Cahlun: Hlaphuah Thiam [tleicia] Pu Herh Lian He Biaruahnak

0

Hmanthlak hi a thih hnu ah, an tuah mi Online ah kan lak chom mi a si.

Chin Digest| Vol. 3, No. 5 (December 2017) – [Theihternak: Laimi nih hla lei ah pa can bantuk in kan i bochan mi tleicia Pu Herh Lian philh lonak le hla phuah, hlasak le Lai hla thanchonak kongkau ah a hmuhning rel khawh nakding ca ah 2017 December chuak Chin Digest ah biaruahnak kan tuah mi kan hun tar. Nan kan theihthiamnak ding zong kan in nawl duh hna. ~Editor]

Hlaphuah Thiam Pu Herh Lian He Biaruahnak

Biaruahtu: Salai Kep Chin Thang
A hmun: Yangon
A ni: 2017 December 5

Pu Herh Lian cu Laimi lak ah hlaphuah lei minthang a si lawng si lo in atulio ah Tent Band ringawn tumtu phu a dirh i cu Band ah Bass a tum cuahmah lio mi a si. Mino hlasak thiam minthang tampi nih an sak mi Laihla a tam deuh cu amah phuahpiak mi an si. Amah hi Lai hla phuah le tawlrel le tum bak in aa cawm mi a si i tutan ah Chin Digest nih kan Lai hla kongkau— a bik in hlaphuah le hlasak lei, hla lei kan ṭhancho khawh nakding ah a saduhthah pawl biaruahnak kan hun ngeih.

Chin Digest (CD): Hlaphuah hi zeitik in dah na rak i thawk? Hla na phuah hmasa bik lio i nangmah le nangmah na rak i hmuh daan rak kan chim ta law?

Herh Lian (HL): Hla ka phuah hmasat bik ti hi hiti hun chim awk ah a har ngai. Hla hi ka rak duh hrimhrim. Ka phuah hmasat lio ti in khin kaa cinken ti lo, a sau tu cu a sau cang. Pathian hla tu hi ca te i ṭial in ka rak phuah. Zuun hla hi ka rak phuah hmasat. Mah lio ah cun sol-fa zong ka thiam lo. Hngalh mi zong ka ngeih lo tik ah hi ka hla hi a ṭha maw ṭha lo ti hun chim awk zong ka hngal lo. Hlan chan i guitar in phuah, a bar zong rel theng lo, kiak sup khin ka phuah tik ah keimah le keimah hmuh ning khi a chim awk ka thiam lo.

CD: Hlaphuah hi nangmah huam ruang le i zuam ruang ah maw a si bik, Pathian nih a rak ka pek mi pahrang hrim a si ko tiah dah na ruah?

HL: Mah hi ca te hna kan relnak ah cun Pathian nih rak pek mi (secret gift) ti khi a rak si cu mu. I, Hla lei hi cu ka rak huam bak ve. Mi hla ngaih zong hi ka rak huam tuk. Hla ngaih tbk hna hi hawi hlei bak in ka rak huam, cucu Pathian nih a rak ka pek mi hrimhrim kha a si ko.

CD: Hla lei he pehtlai in cawnnak tbk na rak ngei bal maw?

Pu Biak (G. Biak Nawl) sin ah hin ka va kal tawn. Hiti cawn taktak si lo in ka thiam lonak tete kha ka va hal lengmang. Cun amah nih cauk tampi a ka pek i cu pawl cu heh tiah ka zoh, a Laica ṭial mi zong ka zohchun. Cucu a si ko. MIT ka rak kai lio ah elective subject in music hi ka rak lak bal.

CD: Hi dirhmun phak khawh nakding ah hin zeitluk in dah na rak i zuam, zeitluk in dah caan na rak pek?

