Khua Upa nih Ralkap cu nan dor tak ko hna lai maw, an phung cu kan zulh tak ko lai maw?
Ralkap nih Nawlngeihnak hramhram in an lak hnu ah zulhphung thlennak, remhnak le tharchuahnak in a thar khitkhet te a chuahmi hi 200 lengpi a si cang. Culak ah Order lawnglawng a thar an chuah mi hi September 1 tiang ah 179 tiang a phan cang. A tam meisei!
February 1 thawk in, zulh ding mi nawlphung Ralkap nih Mizpi sin thawngthanh (public announcement), theiternak (notification) tbk. in a phunphun an chuahmi vialte hi cu fonh in a tam tuk hringhran cang. Cucu vialte zapi zaran nih a theih hmanh kan theih lo [ding] mi cu kan zulh dih kun lai maw? Cucu zulh ding cun maw Ralkap cu kan va dor in nawlpat kun hna lai?
Kan Pale, khua upa le Pastor-te bochanmi cheukhat nih nan va ton hna i, anmah he hnatlaknak nan ngeih ko a si ahcun, Ralkap Uknak Phung nan nunter tinak a si ko hnga. Tutan ah ramkhel buainak (political crisis) a si i, ramkhel phichuak (political solution) kan duh mi – Mahte Khuakhan Lairelnak (Self-Determination) – kan chuahpi tung lo ah cun a suallam a ngei mi [tonnak le hnatlaknak] a si hnga maw.
Covo kong cu hei chia ko rih usih, caan karlak ah kan mipi an tem tuk, nu le ngakchia an harsa tuk nan ti ruang ah nan tonmi le biaruahnak nan ngeih mi a si ko ahcun, Ralkap nih kan lungput an kan thencheu le lungrualnak a hrawhlo nakding hi biatakte in nan ruah i tutan cu zapi dohthlennak a si bang, kaptanh ngeilo in aiawhtu (third party) kan si tbk. dirhmun hin cun nan kan um piak awk a si lo. Atulio kan sining zoh tik ah, third party cu aa um thiam rua lo tiah ka ruah – dohthlennak ah a telmi (Conflict Party) tu kan si dih – Ralkap lei tang maw, Mizapi lei tang dah!
Cucu vun fianternak ah, Ralkap nih nawlchuah, thawngthanh, theihternak tbk. a phunphun an chuahmi vialte lak ah a tuante lei ah an rak tuah cangmi phung remhmi le thlenmi pakhat hnihte hun char ka duh. A hlei khun in, atulio Hakha ah kan upa, Khuanu/Pa le Pastor-te nih Ralkap Lutlai tonnak in bia-alnak a chuahter bik tiah ka ruahmi lak ah pakhat “Mikhual le Miriak Cazin” le khuachung ah mitlaihnak a fah chin mi kong hi a si. Cucu, 2008 Phunghram i Dal 419 nak ning in Ralkap nih kan tuah an timi le remhmi lawngte a si.
- 2021 February 13 ah State Administration Council (SAC) Law No. 3/2021 ah phung an thlen colhmi cu Mirangca in “Fourth Amendment of the Ward or Village-Tract Administration Law” tiah timi “Sang le Khuate Uknak Phung” kha a si. Cucu, phundang in chim ahcun, khual le miriak cazin pek Eh-sa-zin Taing nan timi he a pehtlai mi kha a si. Cu phung i Caang 17 nak ah, Sang/Khuate chung ah a um lo mi poahpoah nih Sang/Khuate Uktu (upa) sin ah riahnak le tlunkalnak kong theihter le chimh ding ti a si. Cucu tuahlo le zulhlo ahcun, Tangka 10,000 silo ah Nisarih (7days) thongthlak khawh a si tiah an remh than mi a si.
Hihi 2016 November 22 ah Democracy ram ah a phung a si lo tiah an rak hrawh cang mi phung kha an nunter mi a si.
- Cun, SAC Law No. 4/2021 an thlenremhnak an tuah than mi cu rammi humhimnak (security) le pumpak (privacy) kong he pehtlai in a si. Hi phung i Caang 5,7 le 8 ah phungning tein rammi pumpak sinak in humhimnak le pumpak kongkau (privacy) kan ngei. Asinain, February 17 thawk in Ralkap nih cu vialte cu an let dih cang tik ah, Court (tazazung) in nawlchuahnak tello in na inn ah rak luh, na pumpak thil duhpoah in kawl, lak le tlaihkhih khawh na si (caang 5), ahopoah kha suimilam 24 leng tiang lonh in hren le tlaihkhihnak nawl (caang 7) le pehtlaihnak vialte ngaih le ngiat khawh, tahchunnak ah telephone chawnhnak a thlite in ngaih (caang 8) mi in tlaihnak ah hmannak nawl tbk. an si.
- A dang pakhat cu, atulio ah kan theih bikmi Ralkap nih pumpak pakhat a tlaih tik ah Pohmah a benh colhmi kha a si. Cucu Penal Code a si i, Caang 505 (a) (b) le (c) zawn hi a hman bik mi a si. Ram mipi asiloah cozah riantuantu caah thatlonak lei asilo ah tihnak lei a chuahter kho tu, hnahnawhnak, cawlcanghnak, rawhralnak, a diklo mi tuah or tuah timh timi lunghrinnak ruang ah tlaihkhih in hren khawhnak a si. Mi sawhsawh caah an hman bikmi cu 505 (a) hi a si. Cozah riantuantu upa deuh cu 505 (b) in an hren hna.
- A donghnak ah SAC Law No. 7/2021 hi a si. Hihi cu tampi ka langhter ti lai lo, Kutput Sehthil lei kong he pehtlaimi (Electronic Transactions Law) ti a si i, Email kuat ruang ah thong saupi an rak tlak tawnnak kha a si. Phung an remhmi pawl hi ningcang tein ka let lo, a fiannak men in ka lehmi a si. A dang a tampi a um liangluang rih.
Khah! Hihi phung, nawl, thawngthanh le theihternak an chuahmi zaaleng chung ah pali telawng ka hun char. A thei zong kan um lai, thei lo zong um khawh a si.
Khualriak cazin cu kan pek awk a si ko tiah nan ti a si ahcun, Ralkap Uknak phundang (indirect) in nan cohlan kha a si ko. Atu ah, kan zulh awk a si ko timi le zulh awk a si lo timi kong ah lung a then. Kan upa nih an tuahmi cu a tha ko tiah a ruat mi um lio ah, a silo zulh awk a si lo timi um a si. Kan Pastor te chung lila ah upa deuh le mino deuh in nan ruahnak a then. Midang kan i thenmi cu hei chia ko u sih! Nain, nan mawh lo, Phungki zong upa le mino in an i then ve; Ralkap nih nawlngeihnak an lakmi cu an cohlan a si lo nain, an cawlcang lem lo pin ah Ralkap nawlzulh an i tim. Cun, midang kha an fial ve hna. Nain, a no deuh nih cun an duh lo.
Phundang in, atulio cawlcanghnak mit in kan zoh than a si ahcun, Cozah riantuantu pawl kan nuar piak ko u, CDM kan tuah piak ko u, Zung kai hlah u, chuak u tiah Ralkap Uknak sin ah tan-lo-ding (non-cooporeation) tuah ding ah rak aumi pawl he khan a kalh taktak mi a si. Cuchin chap ah, anmah CDM tuah lio mi cu hmaithlak (target) an si rih hui. Kan ruah deuh ngaingai a hau rua ka ti…
A cunglei langhter mi vialte hi nawlngeihnak an lak in a zarh ah an thlenremh colh mi a si. Caan tawi lawng nawlngeihnak tlaih an i timh lo ruang ah anmah ca a tha ding mi Mirang chan lio le a luan ciami Ralkap uknak chan ah rak hmanmi kha an nunter than. Cucu, anmah caah a tha ding le anmah duhning tein an cawlcangh khawhnak hnga ding kha February in an rak tuah cia mi kha a si. Tuchan holh cun, Ralkap uknak phung thalo pawl kha, an rak delete taktak lo, file dang ah an chiah mi kha an hun lak than i uk an kan timh.
Cucaah, anmah he bia kan i ruah ko lai, a thatnak in kan khan ko lai tiah kan ti a si ahcun Ralkap nih an rak ruahcia mi cu mipi nih an kan doh tik ah kan tei kho hna hlah sehlaw, kan duh ning tein kan ukte hna lai timi an i timhmi chung ah, va phum – mah thlankhur mahte in cawh khi a si ko. Kan dohthlennak hmuitinh a si mi Ralkap Hramhram Uknak doh in Mizapi uknak (Democracy) phung lawng silo in kan nih Chin miphun caah cun Mahte Khuakhan Lairelnak (Self-determination) a hmuitinh mi kan si, cucu kan biaruahnak nih a chuahpi maw timi ruah a hau.
Cun, nan nih cu kaptanh ngei lo nan si, Biaknak le Khuanupa cu an in upat mi hna nan si tiah Ralkap nih a hleng in “Third Party” an in timi hna ruang izumh in Biaknak lei in nan hruaimi Tuu-ruun he ruahnak kalhnak a chuak sual maw? A kalh ahcun, Ralkap nih a kan thencheu mi (Divide and Rule) phung – ruahnak thencheuter i fawi deuh in uknak – an hlawntlin a si hnga. Biaknak lei thlarau kong ah cun, nan kan hruai awk a si ko hnga, asinain, ramkhel ahcun hmuh khawhlo mi vancung pennak bang silo in vawlei ah mithmuh in tinco dingmi a si ko caah, a fiang mi le duhmi hlawhtlinnak lam kha kan biaknak le khua upa nih nan zulh ve hna awk zong a si ve ko.#
Editor, 2021 September 30
About The Author
