Kawl Titoih puai (Thingyan) Le Buddhist Biaknak Ai Pehtlaihning Kong Salai Ceu Bik Thawng Nih Fianternak
1. Thingyan timi hi Kawl nihcun ‘kum thar’ an ti. Cucaah Buddhist biaknak he ai pehtlai lo tiah a lenglei ah dawh ngai in an chim. A si ko, dengteo (direct) in hram a bunhmi cu a si kan ti kho lo nain nihinni ah Kawlram nih an tuahning siseh, Buddhist ram pawl ram dangdang nih titoih puai (Water Festival) an tuahning le kumthar (New Year) an tuahning zoh chih tikah a tlawm le tam nehboihnak le pehtlaihnak a um ti cu al awk a tha lomi a si.
2. Kawlram ah cun cucu Thingyan tiah khawh a si i kumthar puai zong a si i titoih puai zong a si. Nichuah thlanglei Asia ram Buddhist biaknak ram pawl vialte zong nih hihi a um dih ngawtmi a si i an tuahning belte a tlawm le tam in ai dang deuh__ cheukhat ah cun titoih puai le kumthar hi an then i cheukhat ram ah cun an fonh ve. Thailand ram ah Songhran, Laos ram ah Songkran (or) Pii Mai, Cambodia ram ah Choul Cham Thmey (kum thar) le Bon Om Touk (titoih puai), Sri Lanka ram ah Aluth Avurudda (Sinhales New Year) tiin an hman hna.
3. An hman ning cu ai dang pah cio ko hna nain a tlangpi in an pathian milem pawl titoih le khawlhtawl, cun tar nu tar pa thianhhlimh, cun meikhuat in mei vaan, an pathian thawngtha biachim ngaih, rawlulh, pekchanh tbk… an tuahmi ai khatmi kan hmuh khawh. Zeiti a si zongah titoih puai timi cu Buddhist biaknak a biami ram le miphun hna nih a tuahmi puai a si (Buddhist a bia lomi ram/miphun chungah hibantuk thil cu nunphung bantuk in ai tlaihmi hmuh ding an um kan thei hna lo.
4. Thingyan kan ti tikah ‘titoih’ hi India/Hindu nunphung in ilaak dawh a si (Tuluk leiin a rami a si ti zong a um ve). Afiangmi cu Pagan chan in hi titoih hi an rak ngeih cang.
5. Thingyan timi biafang cu Palih holh phun khat in a rami a si ‘i thialnak’ ti a si. Phundang in kan chim si cun kumthar ti zong a si thiam. Kawl Buddhist kum rel ning hi an Buddhist pathian i a pu nih India/Hindu kum rel ning i cawn in (မဟာသကၠရာဇ္) tiah a rak thokpimi hna a si. Mah cucu an hrawh than i Gautama Buddha pathian a thih kum laak in an rel than. Nain cu zong cu an hrawh than hoi i Pagan chan ပုပၸားေစာရဟန္းမင္း nih atu nithlarel hi a thawkpi hna. Cu pinah Thingyan puai a tlaak ni timi ni 4 chung le kumthar hnu ni 1,2,3 tiang khi အခါႀကီး ရက္ႀကီး ti a si i anmah Buddhist biaknak ah ‘nithiang, nizarh’ an ti. Cu chungah cun အတာရက္၊ အတာအိုး၊ အတာစား၊ အတာသင့္ ti a um i cucu tuah le ulh a si. Hi nih alanghtermi cu “A nithla hrimhrim biaknak he ai nehboih (asiloah) an pehtlaihter” ti a si.
6. Cun a bik in Thingyan puai caan theng te ahhin Tawadingtha timi vancung khua in biaknak uktu Tihciamin cu vawlei ah a rak tum ti a si. An pathian Buddha nihhin biaknak kum hi 5000 in a rak khiah ti si i cu zatceo 2500 a luan cang caah (an pathian bia bang) an biaknak hi Tihciamin nih a uk cang tiah an zumh. Zeitluk in dah ai pehtlaih mu.
4. A biapi bik cu Kawlram cozah kip nih Thingyan puai kha biaknak puai bantuk in an pehtlaihter pengmi hi a si. Kum chiarte Thingyan puai cu cozah tawlrelnak in an tuah lawng si loin Buddhist biaknak he ipehtlai in an tuahchih pengmi a si. Cucu zapi hmuh le theih a si ko (tukum zong an tuah than ko hi mu).
Cucaah, Thingyan le Buddhist biaknak cu a hrihram thawhkehnak zoh ah cun ai pehtlai lo tiah fawitehlek in kan chim khawh ko nain nihinni ah Kawl mipi nih an tuahning le Kawl Cozah nih a tuahning zoh tikah pehtlaihnak a um hrimhrim kan tinak a si. Tahchunhnak ah Christmas timi le December ni 25 hi kan Bawipa Jesuh chuah chuah ni a si tiah Baibal cauk ah ai tial lo. Nain Khamhtu a chuah kan lawmhnak ah kan hman ko. Cu bantuk in April 13-14-15-16 ah titoihpuai tuah in kumthar lawmh ding tiah Buddhist an pathian nih a chim lo nain nihinni ah Buddhist le Kawl nih an hman ko.
Hiti ti tikah Thingyan ah kal lo ding, titoih cu sualnak tuah a si ka ti duhnak si lo. Nuamhhnaihnak ah vai tel ve zong cu a duhmi caah a poinak a um lo. Ka chim duh bikmi cu hihi Kawl/Buddhist puai a si. Chin/Khrifa puai a si lo. Duh le va telpi khawh duh lo le telpi lo khawh a si. Cu kongah cozah ai thlaak ding si lo. Cozah nih Kawl le Buddhist si lomi kha hi titoih puai ah itel ding le laam ve dingin an kan fialnak ding a um lo i phaisa zong an kan kholhnak ding a um lo. Kan Christmas le Kumthar ah Hakha ummi Kawl le Buddhist hngakchia pawl le cozah riantuan pawl kha rak kan pumhpi in rak kan laampi ve dingin Laitlang Cozah nih fial hna sehlaw teh, zei an hei ti kan ti ve hnga?
Hi kong cu pumpak pakhat cio nih biakhiahnak kan ngeih ciomi a si ko. Nain, miphun, biaknak le nunphung tampi umnak kan Kawlram ah hin zaukphung a kalpimi acozah nih hlan cozah nih an rak hman tawnmi phun khat lawng kalpi loin miphun le biaknak kong kalpi tikah (Practice and Perform) biaknak pakhat le miphun pakhat lawng huap in cozah nih a kalpi tawnmi cu ai ngol cang awk a si.
Note: Hi cabia cu 2017 kum Thingyan lai khan Salai Ceu Bik Thawng nih a rak tialmi capar a si.
About The Author