HL: Aaa… kaa pe bak ko. Chim ahcun a tam tuk. Cun hi dirhmun ti tik ah a cungpi ah ka va um, hlawhtlinnak sangpi ka hmu tinak khi a lo hnga i hi dirhmun ti awk khi cu ka si lem lo. Nihin ni tiang ka tuah khawh peng mi hi titu khi a si deuh. Hla hi ka tuah tuk ca ah khin pawcawmnak tlak khin a hung tla i a si. A hlan ah cun tlangrian bantuk bak khi a si. Hlaphel chuah kho zong an tlawm tik ah kanmah hla i tel ve seh tiah i sawhhmenh khi a si. Mah i sawhhmenh chan khan hawi dang nakin kai pe, kai zuam deuh, ka siang deuh, ka nun zong kaa ṭhum deuh, ka lungsau deuh. Hla huam mi he kan hun i pehtlaih tik ah ka thiam mi nakin ka lungsau mi tete khi an ka tlaihchan deuh tiah kai ruah. Kei hi kai tangdor fawn ca ah nihin ni tiang ka tuah khawh pengnak hi a si.

CD: Miphun pakhat ca ah hla hi zeitluk in dah a biapi tiah na ruah. Na kan chim kho hnga maw?

HL: Hla hi cu miphun pakhat, vawlei cung minung nih ngeih dih a si. Laimi zong hla kan ngei ve. Siangbawite nih an kan phurh mi hla sol-fa, tbk le pipu hla tbk kan ngei ko. Lai hla hi hla aw pathum lawng kan ngei i kan rak lanh tuk cang. Zeicadah kan herh ti ah cun miphun ṭhanchonak tahfung a si. Miphun pakhat nih zungnem (art) ti mi hi a ngeih a hau, caṭial lawng nih a zat bak lo. Holh le bia kilvennak zong ah a hau. Kanmah kan tuanphung ro chiahnak zong ah a herh. Biana ah ti ngahring dawi, ṭhal khuapau tbk hna hla ah an cuang, thingram vennak tbk hna hla ah an um. Thlachiat ruahnak, zanghleicawinak tbk hna hi hla ah an um. Cun pakhat le pakhat i ngaihnak tehna, a hlei in Laimi ramleng ah tampi kan um i aa darh dih mi Laimi ca hrim ah i philhlonak, i ngaihnak hla, i hlamnak hla tbk kan ngeih a hau_funtomnak ah kan ti lai cu. Cun, hla nih hin miphun pakhat chung zong ah pakhat le pakhat a kan dawtter.

CD: Chan thar Lai mino hlaphuah thiam lak ah Lai biafang ah a rum bik lei le Lai nun a langhter kho cemtu pakhat na si. Hihi zeiruang bik ah dah a si hnga? Biana ah na nuhrin le na pawngkam ruang ah maw, cun nangmah nih heh tiah na kawl, na hlat ve ruang ah?

HL: Ka ṭhannak hi Hakha si ve ko. Kan i khat cio ko. Tar pawng zong ah ka um deuh ve tuk lem lo. Bia thuk zong hi ka hlathlai ve lem lo. Kan i khat dih ko. Keimah nak hmanh in bia hi a rum an tampi. Hla cu a lu le taw aa tlaih ding a si cu mu. A hramthawk in kan hun sak lai i tuanbia bantuk a si cun a hramthawk in a dongh tiang a tling hnga. Khakha a tlinh mi chung ah khan bia dawh deuh ti mi cu ruah deuh hau ko cuh. Bia rum ti mi kha cu tlawmpal te thuk deuh in ruah a hau i ka zuam deuh, caan ka pek khawh deuh le ka huam hlei deuh ruang ah a si lai cu. Khikhi ruah deuh a hau ti mi ka ruah ruang ah bia khi a ciap deuh mi a lo i a si.

Photo: Sangku Kpc (Facebook/Private)

CD: Hlaphuah nakding ah zeibantuk caan khi dah aa rem bik, hla a chuak khun bik na ti.

HL: Dai tein um lio caan te hin a chuak bik ko rua. Cun a caan cun pawngkam ah lung thawhtertu, a hloktu a um ve cu a hau. Biana ah bus cit pah in Kawl hlapi (Ti-Chin-Ci) hun ngaih liopi hna khin vuk tiah thinlung khi a mongh i thinlung in kakip kan va cul i a chuak tawn, tibantuk khi a si. Pawngkam nih hnahnawhnak a pek lo tu cu a hau ngai ve.

CD: Hlaphuahtu pakhat dirhmun in hla phuah an fialtu cung ah na lungput na kan chim kho hnga maw?

HL: Hlaphuahtu ka si bantuk in hla phuah a ka fialtu hi kei ka ca ahcun ka chungkhat an si tiah kai ruah ko. Cun, ramleng hna cu chungkhat sahlawh zohkhenhtu an si i, cu bu i an hun ka fial, hlasa bal theng lo zong nih an hun ka fial tik ah cun aw… hihi Pathian nih amah ca ah kua ve u tiah an thinlung ah rian a ṭuan si ko tiah kai ruah. An ca ah thla zong ka campiak hna.

CD: Tulio mino nih hla phunphun (pope, rock, rap, tbk.) kha hun sak ngaingai a si. Khatlei ah le kan upa tampi nih cohlan an i harh ngai rih. Phundang cun an lunglennak kho lo. Hihi mino le upa duh mi aa dan tuk mi hi Lai hla ṭhanchonak ah dawntu a si kho lai tiah na ruat maw?

HL: Mah hi kong ahcun Laihla ṭhanchonak cun dawntu ngan tuk cu a si lai lo nain dawntu hme nawnte cu si ve ko lai. A ruangcu, Lai hla ṭhanchonak ti cun Lai hla hi Pu Biak bia van i hlan cun ṭhenh chaw si ti lo, zuar chaw ah aa cang cang. Bu pakhat nih maw, khua pakhat nih maw tangka kawlnak tbk hman a si cang. Zapi nih pom khawh ding rumro tuah hi cu zuarchaw tbk tuah ding ah khan an ngaih duh deuh ding mi kan tuah a si cun, an ngaih duh lo deuh mi kha kan duh mi a si ko zong ah zuarchaw a si kho lai lo tiah kan nganh tak lengmang mi te kha a ṭhangcho lo deuh ko lai cuh. Chantiluan ringawn kan ngeih ve ko bu i tha kan pek lo tuk a si cun kan hnarcheu a thi ko lai, kan ṭhanchonak dawntu cu a si ve ko lai tiah ka ruah.

CD: Hla ah hin kan biafang a rumnak a um ti a si. Nain nihin Lai mino tampi nih hla an phuah tik ah Lai biafang lei ah kan sifak ngaingai. Hihi zeitindah kan tuah ah dah a that bik hnga i a hodah ṭuanvo ngei bik an si tiah na ruah?

HL: Annih khi ṭuanvo an ngei hun ti tik ah mawhchiat khi a lo hnga i pumpak hi a si bik ko rua tiah ka ruah. Amah hlaphuahtu pa hi a huam bak a hau hnga. Hla cu chim lo bia hmanh hi a caancaan cun kan chim kho lo cu mu. Biana ah Kawl le Mizo tbk nih caantlaitu tbk an si tik ah an holh hrim an i ziak tuk ning khi mu. Kannih cu kan i harh deuh ziar ko cu mu. Bia hrim kan lanh kho lo, kan rum lo. Khakha bia kan rum khawh nakding ah cun Laiholh tampi holh a hau ko tiah ka ruah. Biathuk le a dangdang zong cauk chuah mi an um ko tik ah kanmah hrim nih kan zoh i kan i zuam a herh ko.

CD: Laimi hi hlasak lei le hlaphuah lei ah kan za ve ko tiah na ruat maw? A zeibantuk zawn te khin dah kan chambau bik tiah na ruah?

HL: Kan chambau pah ko tiah lungthiang tein chim ko ning law mu. Laimi bak nih Kawl hla, Mizo hla sak hna aa ziak deuh, aa rem deuh tbk a si tik ah kanmah hla te khi kan dirpinak thazang a der deuh. Laimi kan si ko nain dakaw biafang kan kheh lo caan khi a tamtuk. Mi dang tu nih an kan khehpiak deuh cu! Laihla chuak a tlawm, aw ṭha taktak kan tlawm tik ah anmah nih khuhchilh (influence) tuah awk ding, i cawn ding taktak kan ngei hna lo. Kan uar mi hna khi Kawl le miphun dang an si i cu ah anmah aw tu kan i cawn tik ah khin a si pah. Lai hlasa cu amah bak hun ti awk khi kan tlawm tuk rih. Hlasak daan, ning le cang tbk pawl khin kan bau deuh rih ko. Chim duh mi cu cawn deuh rih kan hau. I zuam deuh rih kan hau ti khi a si ko.

CD: Tu hrawng hi Lai zuun hla in hla phel chuah a tlawm ngaingai. Online cung ah fung khat hnih tete an hun thlah tawn dah lo cu a um setsai ti lo. Hihi zeiruang bik ah dah a si hnga?

HL: A ngaitu kan tlawm tuk cang. Laitlang lei in kan chim cun Oh-Set ngei lo mi an tam ngai cang. CD cu Oh-Set hau cu mu. Mawtaw in si fawn lo tik ah cycle in kal pah ah chuah awk a har. A dang zoh awk, ngaih awk le tuah awk a tamtuk tik ah a hun har deuhnak hi a si. Miphun dang tluk (quality) hun phanh deuh nakding ah tlawmte tal cu hun banh deuh kha a hau ve. Zeicati cun chawlehthalnak pakhat a si ve tik ah mu. Cun a hlante rengreng ah kan i bochan mi cu ramleng um mi hi an si. Nain ramleng um zeimawzat nih le zuun hla kan ngai lo ti a hun si tik ah an ngamh pah cio ti lonak hi a si pah.

CD: Lai zuun hla chuak a tlawm chin lengmang mi hi zeitin na hmuh? A poi na ti maw?

HL: A poi ko. Tlangcung mi miphun dang (Kachin, Wah, Karen le Lisu tbk) hi ka hal hna tik ah annih cu hlaphel an chuah ah an manh tuk. Chuah phu thatho an si. Hla cu Philo a si cu mu. Dawtnak kong a thuh deuhnak kha kherhlai i dawtnak hrin ṭhan lengmang kha a si cu mu. Annih cu mah kha an bia le an hla in pakhat le pakhat an i funtom. Kannih cu dawtnak (minung le minung i dawtnak, ram dawtnak) te tiah kan hun funtom mi kha kanmah sin phanh khawh ṭhan ve ti lo tik cun kan ngai ti lo. Ca ah cun kan rel ko, kan hna nih a theih ko nain hla melody ṭha mi te le music aa dawh mi tein kan ngai ti lo. Tik ah Laitlang aa dawhnak kan cuainak, kan hlawi mi, ram dang le ram dang kan i ngaihnak kan bia le hla tbk tete kha an ngaih ti lo le ngaih awk a tlawm mi cu a poi tuk tiah ka ruah.

CD: Hla hi fung zeizat hrawng dah na phuah cang hnga? Zeibantuk hla (Zuun hla, ram hla, Pathian hla tbk ah).

HL: Kan nu he tuan deuhpi ah khan kan rak rel i thong khat leng hrawng a si cang tiah ka ruah i cu hnu cun ka rel kho ti lo. Cu hnu zong cun ka phuah mi tam ngai. Nain ka rel kho ti bak lo. A tam tuk ca ah ti si lo in kaa harh cang.

CD: Laimi nih hlaphuah bak hin i cawm awk a ṭha hnga maw?

HL: Lai hla phuah bak in i cawm ti cu keimah bak hi ka si ko. Lai hla bak in ka rak i thawk, atutiang zong Lai hla peng ka ṭial ko. Pathian zong a ṭha i ka nung men si ko hih. Nain ka rum kho bak ve lo hi. Lai hla phan bak cun ti lo khan mah nih tum chih, sak pah tbk cun nun khawh a si ko hih. Nain hawi tluk khawh cu a si bak lo hih.

CD: Mizo hna cu hlaphuah pawl an rum tiah an kan chimh tawn. Khi tiang dirhmun phanh te khawh nakding ah khin zei pawl dah kan herh?

HL: Ka theih tawk ah miphun dang ka hawile zong hi an rum, khua an sa kho. Kei hi zingzan ti awk in ka ṭuan, keimah tluk in Lai hla a lenh mi cu an um tuk lai lo ti awk khi a si, cu tik ah kaa cawm sawk, hawi tluk cu si lo nain mu! A biapi mi cu cozah le bu tbk ah si lem lo in kan tuah zat te kha mi dang sin in a vaivuanh lo a hau, keimah ka tuah mi ka hla kha na uar lo hmanh ah ka rianṭuannak na ka upatpiak, na ka theihpi i youtube tehna ah mah nawl in chiahpiak lo, tbk kha kan herh. Kei cu miphun cung tu hin ka hngat deuh.

CD: Lai mi hi hla lei ah biatak tein kan ṭhancho khawh nakding ah kan cozah, siloah mahlei a cawlcang mi bu nih an tuah awk bak a si tiah chim na duh mi a um maw?

HL: Bu pakhat hi cu a herh bak tiah ka ruah. Music and Art lei hruaitu bu cozah nih hngalhpi mi hi ngei kho sihlaw cucu kan bupi in a thiam, a hngal mi nih kan hruai in kan i bawm cio lai. Zuamnak, cawnnak tbk tete kan tuah khawh lengmang a si cun kan hla hi a ṭhangcho lai ti zong ka ruah i a hau bak tiah ka ruah. Kan miphun kan i funtom nakding zong a si lai. Ka chunmang ngaingai zong a si. Cu nih zohchun tlak (hlasak lei lawng hmanh si lo in nunzia lei tiang) hlasak thiam tampi chuahter kan i zuam hna lai i mino tampi nih zohchun ding le cawn tlak kan ngei hna lai. Kannih Laimi hi muicawl thiam (actor, actress) kan ngei lem hna lo i hlasa pawl hi dakaw an nawl kan cawn mi hna an si ko cu mu.

CD: Nai tan Chin Idol ah khan biakhiaktu na tuan si kaw, nai tan Chin Idol kha na rak i ruahchan ning tluk in a si maw? Aa zuam mi lei kap siseh, puai tawlreltu nih an tawlrel ning he.

Hl: Atu zong kha a ṭha tuk. Keimah tu nih cun hi nakin ṭha deuh seh ti khi ka duh bia. Nai tan kha Top Ten pawl zong kha ṭha tein ka ton hna i ka chimh mi hna cu Chin Idol ti mi hi Laimi nih kan ngeihchun pakhat a si tik ah hi Chin Idol level ding cun hla hi mah nih i ziak phun lawng sak le thiam i tim lo in, biana ah fung khat sak nakding ah fung hra, fung kul thiam, tampi ngaih pin ah a phuahtu le a satu tiang theih i zuam a herh ti ka chimh ko hna. Anmah zong an i zuam len i an ti khawh tawk a si ko i cohlan kha a hau ko. Hla a har tuk mi, a kerkawi tuk zong a si lo i hla tluangte a si ko mi an philh ngai mi kha cu ka hnak a ka do bak.

CD: Chin Idol voi nolh tuah tik ah cun hi pawl tal hi cu um sehlaw, tuah sisehlaw tiah chim ding na ngei maw?

