Kawlram Thlennak nih Lamlaklawh Um Ralzam Zei Bantuk dirhmun Ah Dah A Chiah?
Catialtu: Cung Dawt (CHRO, New Delhi)| 2018 March 18| Kum 2010 thawk in Pu Thein Sein cozah nih Kawlram ram-khel thlihran cu phundang in a vun chem. Hriamtlai phu vialte sawm in a tuahtuanmi cabuai cung biaruahnak, daihnak kong ceihtinak, kahdaihnak tbk. pawl nih vawleipi mit a hlaan ngaingai. Ramleng um ram a zaamtakmi vialte zong nan kir kho cang tiah sawmnak ca a chuah (ralzaam venhimnak kong le zohkhenhnak kong belte ah biahren fek ngaingai cu a tuah lo) tik ah ralzaam caah ramchung vun kir than zong tih a nung ti lo bantuk a hung si cang.
Cu bantuk in kum 2015 November thla rampi thimnak zong vawlei cung ram pical vialte nih an lawmhpi ngaingai i, NLD cozah an vun kai hnu hrim cun thil sining tampi a vun thlen bantuk a si. Vawleipi nih kutbengh in an con-glawmh cio. Daihnak a lenpi lai i zaukphung pin ah tlangcungmi nih kan hal cuahmah mi federal zong a theipar zuun ding bantuk in mang tha manh piak cio a si.
Vawleicungpi nih Kawlram cu kutbengh in an lawmhpi cuahmah bantuk in United Nations High Com-missioner for Refugees (UNHCR) zong nih Kawlram cung ah ruahchannak nganpi a ngeih ve. Tik ah, UNHCR nih lam laklawh i a taang rihmi hna, amah venhimnak tang i a um rihmi hna Kawlram ralzaam cung ah daithlannak ngeih phun in a ummi a hung lo. Cu nih cun, ralzaam chungkhar tampi caah hmai-lei ruahchannak a tlawm i muihnak nih a khuhmi hna zong an tam bantuk in caan karlakte venhimnak, pawcawmnak kong ah lungrethei in an um lawng siloin khuazei lam dah ka zulh lai ti hmanh biachahnak fiang a ngei kho ti lo bantuk in a um-mi tu hi cu sia a rem lo ngaingai.
Malaysia hrambunh a simi UNHCR lutlai Rich-ard Towle nih Kawlram ralzaam pawl hi cu ral-zaam dirhmun le sinak in humhimnak pek an herhnak hi a dihdonghnak lei a panh cuahmah cang ko tiah The Star thawnglatu sin ah a chim tiah theih a si. Hi ruahnak hi amah Towle pumpak ruahnak sawhsawh lawng siloin UNHCR pi nih a cuanh cuahmah liomi ruahnak a si ko ti cu a fiangmi a si. Ralzaam si cu duh peng awk a tha lo i venhimnak tha cu kan duh ciomi a si ko. Amahbelte thlennak caan karlak i ralzaam dir-hmun zoh thiam le an sining hmuh piak thiam tu hi cu a biapi taktak ve than.
Dr. Ravi Nair (Executive Director of South Asia Human Rights Documentation Centre) nih a chimmi cu Kawlram ralzaam pawl ram (2)nak i a taang rihmi hna caah cun resettlement timi ram thumnak kal hi cu um dawh in ka hmu ti lo, “Next to Impossible” tiah a ti ve. A ruang cu vawleipi nih pei Kawlram cu a tha lei a panh ko tiah a ti leh cang cu tiah a ruahnak a chim. Hi bia hi ral-zaam kong he pehtlai in zeidah kan tuah ah a that bik lai timi kong kan i ceih lio ah a chimmi bia a si”. Hi bantuk ruahnak hi amah lawng nih a ngeihmi a si lo, India ram cozah zong nih kum 2010 thawk khan a lung ah a rak chiah cang. In-dia ram biacheihzung High Court sihne pawl le a dang sihne pawl zong nih a leng biaruahnak sawhsawh ah ka sin i an chim tawnmi bia a si ve. Mah ram ah kir thannak (repatriation) cu ralzaam pakhat amah pumpak biakhiahnak ah aa hngat kan ti ko nain ram sining zoh in UNHCR zong nih venhimnak/zohkhenhnak ah hma a lak deu-hmi cu lo ngai. (Hika link ah hin Voluntary Re-patriation kong ka tial mi rel chap khawh a si http://laikhalchuak.blogspot.in/2016/02/refugee-le-repatriation-system.html)
India ram khualipi New Delhi ah a ummi UN-HCR in lutlai pakhat nih a chimmi cu resettle-ment kong ahhin cun ruahchannak a tlawm ko cang, a um lo bantuk a si, nanmah Kawlram ral-zaam Delhi ca lawng ah a tlawm kan ti duhnak a si lo, Thailand le Malaysia sining pin ah vawlei cung huap in kan zoh tik zong ah ruahchannak a tlawm tuk cang. Cucaah nan caah zeidah a tha bik lai timi cu kan tuak cuahmah ve ko, caan kar-lakte nan i dornak ram [ram (2) nak] ahhin zeitluk in dah himnak nan hmuh khawh lai timi le zalong tein pawcawmnak nan kawlhawl khawh nakding hi an biapi ngai tiah March 4, 2016 meeting lio ah fiang ngai in a chim.
A poi ngaimi pakhat a si rihmi cu India UNHCR nih ralzaam a bawmhnak le zohkhenhnak tam tuk hi kum 2016 thawk in a thumh. Bawmtu ah a hmanmi NGO phu Don Bosco Ashalayam zong nih a tuah tawnmi tampi a hrawh cang. Ralzaam bawmhnak a pek tawnmi chung in tampi a thumh ve. UNHCR nih budget tam tuk a thumh ruang ah kum dang bantuk in bawmhnak kan pe kho ti lai lo. Ralzaam nih nan i lungsi hrim lai lo ti kan theih ko nain kan budget nih a phanh ti lo caah zeiti hlei in chim awk a tha ti lo tiah fiang ngai in ralzaam lei upa hna sin ah chimphuannak an tuah.
A ruang pakhat a si kho ko tiah ka ruahmi cu kan ram nih a kalpimi thlennak chung ah UNHCR zong nih biatak tein ruahchannak a ngeih. Kawl-ram ralzaam a zohkhenh ningcang a mersan ngai tihi a si. Caan karlak chung zohkhenhnak, ven-himnak tbk. ngaingai zong a um tuk ti lo bantuk a si tik ah lam laklawh i a taang rihmi ralzam caah cun lungrethei ngai a si. Australia cozah nih a tuahmi chungkhar bawmhnak in i kawh-auhnak (sponsorship) dah ti lo cu ram thumnak kal nak lam a har bantuk a si. UNHCR nih a ngeihmi resettlement program (ramthumnak lanhnak) in ram thumnak lanh ding i ruahchan ding ahcun a si kho ti lo bantuk a si.
Cu tikah lam laklawh i a taang rihmi ralzaam caah an hmailei ruahchannak a um ti lo. Caan karlak an pawcawm nakding hmanh ah lun-grethei vangsaang ngai in a ummi an tam cang. Mi cheukhat cu lungdongh tuk ah Kawlram ah ka kir than ko lai a timi zong an um len nain hei kir taktak ninglaw ka caah himnak taktak a um hnga maw, cu hlei ah innlo zong a ngei ti lomi ka si tik ah zeitin dah chungkhar a taw ka domh than lai timi ruahnak nih lungawtawm in a chiah hna. A ruang cu UNHCR lei in kir a duhmi caah khuakhannak zong a um rih lo. Kawlram cozah zong nih ralzaam sinak in ramchung ah a rak lut thanmi caah venhimnak, zohkhenhnak ka tuah ko lai timi biahrennak fek a um rih lo.
Kawlram ah daihnak a um nakding le zaukphung a len than i kan duhmi mahte khuakhan lairelnak federal phung kan hmuh khawh ding cu kanmah Chinmi telh in duh dih ciomi a si. Thlennak cung ah kan lung a hmui i, cozah thar nih zei bantuk tiang in dah daihnak le thlennak a chuahpi lai timi cu kan cuanh ciomi le kan saduhthah cio zong a si. Amahbelte thlennak caan karlak le thlennak lampi kan zulh cuahmah lio ah kan unau Chin hawidawt ralzaam, lam laklawh i a ummi kong ah daithlanhnak a um sual maw? Hahrithak le si-vaang tuk in dah nunnak caan an hman. An hmailei caah ruahchannak ngei lo le zei lam cu dah ka zulh kun lai ti in hnabeidong in zei tiang dah caan an hman cio rih lai timi kong ruah tu ahcun lung a nuam lo.
Cozah thar NLD a vun kai le cangka in vawleipi nih kutbengh in an lawmh. Ram dai ah a ser cang lai ti a si. Ram dai a si ahcun ralzaam cu a um ti lai lo tinak a si hnga i kan ram zaamtak a hau ti lai lo tinak a si hnga. Cucu kan duh ciomi zong a si ko. Amahbelte hi bantuk caan karlak ah hin zei tiang dah kan um lai i, ralzaam dirhmun in lam laklawh ah a taang rihmi hi zei bantuk sining nih dah a zulh peng rih lai. Harsa le vansaang, lun-grethei in maw zohkhenhnak fek lo tang ah an um peng rih kun lai ti tu cu ruah phu ngai a si.
Ref: Chin Digest | Vol.2, No.2| 2016 |
Photo: Cung Dawt fb le google
About The Author
