak cu catialtu amah pumpak nih a Facebook ah a tial ning in The Chinland Post ah catialtu hnatlaknak in kan thlah thanmi a si. ~ Editor 

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: