Ka saduhthah ah a telmi cu ‘Senator’ dirhmun phanh hi a si ko: Sui Sui he Biaruahnak

Sui Len Par (Sui Sui), kum 19, cu Pu Biak Uk le Pi Mang Cin Ṭial hna i fale pali lak ah, an fanu pahnihnak a si i Hakha ah a chuak. America ah kum 12 tluk an um cang. Atu ah Indianapolis, Indiana ah chungkhar a he um i Indiana University Bloomington ah Political Science le International Law a kum thum nak kai ding a si. Atulio ah mino sinak in, UNICEF USA Youth Council, Chin Community of Indiana Youth Council, Free Myanmar USA Campaign, Chin Youth Organization of North America le Chin Evangelical Baptist Church Youth Ministry (Indiana) tbk. ah pumpek in a cawlcang mi a si. Sianginn kainak kong le mino pakhat a sinak in siseh, cun a hlei in U.S. Senator Todd Young zung ah riancawnnak (internship) a ngeihmi hmuhtonnak, miphun ca a saduhthah le hmailei a hmuitinhmi kong he pehtlai in online in biaruahnak kan ngeih mi a si. ~Editor, The Chinland Post 

The Chinland Post (Post): Hun in hal colh ko usihlaw, US lei upa sin in siseh, Online ah cathlah le chimrel mi ah kan theih tawn le a hlei in naite ah nangmah pumpak nih na cawlcanghnak na pumpak [Fb] ah langhtermi kan hmuh. Cu kong he pehtlai in, Laica relmi nih kan fian khawh ding le kan theihhngalh khawh ding in na hun kan chim kho hnga maw?

Sui Len Par (Sui Sui): Pathian dawtnak thawng in May in June tiang Capitol Hill Washington D.C., ah Indiana Senator Todd Young sin ah internship ka rak tuah. Internship ka ṭuan bik channak a ruang hi cu hmailei rian sok tik le sianginn hna peh ka duh cun keimah pumpak caah a bawmh tuk ding mi experience pakhat a si.

Tahchunhnak ah internship tam deuh tuah deuh mi cu sianginn le company nih an duh ngai hna, a ruang cu experience kan ngeih cang caah a si. Hi internship hi kan sianginn Indiana University Bloomington Political Science Department i a kan hruaitu nih Political Science a cawng mi pawl hi tuah ding in thazaang a rak kan pek, cu ruang zong ah cun ka rak sok.

Minung 60-100 kar hrawng nih kan sok ii 6 nih kan hmuh (zeizah nih dah an sok ti cu number a kan chim loh). Indiana State i a um mi lawng siloin United States i um mi poah nih sok khawh mi a si. Pathian dawtnak thawng le ka nu le pa le CEBC kan pastors, a bik in Pastor Van Tha Kam Thang, nih thlacamnak thawng in a ngah mi ah ka tel ve.

Application process hi thla khat hrawng a rau. Senator Todd Young website ah ka rak sok. Cuka hmun ah cun Essay (capar) hi pathum kan ṭial hau. Cu dih cun resume le cover letter kan ṭial hau rih. Cu lawng si loin kan sianginn kainak professors silole upa pahninh nih theihpinak ca, recommendation letters an ṭial a herh. Cu hnu cun capar kan ṭial mi le kan konglam tawi an hlathlai hnu ah interview kan ngah le ngah lo a kan chim. Cu interview hnu cun mah riancawnnak (internship) hi kan ngah le ngah lo thawngpang a kan thanh.

Nifatin, Day to day, nikhat ah zeidah kan tuah timi van chim ding cun a tam ngai ding si caah tawifiang deuh in ka rak chim lai. Interns ka rian cu memos ṭial, meeting kai, phone tlaih, le staff nih a herh an ti mi poah tuah khi a si ko. Memos hi zeidah a si ti cun, bills (laws) an ser lio mi silole an ser cang mi, staff pawl nih an i fian deuh khawh nakding ah anmah caah kan ṭialpiak hna. Bills pakhat ah catlap 5 lawng hna um tawn, nain tam deuh cu cahmai 15-20  deuh hi an si. Staff (Senator Young caah rian sau a tlaimi) cu an i manh lo tuk caah hi bantuk bills relnak caan an ngei tawn lo, mah caah cun kanmah nih an theih herh lai an timi poah cu ca in kan ṭial i kan kuat hna. An i manh lo caan ah anmah aiawh in meeting kan kai caan a tam. Meeting i an caih mi an sin ah ca kan ṭial i kan kuat ṭhan hna. Cu deuh cu kan tuah mi hi a si ko.

Hi bantuk internship ka hmuh khawh nakding ah ka tuah mi tete lak i a biapi bik timi cu Pathian sin ah ap hi a si ko. A ruang cu keimah nak in ca a thiam deuh mi le a pe deuh mi cu an tampi ko. Nain, Pathian sin ka vun ap tikah Pathian nih a ka zaangfah i ka ngah tiin kai zumh.
Cu hnu ah zeidah ka rak tuah peng ti cun ca i zuam le community ah i pek hi a biapi ngai tiin ka hmuh. Kan nu le pa nih an ruah tawn mi cu cathiam lawng hi a za an ti men lai. Nain, America ah cun kanmah nak in a let in ca thiam deuh mi an tam tuk. Experience le i pekchannak hi an zoh ngai a ruang cu ca lawng thiam ṭung i khoika hmanh ah rian ṭuan, i pek bal lo cun annih caah cun san kan tlai lo.

Hi bantuk riancawnak zung (internship offices) pawl nih an zoh bik mi cu kanmah office caah hin zei ti khin dah san a tlaih lai ti khi a si ko. Mah caah cun na thiam ngaimi te thil pakhat tel khi na ngeih hau tiin ka ruah. Tahchunhnak ah kei hi Indianapolis Chin Community le Burmese Community ah ka rak pe ngai. Ka tuah mi pawl cu biapi tuk zong an si lo. Nain, a kum sau ngai hrawng kai pek tik ah khin pekchannak, dedication a ngei ti khi an theih.

Cun, zei thil ka tuah mi poah ah ka lungthin dihlak pek in tuah khawh ka zuam. Cu ruang ahcun thil ka tuah mi tete khi a hme ko tiah ka rak ruah mi zong annih sin cun a biapi ngai in khin an hmuh. Hi lei kong ah a donghnak chim ka van duh mi cu zei thil na tuah mi poah khi duhnak (passion) ngeih bu tein tuah, na lungthin dihlak pek i zuam. Nangmah caah hmual a ngei lai loh ti ah na ruah cun midang nih tuah ko an i ti zong ah tuah lo ah a ṭha deuh tiin ka hmuh.

Post: A cung ah hal cang bang, Ramkhel lei minung sin ah cawlcanghnak in caan na hman mi kong ah, nangmah pumpak nih hi bantuk lei kong hi na huamci le lakci a si maw? Zeitindah na thawk ning a si? Hmailei na saduhthah?

Sui Sui: Ka ngakchiat lio Lai lei in Thailand kan rak kal lio khi zaanmang bantuk in atu tiang ka theih khawh rih (kum 6 lawng ka rak si rih nain…). Zeitluk in dah a rak har, kan temtuar khi kai fiang tuk. Ralzam le Mipem sinak, Refugees/Immigrant nih kan tem innak a ruang bik cu cozah chiat ruang ah a si ti hi ka hngakchiat tein kai rak fiang.

Mah ruang ah zeitluk in dah cozah a ṭhat cun mipi zong daihnak an hmuh lai ti hi a biapit tuk ka theih. Cu lawng si loin tuanbia (history) le cozah kong ca rel khi ka rak huam ngai. Ka huamci cu a si ko nain ka lakci a si ti cu ka chim kho loh. A ruang cu ka theih mi a tlawm deuh rih tiah kaa ruah. Pathian nih a rem a ti ahcun lawyer asilole non-profit organization (coza silomi bu) mipi bawmhnak hmun dirh ka duh.

Hmailei ka saduhthah ah a tel ve mi cu Senator dirhmun phanh hi a si ko, nain Pathian nawl si. Kan nu le pa nih an ruah tawn mi cu Politician si hi a fawi ngai lai tiin an ruah tawn. Cathiam ko ahcun zei poah hi tuah khawh si ko tiin an ti tawn. Nain, ram ṭha deuh poah cun phaisa hi a biapi tuk. A tu i senators a si mi hi 100 lak ah 90 cu mirum fa lawng te an si dih asilole anmah pumpak zong mirum cia lawng te an si. Zeizong vialte hi Pathian kut cung ah a um bantukin amah nih a ṭha a ti mi poah si te ko seh!

Post: Ramkhel lei he pehtlai in, cawlcanghnak na ngeih tik ah, nangmah pumpak nih tulio Ramkomh Kawlram (Union of Burma) sining hi zeitindah na hmuh ning a si? Cun, a hlei in, Chin ramkulh le Chin miphun sining le dirhmun tah na hmuhning a si?

Sui Sui: Careltu zong nih Kawlram cu ram ṭha lo a si ti cu kan theih dih! Hi bantuk in kan Chin miphun cu Kawl ralkap nih a kan tlaih, thah, hrem tikah lungretheih le thinhunnak in ka khat.

Ramdang cozah an i hruai ningdan ka vun theih hngalh deuh tik ahhin Kawlram hi dirhmun kan phanhnak a ruang bik cu Phun le khua khat ṭanhnak lungthin ruang ah a si tiin ka hmuh. Kan ral ngan bik cu Kawl ralkap (Tatmadaw) hi an si, nain caan tam deuh Chin miphun kan si ko zong ah Hakha ka si, Falam ka si, cu cu ka si ti au pinak ruang ah kan ram a luat khawh nak ding caah a hman herh ning in kan cawlcang kho lo.

Cu lawng si loin Kawlram ah miphun kip in ka i ṭhen tikah lungrual tein rianṭuanṭi hi a herh ngai tiin ka hmuh. Tahchunhnak ah Karen nih anmah tein hriamtlai phu (armed force) an ngeih, kannih Chin miphun zong CNF kan dirh ve. Keimah pumpak ka ruah nak in cun hmunkhat te ah ii fonh in kan ṭuanṭi dih khawh a si cun teinak ka hmuh khawh deuh lai. Miphun pakhat si nak lungput kan ngeih ii kan ṭuanṭi a si ahcun kan ram hi a luat khawh lai tiin ka zumh.

Pathian dawtnak thawng in kan Chin miphun hi kan ṭhangcho chin lengmang ko tiah ka ruah, nain zei thil poah cu remh khawh ding tete a um bantukin keimah pumpak in kan dirhmun ka hmuhmi ah ka rem lomi cu thil ṭha lo minung pakhat nih a tuah tik ah thuh kan hman mi khi ka rem loh.

Tahchunhnak kan innchungkhar pakhat nih thil ṭha lo a tuah ti kan theih ko buin zei hmanh ah rel lo, police sin zong ah chimh lo tibantuk khi ka rem loh. Kan theih dih bantukin kan Chin Community chung ah hin sexual assault (duh lo buin minung pakhat tongh tleihhrem) ti bantuk hi a tam tuk. A tuah mi kan theih ko hna, nain zei hmanh chim loin kan um. Kan innchungkhar an si pek, kan biakinn ah member an si pek ti ruahnak in zeihmanh kan tuah tawn lo. An sualnak kan khamh peng tik hna ah khin sual duh chinnak lungput khi a karh chin tiin ka hmuh. Minung kan si bantukin sualnak in kan khat, nain kan sualnak hi a hman ning tein dantat kan ton a hau tiah ka ruah.

A dang thil pakhat ka rem pah lo mi cu kan fale te hi midang fale he tahchunh kan hman mi hi a zoh ai dawh lo ngai tiah ka hmuh. Fale te khua awng a tong deuh mi cu nu le pa nih dawtnak in a cawnpiak mi deuh hi an si tawn. Ka hngakchiat lio tein ka nu le pa nih zeitik hmanh ah amah bantuk khi si ve ca ti khin a kan ti bel lo. A kan chimh peng mi cu “Pathian hi i bochan, amah hi fek tein zum” tiin kan unau in a kan chimh peng.

Ka fale te midang he kan tahchun tik hna ahcun kan fale te zong an lungthin an i nuam kho lo. Kan fale te tu nih na tahchunhmi tu kha rem lo nak lungthintu a chuahter.

Nu le pa nih thei hna seh ti ka duh mi cu, Chin miphun hi khua awng kan ton khawh nak ding caah cun kan rian ṭuan mi hi a dang cio hau. Tahchunhnak ah, sibawi (doctors) lawng te kan si dih cun kan ram le miphun hi kan ṭhangcho lai lo. Doctors, sayamah, zukthai (pa-ci-suai) thiammi, mawṭaw lei a thiam mi, engineers, bawlung chuih thiam tbk kan um dih ii hmunkhat rian kan ṭuanṭi khawh lawng ah kan ṭhangcho kho lai tiah ka hmuh. Na fanu le fapa nih an i timhtuah mi kha thlacamnak in bawm ko uh ti ah kan nawl hna.

Post: Cun, chim awk a that ahcun, nai ah na cawlcanghnak he pehtlai in, na tonmi US ramkhel lei nih siseh, UN le a ṭengnge pawl he tonnak na ngeih mi chung in, nihin Ramkomh Kawlram an hmuhning tah na kan chim kho hnga maw?

Sui Sui: Tawi fiang deuh in van chim ko ning law, biatakte ti ahcun Kawlram hi cu ramdang (US, European ram tbk) nih cun zeihmanh ah khin a kan rel lo.

A ruang cu Kawlram nih ramdang caah a ṭhahnemnak chuahpi khawh ding mi khi a tlawmte. Politics cu kan theih dih bantukin pakhat le pakhat khi keimah caah zeidah na tuah khawh lai ti lungput in rian ṭuanṭi khi si ko.

Vawlei a si bantuk in, hi ram nih kan ram caah hin phaisa a chuahpi kho lai maw ti lawng hi an zoh ngai mi cu a si. Hi ka chim mi hi phun dang ruah lo ding in nawl kan duh hna. Sianginn kum hnih Political Science le International Law major lak in kan cawnmi i kan cachimtu (saya le sayamah) te nih a kan chimh mi a si. Kan saya/sayamah te hi Ambassadors le Diplomats sau ngai rian a rak ṭuan mi an si ii ram khat le khat an ii pehtlaih ningdan khi an hngalh.

UN le a ṭengnge hi biatak van chim ve ko ahcun an cawlcangh zong ah ram ngan deuh USA tbk an cawlcangh lo cun kan ram caah hin zei hmanh khi a kan bawm kho tuk loh. UN cu authority (nawl) an ngei tuk loh. International law ka rak kai lio ii kan saya pa hi Deputy Permanent Representative of Iraq to the United Nations kum 3 chung a rak ṭuan. Iraq ram aiawh in UN ah rian a rak tuan mi pakhat a si. Amah nih a kan chimh mi cu United Nations hi biakhiah khawh nak nawl an ngei loh a ti. Ram pakhat khi advise (mahhi tuah timi ruahnak) lawng an pek khawh hna. Hi ka chim ruang ah hin lungzor ding a si hrim hrim loh, a ruang cu kanmah ramthumnak hmun a ummi nih cozah ah riantuan mi nih zeitluk in dah kan miphun nih bawmh an herh ti kan theihter hna ahcun a kan bawmh hrim hrim lai.

Post: Nihin Chin mino kan dirhmun a tlangpi in na hmuhning le US lei nan sining kong ah tah? Cun, nangmah bantuk in, hnu zulh an duhmi nih zeidah an i timhlamh awk a si hnga, ruahnak pek ding a tha mi?

Sui Sui: Ka chim cang ko nain ka nolh chih lai, Pathian nih a kan dawt caah kan Chin mino zong hi kan ṭhangcho ngai tiah ka hmuh. Nain, mino nih kan tuah mi tete kan remh hau ko tiah ka ruah mi cu khua le phun ṭanh tuk, midang an hlawhtlin tikah an chiatnak chim, le nu le pa upat lonak lungthin ngeih hna hi a si. Khua le phun kan ii ṭanh tuk ruang ah lungrual tein rian kan ṭuanṭi kho hna lo, ka chim bantuk in hmunkhat tein rian kan ṭuanṭi khawh cun a let in kan ṭhangcho ko lai tiah ka hmuh. Chin miphun kan si timi ruahnak, lungput hi a herh, hi lungput kan ngeih cun pakhat le pakhat zong kan i upat khawh deuh lai tiin ka ruah.

Chin National Day le CYO Convention kan tuah tawn tikah Hakha le Falam hi ral bantuk in kan um tawn. Pakhat nih Hakha holh an hman ding an ti, pakhat nih Falam an holh hman ding an ti. A biapimi cu Chin holh poah a si ko cun kan lung i lawmh ding a si ko tiah ka ruah, Matu holh a si zong ah, Tedim holh a si zong ah, Chin miphun nih kan hman mi holh a si ko cun kan i lunghmuih ding a si. Kan Chin mino pakhat nih thil ṭhami a tuah tikah khin lunglawmhpi loin thangchiattu khi kan i zuam deuh tiah ka hmuh.

Kanmah Chin miphun pakhat le pakhat thazaang i pek lo ahcun aho nih khin dah a kan ṭanh lai? Pakhat le pakhat thazaang kan i pek ahcun zuam duh chinnak nak lungthin zong kan ngei lai tiah ka ruah. A har caan zong ah thazaang a kan petu minung an um ti kan theih hngalh tikah khin kan lung zong a nuam deuh. Baibal ca zong ah kan hmuhmi cu nu le pa upat hi a biapi tuk. Hi ka chim tikah khin ka nu le pa chimh ka ngai peng ti cu si lo, kei zong bia ka al caan tete cu a um ve ko. Nain tam deuh ka hmuh mi cu kan Chin mino ka a thang deuh mi hi kan nu le pa an chim mi hi zei hmah ah kan rel tawn lo. Kan theih ding mi cu kan nu le pa nih an semnak ram, an nu le pa, an hawile kom, kaltak in kanmah ruangte ah ramdang ah a kan kalpi tihi theih a hau. Hihi kan i fian ahcun kan nu le pa hi cu upat lo awk cu an ṭha loh ti hi kan i fiang lai.

Keimah bantuk in hnu zulh a duh mi caah advice (ruahnak hrawmhti) ka duh mi tete cu a pakhat nak bik ah Pathian hi i bochan, a pahninhnak ah zeithil na tuahmi poah hi zeiruang ah dah ka tuah tihi bia i hal lengmang, a donghnak bik ah chim ka duhmi cu zei thil na tuahmi poah hi na lungthin dihlak tein tuah khawh i zuam. Hi thil pathum tete hi high school ka kai lio in ka rak peh zulh lengmang mi an si.

A dang tete hrawmhṭi ka duh mi cu na si khawh tawk in organizations le community kip ah hin caan pek khawh i zuam. Networking (midang he i theih hngalh pehtleih tuah) hi a biapi tuk. Networking cu minung pakhat rian sang a tlaimi silole upa pakhat na theih mi khi pehzulh tein chawnh khi a si ko. Chin mino nih tuah herh nain kan tuah ngam lo mi cu networking hi a si. America cu kan theih dih bantukin mirum le rian sangsang a tlaimi nih a kan uk dih ngot, mah caah hin minung na theih hngalh mi hi an biapi tuk. Rian na herh zong ah anmah nih opportunity a ṭha ngai mi an i pek khawh. Kei hi midang he biaruah ṭi ka huam ngai i, mah nih hin a ka bawmh ngai tiah ka ruah.

Hi bantuk internship lei konglam theih deuh a duh mi na si cun ka si khawh tawk in bawmh khawh kan zuam lai. Ka facebook si lo Instagram in ca zong rak kan kua te uh. Ka Facebook cu Sui Len Par a si, ka Instagram hi sweety.sui a si.

Post: Nihin, Chim miphun nih kan ton cuahmah mi kong ah, na siaherh bia, saduhthah, – a hlei in chimrel duhmi na ngei maw? [tck., Atulio kan sining zoh tik ah, ramchung cawlcanghnak kong ah, ramleng US telh in a dang ram 15 hrawng ummi Chin miphun nih fakpi in nan cawlcanghmi kan hmuh khawh.] Hi kong ah chan khatnak nih ngakchiat tein phanhpi mi US um Chin khuasa hna, Mino hna tah zeitluk in dah nan i tel, cu kong he pehtlai in, na siaherh bia chim duhmi a um maw?

Sui Sui: Atulio kan tonmi ah Chin mino cawlcangh hi a herh tuk. Ramthumnak a um mi mino cu Pathian nih a kan dawt i ram dang holh zong kan thiam, catang sang zong a dihmi kan tam, a cheu cu millionaire a si cang mi zong kan um. Mah caah hin kan si khawh tawk in thazaang chuah hi a herh rih ko. Thazaang chuah titik ahhin a cheu cu phaisa zong a hlu kho mi tete kan um lai, a cheu cu cozah upa sin ah chimh phuan khotu zong kan um lai. Atu zong hi ka chim mi tete kan rak kemh cuahmah hna. Mino tampi cu an thazaang le caan pek in kan ram le miphun caah donations (phaisa hlutnak) le public demonstrations tete zong anmah nih a kan hruai. Kawlram ralkap dohnak, mipi bawmhnak organization tete zong ah a tel deuh mi cu mino hi kan si ko. A kakip in kan tuah mi tete hi a biapi tuk, hi bantuk ral tuk cu kum sau a rua kho mi a si nain lungsau tein kan tuan ṭi, thazaang kan chuah peng ko cun kan tei ko lai tiah ka ruah.

Sianginn in ka cawnmi mite hrawmh ka duh mi cu South Korea kong hi a si, kan theih bantukin South Korea cu ram tha pakhat a si. South Korea hi kum 35-50 chung hrawng cu Japan tang ah an rak um, sifak ram pakhat an rak si. Japan ram nih an rak hrem tuk hna. Asinain, an mino nih thazaang an van chuah tikah cun independence zong an co khawh. Japan uknak in an luat. Hi South Korea mino chung i a rak biapi ngai mi cu ramṭha USA le Great Britain a rak ummi kanmah bantuk mino pawl hi an rak si. Hi ram ṭha an van um tikah an miphun an intuarnak le an ton mi an hmuh tikah an lung fak, dai tein an um kho loh. An thiam cio nak kha an rak chuah pi i ramhnih in an miphun a tang rih mi kha an rak bawmh hna. Tuanbia a cang cangmi zong ah kan hmuhmi cu mino thazaang kan chuah cun ram le miphun hi luatnak hmuh a si ko. Thlacam hi a biapi tuk nain tuahsernak zong a biapi tuk ve. Cucaah cun i zuam rih ko hna u sih, i pe rih ko hna u sih.

• Sui Sui Biakilh: America ah a ṭhang mi ka si bantukin Laica ṭial le Laiholh hi ka tlinh tuk lo. Ka chim palhmi a um sual cun mipi na kan theih thiamnak lai ding kan nawl hna. Pathian nih thluachuahnak in pe cio ko hna seh. Ka lawm!

About The Author