HL: Tutan aa zuam mi Top Ten kha an thiam tuk, Top Ten leng zong kha an thiam  lai ka zumh. Amahbelte zuamnak a si tik ah zuamnak ti mi te nih khin tlawmpal a kan nenh pah ca ah khan a si. Zuamnak a si bantuk in zuamnak chung luh khawh, lalh khawh ding in rak i tim cia hna sehlaw ti ka duh. Cun cawlcangh, ngaihnak hla hun sak tik ah ngaihnak muihmai ken, cawlcangh tbk kan ngeih a biapi ngai. Laimi hi mi hmaikhah lo kan hman tik ah hla kan sak chungte kha cu mi hmai khah lo um lo in ralṭha tak in sak ding i timh hi ka duh. Hla kha an muihmai ah cuang ding in. Cun nuamhsaih tuah (entertainment) le zuamnak (competition) hi aa dang. Kha Top Ten pawl kha entertainment cu tuahter hna sihlaw an mak lai—Laimi kan vanṭhatnak cu choir kan rak sak tuk tik ah solfa kan kheng lawlaw, kan aw lai lo. Asinain zuamnak tete khi kan chei deuh lo tik ah zuamnak a um tik ah zuamnak tawlreltu khiah mi pawl le a herhhai ding pawl kha ṭha tein theih cia a biapi tuk.

CD: Hlaphuah a huam mi, aa hrawtkaa mi mino sin ah zei bia dah cah na duh?

HL: Hlaphuah hi atu cu an thiam tuk cang i hun cah ding ah hin keimah hmanh hi a thiam lo lei ka si lai, nain an u le deuh kan si ca tu ah ka siaherh mi tu hun cah ka duh ko hna. Hla kan phuan tik ah kan uar mi hla pakhat kha copy i lak zau i tlawmpalte hun thlen, a olnak cun cu aw thlaam tang lawng in phuah hi si lo in anmah nih phun dang in ser, style dang in tuah hna sehlaw ti ka duhpiak ko hna (new style, different song). Direct copy cu chim hau lo mu. Cun, kan phuah lai ah kan hman mi biafang pawl hi a dik maw dik lo ti hlat i zuam ta hmasat hna sehlaw ka duh. Biana ah, ka cuai tuk hna an hman, cucu Laiholh ah a um lo cu mu. Ni le thla luan in ti hna kha ni le thla hluan in tiah an sak, cung thlapa khi kan mit i tonnak siseh— rak zoh ve law kan mit i tong seh ti ding kha cung thlapa khi kan i tonnak tbk an ti tik ah thlapa cung kai kan hau. Chim duh mi cu kan biafang sullam hngalh hmasat i zuam kha ka duhpiak hna bia. Hla hi a bia tuk mi, hla cuang si lo mi bia bak hi a um ve ko. Asinain a vuan tuk deuh mi khi cu si deuh lo in, a vuan ko zong ah sullam va kheng deuh mi khi sisehlaw a ṭha hnga.

CD: Cun hlasak aa hrawt i biatak te in sak aa tim mi sin zong ah.

HL: Uar tuk mi minung nawl I cawn tuk khi a ṭha lo. A style cu zoh i mah chung ah khumh i sak bak ding. Mi aw kha mah kaa ah khumh in sak bak lo ding. Kan tuah tik ah pingpalo a chuak tawn. Hla cu tampi ngaih ding, i cawn lo ding. An style tu cu i lak ding. An pawng um mi anmah nak hlasak thiam deuh mi kha bawmh hal, ruahnak hal i, tangdor bak a hau. Music he aa pehtlai mi pohpoh— a satu zong, phuahtu zong, tumtu zong aho poh an lungsau seh, mi tang ah I dor hna seh, an ral ṭha hna seh, an thinlung thiang sehlaw fel hna seh. Ka hakkau tuk maw? 😀 Fel hi a rak hauh ning mu, aw ṭhat ngai ṭung i ziar ngeih ngai tehna, lungthian lo tehna khi a ṭha lo. Hla cawn ṭi zong ah a har tuk. Zia tamtuk zong khi an pawngkam ca ah a har tuk. Cun hlastu nih cun biafang kheh bak i zuam a herh. Cun hlasa a si mi mino nih cun a no lio te ah hla a sak ding a si. Hla kan sak khawh lio caan te ah hla kan sak hi a ṭha bik mi a si. Kanmah le kan duh mi thil (sualnak a si lo poh ah cun) kan tuah caan te khi minung kan sinak a muru te cu a si. Kan hlasak mi tete hi vawlei dawhtertu pangpar bantuk an si.

 

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: