Hluttaw Palai MP Sining law

0

Catialtu US Hluttaw zung (The Capitol Hill) ah. US ramkhel cawnnak a kal lio - 2018

Hi cabia hi atulio MPs hna le aluancia caan i MPs hna hnorsuan duhnak in ka tialmi a si lo. Democracy ram cheukhat i MPs an riantuanning, an cawlhcanghning ka hmuhmi cherhchan in a tlangpi in cawn awk le tuah awk (Basic Responsibilities) tiah ka ruahmi siaherh bia tu a si.

——————-

Aho paoh nih miphun le ram cu kan dawt dih. Kan dawt ning bel aa dang kho men. Kan ram le miphun caah tuah kan duhmi le tuan kan duhmi zong aa dang ko lai. Cheukhat nih, Engineer, Sipuazi rian, Siibawi, Siangcachim, Cintlaknak lei rian le phun dangdang in rian tuan kan duh lai. Cheukhat nih ramkhel ah luh in MP i cuh, nawlngeihnak i tlaih in miphun le ram ca ah riantuan kan duh lai.

Ramkhel in MP cuh aa tim i ramkulh hluttaw (State MP) a cuhmi nih Chief Minister asiloah Minister tiang tuan khawh ding in hmuitinh ngeih a herh. Ramkomh hluttaw (Amyotha le Pyithu Hluttaw) ah aa cuhmi nih President sinak in riantuan khawh aa timh a herh. Pumpak in President dirhmun a phak ah, zeitin dah Ramkomh Kawlram pi ka hruai lai, ramleng pehtlainak (foreign relations/policy) ka ser lai, sipuazi (economics) phunglam ka ser lai, phungsernak (legislative branch) nih ramchung hruainak ah phunglam thatha a ser khawhnak ah hma ka lak lai, rule of law a fehfuannak caah biaceihnak (judiciary branch) ka bawmchanh khawh lai, fimcawnnak, ngandamnak, cinthlaknak phunglam (policy) ka thlak lai. A tam lengluang. Cu vialte cu hngalhnak le tuaktan khawhnak a ngeih a herh. Ramkulh (State MP) aa cuhmi nih Chief Minister in Chinram sersiamnak hmuitinh feek aa ngei cia a herh.

Cu bantuk ruahnak le hmuihtinh a ngei lomi MPs nih MP an tlin ahcun uite lo kal bantuk sawhsawh a si hnga. Cozah rian ah aa tel khawh lo hmanh ah MP dirhmun in President nih phunglam a sermi a tha le a chia zong Hluttaw ah a chim kho lai lo. Cu pin ah a thimtu mipi (constituency) lila caah an ngandamnak, an fimcawnnak, thanchonak pawl caah zei pipa an chim kho lai lo i an tuah kho fawn hnga lo.

Cozah ah dirhmun tlaih lo in MP sawh in dirhmun ka phak tikah Chin ramkulh le keimah ka tlinnak (Constituency) caah hmual ngei le tlamtling deuh in rian ka tuan khawhnak caah tuah a herh tiah ka ruahmi ka langhter lai. A bik in ramkomh hluttaw MPs sinak (Pyithu Hluttaw asiloah Amyotha Hluttaw) sinak in ka langhter lai.

  1. Mipi pehtlainak zung (Public relation office)

MP ka tlinnak khuapi (Hakha MP dirhmun in ka langhter lai) ah zung fate cu mipi he pehtlaihnak caah ka hun hnga. A leng ah innhlang in ka hun khawh lo hmanh ah pumpak inn tal ah MP Office zung nih ka bunh hnga. Cun, Part-time in staff pakhat tal cu kaa chiah lai. Staff hi nikhat cu caan hmante in zung a kai lai i aa manh caan in ni dang cu a tenh lai. Ka thlahlawh chung in a nihlawh ka tuaktan piak hau hnga. Hakha ka phak paoh ah zung cu ka kai tawn hna. MPs zung in Official in mipi pehtlaihnak le thawngthanhnak ah Official in Website ka ser khawh lo hmanh ah MPs Page (Facebook Account) ka ser lai.

Zung hmuitinh

(a) Ka tlinnak mizapi nih fawite in an ka pehtlaih khawhnak

(b) MPs rian he aa pehtlai in riantuannak, carelnak

(c) Mi dang he tonnak, biaruahnak le meeting ngeih khawhnak

  1. Ka MP hmunhma (Constituency) tlawnnak

MP cu mipi aiawh in a herhmi tuahpiak khawhnak ding ah thimmi ka si caah, a ka thimtu mipi an sining le dirhmun theih a herh. Cu an dirhmun le an sining kan theih lawng ah a herhmi upadi le phunglam tha kan serchuah khawh lai. Cu lawng ah bawmhnak kong le an herhmi kong cozah sin ah fiangte in kan chim kho lai.

Cucaah, ka hmunhma cu khuatlang hmunhma zoh/then in thlathum dan ah voikhat tal cu tlawn khawh kaa zuam lai. Khuakip in kal a har ahcun khuakomh (ohsuh) ah khua kiankap upa cheukhat sawm in tonnak le an dirhmun kong biaruahnak ka ngeih hna lai. Cu bantuk tonnak a tlamtlin khawhnak ah khua hlummi i kaa cuhmi Party tuanvo ngeitu pehtlai le bawmhhal in tonnak tuahnak cu tlamtlingte in ka tawlrel lai.

Ton tikah anmah lei in an herhmi, an sining an chimmi thate in ka ngai lai i, chinchiahnak ka lak lai. Cun, keimah nih zeitindah an thanchonak caah chim khawh le a dotdot in tuah a herhmi ka fianh hna lai. Cun, cozah lei, Hluttaw lei nih a ka thimtu mipi duhning bantuk in a tuah lo tikah, a ruang, budget umning, kan thadernak le a herhmi zuamding le hmailei timhlamhnak kong a lungfian ding in chim khawh kaa zuam hna lai.

  1. Media he pehtlaihnak (Media relation)

MPs ka si bantuk in ka riantuannak, Hluttaw ah ka hmuh tonmi le thil sining Media ah kum khat ah a tlawm bik voihnih cu Journalists sawm in chim le phuan kan zuam hnga (Media nih an ka thlahpiak le thlahpiak lo cu anmah nawl). Asinain, kaa cuhnak Party nih Media he tonnak ah chimnak nawl ngeitu le Party min in a phu in ton an ti ahcun Party dirhmun cu ka zulh hnga. Asinain, keimah MPs ka sinak hmunhma kong ahcun zalongte in Media sin ah pehtlaihnak le chimnak ka Party sin ah ka hal lai. Nawl nih a onh lo cun nawl remh cu kaa zuam hnga. (Aho Party hmanh nih MPs nih anmah hmunhma kong he pehtlai in cun zalongte in chimnak nawl an pek ko lai tiah ka ruah).

  1. Zatlangbu he pehltaihnak (Civil society relation)

Zatlangbu a simi a bik in mino le siangakchia, nubu an cawlcanghning ngiathlai ah anmah he naihniam khawh kaa zuam hnga. Thazaang pek khawh hna kaa zuam hnga. Kaa manh paoh ah atu bantuk Covid-19 zawtnak a chuah lio, a bik in Paletwa IDPs kong tawlrelnak, fund kawlnak tbk ah MPs dirhmun in an hnu zul in caantanh in tanpi khawh kaa zuam hna lai. Cun, zatlangbu nih cawlcanghnak an tuahmi – zuuchia dohnak, hnawm charnak tbk. zong ah caan ka ngeih he aa ton paoh ah pumpak tel khawh kaa zuam hnga. Pumpak telnak nih caan a phak lo tal hmanh ah ka Facebook Official Page i thazaang peknak, lawmhnak le theihpinak (recognition) ka langhter lai.

  1. Tualchung NGOs pawl he pehtlaihnak (Local NGOs relation)

Chin ramkulh ah Chinmi thanchonak caah siseh, cintlaknak, zuatkhalhnak, nuhrin covo, eihmuar dohnak bu tbk tampi an um. Cu pawl an riantuannak cu theih kaa zuam lai i pehtlainak ka ngeih hnga. An harnak, cozah lei nih khenkham le buar an tonnak hna a um maw? MPs dirhmun in zeital ka chimpi kho hna lai maw, ka bawm kho hna lai maw tiin anmah he pehtlainak tha ka ser hnga.

Cun mizapi nih cozah eihmuarnak kong, an lungtlin lonak kong thate le ningcangte in cozah nih a tawlrel maw, tawlrel lo tbk ka chekpi hna lai i Hluttaw lam in a si khawh chung in cu pawl cu ka tanpi hna lai.

  1. Bawmhnak luhternak (Donor relation)

US, British, Australia le EU tbk pawl le UN Agency hna nih Kawlram cozah sin in asi ah NGOs pawl sin ah bawmhnak tangka an thlakmi a um tawn. Cu bantuk pawl cu Chin ramkulh sin ah an bawmhmi hna a luh khawh ve nakhnga MPs dirhmun in Embassy hna pehtlaihnak le cakuat (Open Letter) tbk hna ka ttial hnga. Keimah MPs pumpak in ttial a ngah lo ahcun ka aiawhmi Party min hmang in a lam a pem deuh nakhnga kaa zuam lai.

  1. Pumpak hngalh kauhnak

MPs ka rian cu Upadi ser a si. Cucaah, Hluttaw nih upadi a sermi paoh ah ceihkhawh le ruahnak chuah khawh kaa zuam lai. Chin ramkulh le Chinmi he aa tlakmi le kan covo a kan huapmi Upadi ningcang tein serchuah a si khawhnak hnga kaa zuam lai. Vawleicung ram thangcho pawl an upadi tbk rel le hlathlai kaa zuam lai i, Chin ramkulh le Kawlram he a tlak in Upadi serchuah khawhnak ding ah kaa zuam lai.

Tahchunhnak ah Hluttaw nih a sermi Fimcawnnak Upadi ah tlangcungmi caholh cawnnak a tha lo. Cu bantuk pawl cu ‘heh’ tiah kan caah a thatnak hnga chim le tlangcungmi zawn a kan ruattu MPs pawl ka lemsoi hna lai. Cu ve bantuk in biaknak zalonnak a donkhantu “biaknak thialnak upadi, biaknak vuanci zung’ tbk pawl upadi nih a hloh khawhnak ding ah kaa zuam lai. Ka hlawh tlin khawh lo zong ah hmailei a ralaimi Hluttaw ah a tlamtlin nakhnga LAMSIAL a si hnga.

A cunglei vialte hi MPs pakhat a simi nih a rian le a mipi caah a tuan khawhnak caah a tuah a herhmi pawl an si tiah MP tuan ning law tiah ka ruah chun mi a si. Cucaah, hi pawl tal hi cu ka MPs si a hmual a ngeih nakhnga ka tuah bak lai.

Salai Mang Hre Lian

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: