Khrihfabu Hruaitu Le Ramkhel Rian
Chin Digest Vol.2, No.2| 2016 Apil | Khrihfabu hruaitu hna nih ramkhel rian ah i thlak ve hi a sual maw? “Khrihfabu le Uknak aa dang tein um ding” (Separation of Church and State) timi Baptist tlaihtleng ruang ah maw a si, ramkhel rian ah kan covo kan rak hngalh lo ruang ah maw a si, meithal le thonginn kan tih ruang ah dik a rak si, Chinram khrihfabu hruaitu hna hi ramkhel kong ah aw-aan kan ngei kho ruam lo. Nizan nai hrawng bal hin kan ral a hung tha pah deuh rua, Khri-hfabu hruaitu hna nih biatak nawn in ramkhel riantuantu thapeknak langhter kan hun hmang pah ve. Aung San Suu Kyi te nih uknak an tlaih chung ahhin, Khrihfabu hruaitu hna caah ramkhel kong i, thil tha lo veve a simi lam pahnih a um. Cu hna cu, ramkhel kong ah daidup in um le ram-khel rian ah luan tuk in pil, hna an si.
Khrihfabu hruaitu nih ramkhel rian i tan an lak tuk hi Khri-hfabu caah hrawktu a si khawh bantuk in ramkhel kong pakhat hmanh i ceih duh lo zong hi mi-phun caah rawhralnak a si kho ve. Cucaah, nihin kan Chinram Khrihfabu hruaitu hna nih kan sin a phan cangmi democracy cozah tang ah, zeitin dah Khrihfabu le ramkhel rian karlak ah cuaithlainak kan tuah lai, tihi biatak tein kan ruah a herh rua, tiah ka ruah.
Kan Bible chung ah, Khrihfabu hruaitu nih ramkhel rian ah i tel hrimhrim lo ding, timi nawlpeknak pakhat hmanh a um lo. ‘Khrihfabu le uknak aa dang tein um ding’, timi zong hi Bible nih a timi a si lo. Bible chan ahcun, biak-nak le vawlei uknak cu thitchih an rak si. Cucaah Biakam Hlun siangphrang riantuannak kong chimnak poh ah, cu siangpahrang chan i Pathian prophet kong chim chih lengmang a si ve. Prophet cu siangphrang palhnak cawnpiaktu an rak si. Biakam Thar zong ah, uknak rian ah i tel lo ding phun in, chimmi a um lo. Jesuh zultu le zumtu hmaisa cheukhat hna zong, cozah rian-tuan an rak si ko hna. America ram president cheukhat zong Khrihfabu ah zumtu tha taktak an si ko hna. Khrihfabu chung riantuantu an sinak nih ram ca riantuannak a kham hna lo. Cucaah Khrihfabu hruaitu hna nih ramkhel rian ah vaa thlak ve hi sual a si hrimhrim lo. An dir-hmun he aa tlak in i thlak thiamtu a herh ve. Zeicatiah minung cu nawlngeihnak sang tuk tlaih aa ziak lomi kan si caah, Khrihfabu he uknak lei he pumpak/mibu pakhat nih an tlaih ahcun, nawlngeihnak hman sual a tam tuk lai.
Biaknak le uknak kemh in an tlaih chihnak Tuluk ram le Arab ram cheukhat hna i biaknak kong ah hremnak le nawlngeihnak hman sual a tamning mu. Khrihfabu tuanbia zong ah Roman Catholic nih biaknak le uknak nawlngeihnak an rak tlaih chih lio ah, zeitluk in dah an nawlngeihnak an rak hman sual, ti cu kan hngalh dih. Vancung kainak ticket tiang in an rak zuar khah! Cucaah, Khrihfabu le uknak aa dang tein um ding, timi hi kaphnih caah thil tha cu a si ko. Sihmanhsehlaw cucu, Khrihfabu hruaitu hna caah ramkhel kong ceih, ramkhel riantuantu hna ruahnak cheuh le thazaang pek hna hi sual a si, tinak a si hrimhrim lo. Mizo-ram ah MNF cozah nih diklonak in rian an tuan i an min a rak chia. Mizoram mizapi nih, fakpi in cozah diklonak an rak phozar. Cu lio ahcun, Khrihfabu hruaitu hna cu daidup in an rak um! Mizoram mizapi nih, “zeiruang ah dah Khri-hfabu hruaitu hna nih zeihmanh nan chim ve lo”, an ti hna tik ah Mizoram Khrihfabu hruaitu hna nih, “kannih Khrihfabu hruaitu cu midang sualnak kong chim ding kan si lo; dai tein um ding kan si” tiah an rak leh hna ti a si.
Kan ram ramkhel riantuantu hna nih diklo ngai in riantuan ve hna sehlaw, Khrihfabu hruaitu hna nih “kannih cu dai tein um ding kan si” tiah maw daidup in kan um ko hnga? Ramkhel kong cu kan ceih ding a si lo, kan ti kho hnga maw? Asiloah, kan biaknak phung he aa kalhmi ngeih khat thit-umhnak (same sex marriage), nau thlak khawhnak nawl (abortion rights) tbk. hna hi kan Chinram cozah nih fehter tim ve hna sehlaw tah, Khrihfabu hruaitu kan dai ko hnga maw? Hi bantuk kong tete hi, kan Khrihfabu hruaitu hna nih thuk deuh in ruah i a caan lio te ah, kan lungthin sersiam chung a hau cang. Ralkap uknak tang i kan rak daihdupmi kong ah i ngaichih awk a um lo; aw chuahnak nawl zong a rak um ve lo i mu! Asinain democracy uknak tang i kan daihdup ko ahcun kan i ngaichih te ko lai. Democracy ram dang hna ahcun, ramkhel kong ah Khrihfabu hruaitu hna ralchia in an um sualnak hnga lo an ramkhel covo an hngalhter hna.
Tahchunhnak ah, US ram federal upadi nih cun, democracy uknak tang ah Khrihfabu hruaitu hna nih an ngeihmi ramkhel covo a tanglei bantuk hin an thenthiat piak hna;
• Khrihfabu hruaitu nih amah pumpak in a duhmi party/pumpak a tanh khawh.
• Sihmanhsehlaw Khrihfabu min in party/pumpak tanh khawh a si lo.
• Khrihfabu nih vote thlak lai ah, vote thlakning cawnpiaknak a ngeih khawh.
• Sihmanhsehlaw Khrihfabu min in ramkhel riantuantu phu ser khawh a si lo.
• Pastor nih a pumpak in ramkhel party/pumpak phaisa in bawmhnak a pek khawh.
• Sihmanhsehlaw khrihfabu min in party/pumpak election caah phaisa pek khawh a si lo.
• Khrihfabu le pastor nih a bu in siseh, pumpak in siseh thil pakhatkhat kong ah duhnak/duhlonak (petition/lobby) tuahnak nawl an ngei etc. (Tahchunhnak ah, Paletwa pengkulh Rakhine ralkap nih an lak ding duh lonak langhternak minthut bantuk kha).
Hi nihhin, Khrihfabu le uknak cawhnuk tung loin Khrihfabu hruaitu hna nih ramkhel kong ah i thlak khawh ve nak lam a um ko, timi a langhter. Sihmanhsehlaw zalennak a san caah, Khrihfabu hruaitu hna caah ralrin awk tampi a um. Kan zalennak hi upat awktlak kan sinak venhim buin hman ve a hau. Naite ah khan, US president aa cuh cuahmahmi Donald Trump nih US ram minak Khrihfabu hruaitu tampi, inn hrenh chung ah meeting a tuahpi hna. Zei kong an ceih set hngalh a si lo nain, Trump nih president a tlin tik i thil pakhatkhat tuahpiak ding biakamnak pek zau in, vote pek a sawm hna a si lai, tiah lunghrinh an si. Trump he meeting a tuahmi minak
pastor pawl cu, US mipi zong nih an ceih pah hna. “Zatlaang thanchonak le dirhmun niam hna tanpinak caah siloin phaisa an duh ruang ah a si; an Pathian riantuannak cu phaisa kawlnak men ah an hman caah a si” tiah Dr. Winbush hna nihcun a ti hna.
Hi kong he pehtlai in tuanbia pakhat a um. 1990s hrawng ah khan US ram Khrihfabu cheu-khat nih, zatlaang ah nun niammi hna dirkam-hnak phu (social justice movement) tuah hram an rak thok. Ngakchia zohhenhnak center, ritsii phunphun sal a taangmi zohkhenhnak le tar zohkhenhnak hna an tuah i, cu an tuahmi ca ah-cun, cozah sin ah bawmhnak an hal. Cucaah atu US ram ah khin, federal fund a hmumi Khri-hfabu tampi an um hna. Cu bantuk cozah dengteo bawmhnak (federal fund) an hmuh hnu in, US ram (minak) Khrihfabu dirhmun tampi aa thleng, ti a si. Ramkhel thli hran hoih in, a kalmi Khrihfabu hruaitu an tam cang. Biakamnak pek in an duhnak lamkip i hruai khawh ding ah, ramkhel riantuantu nih an ruah cang hna. Cozah sin in dengteo bawmhnak an halmi le an hmuhmi phunphun ruang ah, “biaknak lei hruaitu hna nih uknak lei riantuan-nak a dik lomi kong ah, aw an chuah ngam ti lo. Cu ruang ahcun, biaknak lei hruaitu hna caah Khrihfabu lawnglawng hi ral tha tein thawngtha an chim ngamnak hmun ah a cang cang; uktu hna sin ah an kam an pau ngam ti lo” tiah Mr. Farrahan nih Donald Trump le minak pastor pawl meeting an ngeihnak kong he pehtlai in a chim.
Cu bantuk cu US lawng ah a si lo, kan pawng te ah a ummi India ram Khrihfabu zong nih an ton ve cang. 2014 ah India ram Kerala state, Idukki district ah an rak tonmi pakhat hun chim hmanh ning; 1947 in India ram Khrihfa nih India Na-tional Congress party cu an dirpi pengmi a si. Khrihfabu hna nih vote an pek ve hna bantuk in an duhmi an hal ve hna. Cozah bawmhnak in, Khrihfabu nih siizung ngan pipi le fimcawnnak sianginn thatha tiang an ngeih hna. Cu an ngehmi thil lianngan hna kong ah, uktu sin in hnahnawhnak an ton sualnak hnga lo, Khri-hfabu hruaitu hna nih uktu pawl cu ziknawh an rak pek tawn hna. Sihmsnhsehlaw A.D 2006 hnu hrawng in, Congress party cu eihmuar ru-ang ah an min a hung chia; ningcang loin rian an tuan cang ai. Cu tik ah, ziknawh a rak pe tawntu India Khrihfabu hruaitu hna cu an mipi caah an aw an chuah ngam ti lo; phuhrunnak in an khat! Cu lawng siloin, minchiatnak in a khat cangmi Congress nih cozah an ser khawh ti lo tik ah, hodah kan i bochan lai? Ho dah a kan venghimtu a si lai? timi kong ah fakpi in Khri-hfabu an lungre a rak thei.
Chin miphun kan thazaang cu Khrihfabu a si caah, uktu nih dikfel loin rian an tuan tik ah Khrihfabu hruaitu hna aw an chuah ngam lo ahcun, kan mipi aiawh in a dirtu ding dang kan ngei ti lo. Cucaah a hram thawk tein lungfim tein, kan um a herh. Bawmhnak hmuh duh ru-ang ah, Khrihfabu nih party le MP dirpi mi ngeih bal lo ah a tha. Khrihfabu nih cozah sin ah ziknawh in bawmhnak hal sual lo a herh. Khrihfabu hruaitu hna zong nih khrihfabu caah uktu hna sin in, thil hal khawh hi uar tuk lo ah a tha fawn. Zeibantuk ramkhel riantuantu hmanh nih, thil tuahpiak ding biakiamnak pek i an duhmi poh tuahter khawh phun ah khrihfabu le a chung hruaitu hna hi an kan ruah awk a si lai lo.
Minung le party siloin diknak phung (principle of justice) tanh in kan dir peng ahcun, dai tein um khawh lo caan a tampi te lai. Cucaah upat tlakmi kan sinak hi ramkhel riantuantu hna sin ah zuar lo in, i chiah peng hna usihlaw a herhnak zawn ah zeibantuk uktu le party poh thil dik ruang ah, ral tha tein, a sawh chih ngamtu Khrihfabu hruaitu si i zuam hna u sih. Ramkhel kong a simi poh ah Khrihfabu hruaitu i thlak dih a hau lem lo; ramhel rian hrimhrim a tuanmi nih an buaipi ko. Sihmanhsehlaw mipi aiawh in aw chuah a herh caan ah, aw chuah kho ding kan si ve ko. Kan ram democracy cozah tang ah mipi, ramkhel riantuantu le Khri-hfabu hruaitu dinnak kong ah luhoih khat in kan kal khawh ahcun, kan Chinram cu Eden dum thar ah kan ser khawh lai.
Catialtu: Hrambiklian Tialhup (Delhi)
About The Author
