Liam Zau Ko Seh ‘Quarantine’ Biafang

0

By Ngun Kam — Quarantine biafang hi tulio a lar bik a silo hmanh ah a changtu tal cu a si ko lai dah. Vawlei cung hmun kip a culh lawng hlah Laitlang khuapi in Lai khuate kip tiang quarantine bia nih a nawih. Mah le awcawi le theih ning cio in chimrel a tong. Pupit cung kip in a kong chim le thanh a si. Nubu thlacamnak tiang ah quarantine cu telh lo awk ṭhalo dirhmun ah a hung phan. Cutluk cun lar ko zong ah a chim le theih a nuam lo ngai mi biafang a si hlei ah zei quarantine si hmanh a nuam fawn lo. Zeitik tiang ko khi dek mah bia nih a kan runh rih lai.

Quarantine biafang a sem hlan ah mibu he pheo timi phung hi Biakam hlun chan vawlei, Israel tuanbia chung ah kan hmuh khawh. Tck, mi thinghmui pawl cu an thian hlan chung hauleng, mibu he hlatnak hmun ah an um hrimhrim awk a si (Lev.3:46). Nain, mah lio caan ah quarantine timi biafang in hman le langhter a tong rih lo. Asiah, quarantine biafang cu chanthar holh sullam chung ah zeitindah hmunhma a lak kun? Mah bialehnak cu kum zabu hleili (14) canceo hrawng i Zurup ram (Europe) ah ṭihphannak a cang mi tuanbia sining chung ah aa khumh – hmuh khawh a si. Kum 1347 in Zurup ram chung ah pulrai zawtnak nih fak ngaingai in a rak den hna. Cucu, the Black Death (ṭihnung pulrai) tiah vawleicung chanbia ah hngalh mi le a tang lan mi zong a si. Hi pulrai zawtnak nih kum 4 chung (1347 in 1951 tiang) ah nuai (million) 200 nunnak a laak manh hna. Mahti langhter mi cazin a dik tak ko ahcun, vawleicung chanbia chung ah zawtnak ṭhalo pulrai ruang ah a thi mi milu tam bik caan a si hnga.

Kum 1347 in Zurup ram chung ah pulrai zawtnak nih fak ngaingai in a rak den hna. Cucu, the Black Death (ṭihnung pulrai) tiah vawleicung chanbia ah hngalh mi le a tang lan mi zong a si.

Tu chan bantuk in fimthiamnak (science) a ṭhawn rih lo tikah ningcang ngei tein doh ding le i fimtawl ding ah khuaci an mui, khuaruahhar in an um. Mah kong ah thil pakhat khat cu tuah a herh ticu hrial awk ṭha loin hruaitu pawl nih chunzan an ruat, khua an khang. Tikah, zawtnak karh lo nakding ah tiah pulrai umnak hmun in Venice uknak tang a simi tilawng chuahluh le dinhnak Ragasu khuapi, Italy ram (atu Dubrovnik, Croatia) a lut hnga ding tilawng paohpaoh ni sawmthum (30) chung khua chung ah luhter rih loin hauleng ah kham le hren siseh tiah phung an ser. A hnu ah ni sawmthum (30) cu ni sawmli (40) ah an sauh ṭhan tikah Italian biafang trentino (ni 30 tinak) cu quarantino (ni 40 tinak) ah aa thleng.

Ngun Kam, a cacawnnak in Field Visit lio ~ FB/Private

Zeiruang set ahdah mibu he thlei caan (isolation period) hi ni sawmthum (30) in ni sawmli (40) ah sauh a si ticu fiang in hngalh a si lo. Ruahnak phunphun in an purhdah cio. A cheu nih ni sawmthum (30) chung ah zawtnak tlamtling in a thian khawh lo caah an ti. A dang nih Baibal tuanbia chung ni sawmli (40) he an pehtlaihter ve (Tck, ni 40 chung buanchukcho, ni 40 chung Moses sinai tlang ah caan hmannak, ni 40 chung Zisuh Khrih ramcar chung caan hmannak, tbk). A dang nih ni sawmthum (30) in ni sawmli (40) theng ah thlen a sinak cu hlan chan Greek zumhnak he an pehtlaihter. Hlan Greek pawl zumhnak ah chawnh khawh mi zawtnak a chuah ri in ni sawmli (40) chung a cawlcang i a karh/nung tiah an rak zumh. Zeikhom asiah, quarantine biafang cu Italian biafang quarantino in aa sem i, a biafang hram sullam cu ni sawmli (40) chung tinak a si. Cu ri cun vawleicung chanbia ah a pehpeh in amah le zawnka caan ah rak hman peng a si i, tu ni, tu suimilam ṭem tiang covid-19 pulrai ruang ah a tak in hman cuahmah a si.

Quarantine bia cu a lar ko zong ah ngaih a nuam lo. Aho mihrimfa hmanh nih quarantine biafang lar cu a sunhsak mi an um lai ka zum lo. A zeibantuk quarantine: facility quarantine a si pek, hotel quarantine a si zong ah, home quarantine a va si pek ah a tlaihchan mi an um lai lo dah. Dawtmi he quarantine ṭiding hmanh khi hei sisehlaw, ka zum lo. A ruang cu rikhiah piakmi kiam chungah caan hman a hau. Ri lonh awk a ṭha lo. Cucu minung kan kokek sinak nih a duh bak lomi a si fawn hoi. Chuah khawh a silo tiah kham ah chawhvah a hlam khun mi; zoh hlah uh luau ti ah zoh loin a um kho lo mi; chim hlah uh mu tiah thlauh ah chimphuan a hiar mi kan si. Mah cu kan Bawipa Zisuh Khrih nih a hngalh tuk i ta si ko rua lai. Khuaruahhar thil a rak tuah lio ahkhan ahohmah chim in theihter hna hlah uh a ti tawn kha. Mah sining cu quarantine lio ko ahhin a lang khun rua ka ti. Mah hlei ah, ttihnak nih hmunhma a laak cang cun khua a nuamh lo cu zapi theih a si. Hmuh khawh lomi ttihnung rai ral hna kan i tonh in kan i hamh sual lai maw. Kan thilri le eidin cung ah kai in kan takpum chung ah a lut sual hnga maw tbk lunghrinhnak le ṭihnak lawngte. Ṭih mi si hlei ah khat le khat zong i ṭih ciocio. Hrial le ṭih hleice mi si ko hi a har khun. An kan ṭih. An kan naih ngam lo. An kan naih bik ah chaang zual ko bang ke par in lu ziik tiang i tuam dih cikcek hnu lawng ah naih ngam mi aa si. A langpar in thawngthanh a si. Dide ngaih a hau, a hlei in zing, chun, le zanlei ko ah a zual.

A takak ahcun mah ṭihnak cu zawnruahnak le dawtnak he a khat mi ṭihnak phun a si. Phundang cun, pumpak minung sinak, kan lenglei sining kha ṭih siloin hmuh khawh lomi chunglei zawtnak rai/ral ṭhalo kha hei ṭih mi tu a si deuh. A ngaingai cun, hmuh khawh mi lenglei ral nakin hmuh khawh lo mi chunglei ral ko hi ṭih a nung deuh i, a tei awk le doh awk zong a har khun. Nitla lo pennak tiah rak ti phah mi Rome pi a rawhnak cu chunglei ral ruang bik ah tampi aa tel. Naihniam tein kumthum chung a eiding ṭi i a zumh bak mi nih Zisuh Khrih zong kha a rak rawi diam ko. Hmuh khawh lomi chunglei ral ven cu a har khun i, miphun le ram tiang a hrawh khawh pin ah pumpak caah zong ah ṭihnung a si.

Cu bantuk, hmuh khawh lomi ttihnung ral, pulrai ṭhalo chung in kan luat khawh nakhnga nunnak thap in hmai a kal mi ngandamnak lei rianṭuantu hna le pumpak lungtho tein caan le sining dihlak pe in aa hnim mi hna upat lo awk an ṭha lo. Kanmah cio bang chungkhar le hawikom sinah zalong tein caan hman cu an duh tuk ve ko lai. Hmanhseh, hmuh khawh lomi ttihnung ral lakah um an i thim deuh. Cu bantuk pulrai ral doh ding ah hmaifong in ralhruang an kan nam piak lio ah an kan ṭih a hua, ralhruang an phur khawh nakding ah. Kan i ṭih ciocio rih zong a hau lei ko. Zeitik tiang khi dek quarantine biafang a lar lai; kan i ṭih lai i, kan i hlat rih lai. Chim awk a ṭha lo. Liam zau ko seh maw Quarantine biafang…

(NB: Hi cabia hin nunthap in chunglei rai/ral ṭhalo a kan doh piaktu ngandamnak lei rianṭuantu hna le, caan le sining dihlak  pek in aa pumpe mi vialte upatnak ka peh hna.)

By
Ngun Kam
22/01/2020 (Friday)

Relchih mi ca hram:

  • https://www.history.com/news/pandemics-end-plague-cholera-black-death-smallpox
  • https://www.weforum.org/agenda/2020/03/a-visual-history-of-pandemics/?fbclid=IwAR2rQggSE-hqlmNBcUfdIe8snHtpr7k8HUxYdKkziNjDDEAWo5F6qfcuuUs
  • https://academic.oup.com/cid/article/35/9/1071/330421

Caṭialtu Ngun Kam cu Thailand ram sianghleirun ṭha bik pakhat simi Mahidol University in M.Sc (Environmental Management and Technology) a dih mi a si. ~ Editor

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: