“Kumkhat chungah Chin ramkulh hmunhma zapi chung in 70% leng cu kan tlaih khawh” Salai Htet Ni
The Chinland Post | 2022 September 7 – Nationwide Ceasefire Agreement (NCA) ah min a thumi Chin National Front (CNF) cu ralkap nih hramhram in uknak a lak hnu Chin ramkulh ah Chin hriamtlai pawl he fonh in SAC ralkap fak piin a dohmi phu pakhat a si.
Cun National Unity Government (NUG) he zong rian a ṭuanṭimi phu a si i NUG nih D Day a thanh ni 2021 September 7 hlan in CNF nih SAC ralkap pawl a dohnak hi kumkhat le cheu deng a si cang tiah theih a si.
Cu kumkhat le cheu caan chungah Chin ramkulh chung kahdohnak, ramkhel dirhmun he pehtlai in CNF biachimnak nawl a ngeitu Salai Htet Ni le The Irrawaddy biaruahnak an ngeihmi cu The Chinland Post nih aa tlak ningin kan leh chin ve.
The Irrawaddy : SAC hriamtlaih in nan doh hi kumkhat le cheu leng a rauh tikah kahdohnak muisam zeitindah aa thleng?
Salai Htet Ni : SAC nih hramhram in uknak a lak hnuin kahdoh a chuahnak kumkhat le cheu leng caan chungah kahdohnak muisam hi a hramthok lio thazang le atulio thazang tiah kan tuak a si ahcun SAC lei an raltuk daan pawl zeitindah an cawlcangh i zeitindah kahdohnak an tuah, ningkhel tein maw a si timi hna kha CDF le phufonh pawl nih an fiang deuh thluahmah. Cun kanmah lei thiamnak le thazang zapi fonh in kan doh lawngah kan tei lai timi raltuk ningcang kha an i fiang.
Cun kan chim a si ahcun a hlan ahcun lai meithal lawng in doh a si i atu ahcun kan theih bantuk in Auto meithal pawl a van tling deuh ngai cang. Cun raltuk zong an thiam deuh cang. Kan raltuk daan, kan i funtom dan, nawl kan i pek dan hna hi One Command tangah a kal kho cang i kan tha a ṭhawng deuh ngai cang. Teinak kan hmuhmi kan ti ahcun kanmah lei in hliam le nunnak a pemi an tlawm ngai kha hmuh khawh a si. SAC ralkap pawl an thimi an tam zong kha kan hmuh khawh.
Irrawaddy : CNF nih mah le mah i kham lawng (Defensive) si loin mah bak nih va dohnak (Offensive) pawl hna tah aa thleng cang maw?
Salai Htet Ni : CNF kan dirhmun cun mah nih va doh lawngah kan tei khawh lai timi cu zapi nih theih ciami a si ko. Mah le mah i khamnak lawng cun a zaa lo. Kahdohnak pakhat chungah Operation pakhat tuah a si ahcun mah le mah i kham (Defensive) hnuin mah nih va doh (Offensive) zong a um bantuk in kan thazang zohchih in mah le mah i khamnak muisam (Defensive) thlen ṭhan zong a si tawn. Atulioah Laitlang lawngah kahdohnak a um lo i ram pumpi ning in kan zoh a si ahcun hmun tampi ah kahdohnak hme tete a chuah caah Laitlang in nelrawn lei ah kahdohnak va tuah cu a um lo.
Hmun tampi ah kahdohnak a chuak. Caan tampi ah mah le mah i khamnak in kahdohnak a muisam thlen a um bantuk in Laitlang kahdohnak kong kan ti a si ahcun fiang tein ka chim lai – kanmah nih sakhaan lak kahdohnak kan tuah khawh. Ralkap pawl hmunkhat in hmunkhat an kal cang a si ahcun kanmah nih kan bawh hna i kan kah hna. Offensive le Defensive a phunhnih in kan kah hna. Kanmah lei hriam thazang a ṭhawng chin thluahmah. Laitlang ah a cangmi kahdohnak muisam cu cubantuk in a si.
The Irrawaddy : Karen ram ahcun SAC nih 2022 April thla thokin ralkap a zaammi le CDM a tuahmi an tam caah cuka hmunhma a ummi ralkap pawl hmundang ah kahdohnak an tuahtermi pawl hna a um. Chin ramkulh ah tah cu bantuk cu a um ve maw?
Salai Htet Ni : Atutiang Laitlang ahcun kanmah hmunhma a ummi ralkap pawl hmun dang ah an ṭhial bal rih hna lo. Khuapi chung dah ti lo khuate hna ah sakhaan thar an sa ti lo. A caancaan ahcun khuakhat le khuakhat pehtlaihnak lam cungah gate an tuah i an hrawh ṭhan tawn. Cun sakhaan pathum hrawng an hrawh ṭhan, a luancia zarh chungah Chin ramkulh thlanglei Rakhine ramri Thandawng sakhaan cu an hrawh ṭhan.
The Irrawaddy : Kumkhat chungah SAC ralkap nih kahdohnak an tuah dan muisam hi zeibantuk dah a si kha nan hmuh khawh?
Salai Htet Ni : A hlan ahcun SAC nih Matupi Byu-Ha umnak lei ah Pakokku-Mindat lei in an rak kai. Cun Hakha Byu-Ha cu Kalay-Gangaw lei in an rak kai. Kahdohnak kha hmun hnih/thum ah hmakhat tein an rak tuah. Atu cu mah bantuk khan a si ti lo. Kahdohnak hmun tampi ah tuah ti loin hmunkhat te lawngah thazang tampi in kahdohnak a tuah cang.
Irrawaddy : Hmun tampi ah kahdohnak tuah loin hmunkhat te lawngah thazang tampi in kahdohnak a tuahmi hi zeiruangdah a si tiah na ruah?
Salai Htet Ni : Hmun tampi ah kahdohnak tuah ding an thazang a tlawm cang ruang zongah a si kho men. Cun nelrawn lei in a rak kaimi SAC ralkap pawl raltuk an thiam lo i hmunhma an theihnak a tlawm tuk. Cu bantuk in duhsah tein Chin hriamtlai phu pakhat kha hrawh cicek an i tim. Asinain kanmah lei phufonh nih thazang tampi in kan doh ve hna. Kan lehrulh hna i kan doh hna. Ka chim duhmi cu anmah lei thazang samh ding a tlawm cang tiah chim khawh a si.
The Irrawaddy : Rakhine ram ah kahdohnak a chuak. AA nih Pau dothlennak ah aa teltum kha hmuh khawh a si. AA aa teltum ruangah Chin ramkulh dothlennak dirhmun hi zeidah a cang kho?
Salai Htet Ni : Pau dothlennak ah AA aa teltummi hi kan caah thazang nganpi pakhat kan ngah. Kan chim a si ahcun AA cu tlangcung hriamtlai phu lak ah a tha a ṭhawngmi phu chungah aa tel. SAC nih kahdohnak caah thazang nganpi an samh ṭhan a hau tinak a si. Cucaah AA aa teltum mi hi cu SAC caah harnak a chuahter. Pau dothlennak caah thazang kan i lak ṭhannak zong a si.
The Irrawaddy : Pau dothlennak kumkhat le cheu leng caan chungah CNF nih hmunhma a tlaihmi dirhmun hi tah zeidah a lawh cang? Chin ramkulh ah zeipawl dah nan tuah khawh cang?
Salai Htet Ni : Chin ramkulh hmunhma zapi chungin 70% hi cu kan tlaih tiah chim khawh a si. Ka chim duhmi cu Chin hriamtlai phu le mipi pawl nih an tlaihmi a si. SAC nih hmunhma a tlaihmi ahcun khuapi le khuakhat le khuakhat pehtlaihnak lam cheukhat lawng a si. Kanmah lei nih kumkhat kan tlaih khawh.
Cu bantuk in hmunhma kan tlaih khawh ruangah zatlang harnak kan tawlrel khawhnak hnga ngandamnak, fimnak le a dangdang mipi cawlcanghnak kha kan ṭuan cuahmah lio a si. Kahdohnak lengah uknak le hmunhma i sersiamnak pawl kan dirh i a herh bakmi ngandamnak, fimcawnnak hna kha kan thok cang.
Irrawaddy : NUG le CNF rianṭuanṭinak dirhmun hi kumkhat leng caan chungah zeidah a lawh?
Salai Htet Ni : NUG he rianṭuanṭinak kan pehzulh rih ko. Asinain rianṭuanak a nuar ngai. Kanmah chungah biaruahnak cu ningkhel tein pehtlaihnak kan tuah. Raltuknak le ramkhel lei rianṭuanṭinak kan tuah. Kan chim a si ahcun kanmah C3C tangin kahdohnak kan samh i raltukṭinak kan tuah. Ṭhanchonak hi a um ko tiah ka chim ngam.
Irrawaddy : SAC nih thimnak kan tuah lai tiah a chimmi a um. CNF dirhmun in SAC nih tuah a timhmi thimnak cungah zeidah nan dirhmun a si?
Salai Htet Ni : A tawifiannak in kan chim a si ahcun SAC nih ramkhel lei luatnak caah a tuahmi a si. Cun vawlei pumpi sin ah mithmai ṭha a hmuh khawhnak hnga le Myanmar ramkhel kong ah ralkap aa teltum peng khawhnak hnga thimnak a tuah hnikmi hi a si. Thimnak hi a tlamtlinter khawh a si ahcun mipi, tlangcung hriamtlai phu pawl, hriamtlai phu pawl kan i zuamnak vialte pakpalawng ah aa chuah lai. Cucaah thimnak hi kan cohlang hrimhrim lo.
Pau dothlennak kan timi cu SAC kha Myanmar ramkhel chungin hloh cikcek i kan duhmi Federal Democracy phung ngahnak hnga caah dothlennak kan tuah a si. SAC nih hramhram in uknak a lak hnu thok in 2008 phunghram a rawk cang. Cucaah 2008 phunghram tangin a tuahmi poah phung a lut lo.
SAC Myanmar ramkhel kong ah a zungzal a teltumnak kha kan hrawh cikcek lai caah SAC hi kan dohnak a si. Kanmah lawng kan si lo, CDM an tuahmi hi pakpalawng a si lo. Siahngakchia pawl ramtang an ummi zong hi SAC hrawh cikcek duh ruangah a si. Cucaah thimnak lawng si loin SAC tuahmi thil poah kan doh a herh.
The Irrawaddy : Pau dothlennak ah teinak kan hmuh khawhnak hnga, kan i ruahchanmi kan ngah khawhnak hnga mipi sin ah zeidah chim na duh?
Salai Htet Ni : Atulio caan hi kanmah tlangcung hriamtlai, NUG thok in PDF pawl nih kan tlaih khawhmi rian poah kha tlaih, tlaih lawng si loin hmaikal chin ding lawng a um. Kan thinlung chungah kan tei hrimhrim lai timi lungput, kan tei lai tiah ṭhut sawhsawh lawng a ngah lo. Kan zapi kutsih in nithar kip hi kan caah thazang thar kan i lak a hau. Kan tei hrim lai. Nan tha chuah rih ko uh, i hnek rih ko uh, lungrual te le fekfuan tein um zungzal khawhnak hnga i zuam uh tiah chim ka duh.
About The Author
