Lily Pangpar Thladem Tangah

0

Lily Pangpar

“Macau Chin Nu Hna Intuarnak”

By; Za Bawi Thawng

Mitthli he hringtu nu tang lumte i beh bu in, then lai i sian lo, hrum lengmang khin, kut i thlah caan a hung phan. Hringtu a nu nih a fanu cu, “Ka fa, zei kan tuah khawhmi a um ti lo cu ta! Bawipa tu nih in umpi ko seh mu,” ti in a donghnak bik bia a cah! Cucu 2019 January thla khuasik zingdap tlak lio, Hakha khua ah a rak si.

Bus riantuantu hna nih khual kal dingmi paoh motor cung kai ding tiah an vun au. Ngun Cer zong motor cung ah cun a hun kai. A thutnak innkaa te cun siaherh ngai in a vun mang than ta i a kut a thlir i a hnu bik ‘bye-bye’ cu hringtu a nu le amah a thlahtu hna kha lungzur ngai in a van piah than hna.

Chin ram cu Kawl ram nitlaklei kap ah a ummi ram pakhat a si i a milu in 478,801, Kawl ram chung ramkulh le ramthen lakah a thangcho lobik ram a si i zatuak 58% cu siifak tukmi tahfung tangah a dirmi an si tiah 2019 ah UNDP nih a thanh.

Kum 20 a simi Ngun Cer cu Hakha peng chung khuate pakhat …. ah a ummi a si. Chungkhar khuasak tintuk harsat ruang le Chin ram i pawcawmnak khim rian tha a hmuh khawh lo ruang ah a duh i thim kho lo in ramdang ah hngalh bal lomi minung sin ah sinum riantuan ding in aa thawh.

Yangon lei panh in Bus cung a thut lio ah a pawngah pa pakhat, cozah zung lei riantuan a lo ngaimi a thu ve.

“Khuazei ahdah na kal lai, Yangon ah maw Mandalay ah dah” tiah mah pa nih cun a hal.

“Yangon ah,” ti in Nugn Cer nih cun a leh.

Pa Ham ka si. “Na mui kan zoh ah aa nuam lomi na lo ngai?”

Ngun Cer nih cun, “Khual ka tlawng bal lo. Atu hi ka voi khat khualtlawnnak bak a si,” tiah a leh.

Pa Ham nih, “Na voikhat khual tlawnnak hna si cun, Yangon na phak tikah aho tal a rak in dongtu ding an um lai maw?”

“Amah nih a ka chimh ning ah cun, mah Bus hi tluang tein a kal cun thaizing zanlei sml. 3 p.m. tluk ah Yangon a phan te lai a ka ti. Cu hrawng ah cun mah Bus a dirnak ding ahhin a rak um te ko lai ti ka ruah,” ti in Ngun Cer nih a leh.

‘Amah’, “na timi cu ahodah a si?” tiah Pa Ham nih a van hal than. “Na chungkhat maw na hawile dah?”

Cu tikah, Ngun Cer cu ka pawng i a thumi nih ka holh an theih sual lai ti phan ah din tein “puaisa” tiah a chimh.

Ministry of Labour, Immigration and Population nih anmah i an official Website an tar ning ah cun, Kawl ram chungah phungning in cozah sin register a tuahmi—license; number, pek caan le dih caan, agencies (puaisa pawl) 360 an um. Cu chungah ramchung lei riantuanmi agencies 88 le ramleng riantuannak agencies 272 an um, 2019 ning in. Macau i a kalmi Chin nu tampi halnak tuahmi ah, an pehtlaihmi puaisa pawl cu ahohmanh nih phungning te le cozah nih theihpimi an si maw si lo timi an chim kho lo.

Ngun Cer zong mah a puaisa cu an khua in Singapore ah innrian a tuan vemi sin in a theihmi a si. “Puaisa phone number a ka kuat i, kan pehtlaihmi a si. Lai holh tein ka puaisa nu he cun kan i chawn”.

 

Macau nih an thantar ah an hmanmi cu Lily Pangpar a si. Photo By; motionarray

Phone in puaisa a rak pehtlaih ah hin puaisa nu nih, Macau i thla 4 chung a thlahlawh vialte aa lak ding kong le, Hakha in Macau tiang umkalnak vialte a rin dih nakding kong cu a rak chimh. “Ka lung a tling ko, mahtihin a kalmi paoh cu an si dih ko,” tiah Ngun Cer nih cun a chim.

Ngun Cer le Pa Ham i citmi Bus cu zan sml. 9 p.m. tluk ah Mandalay a phan. Pa Ham cu Mandalay ah riantuanmi a si tikah a tum ding a si. A tum lai ah Ngun Cer sin ah Kyats 5000 le ralrin ah tiin a phone number a chiahta hnuah, Pa Ham cu a tum. Bus cu Yangon lei ah a khuallam a peh than.

+++

Hniangte Le Puaisa Nu

Hniangte hi Singapore ah kum hnih chung (2015-2016) inn rian a rak tuan balmi a si. Macau lei ah rian tuan aa tim i, Yangon um puaisa pakhat sin ah pehtlaihnak a tuah. Puaisa nih cun an khua in Yangon a phak khawh nakding tangka a kuat. Cuticun Hniangte cu Macau lei inn riantuan ding ah Yangon a phan.

Chin Human Rights Organization (CHRO) i Peace, Democratization and Development (PDD) ah Director a tuan liomi Salai Van Biak Thang nih cun, Chin nu inn riantuan in a kalmi tam deuh cu phungninglo puaisa in an kal hna i, cheukhat cu hlen a tongmi zong an tam ngai tiin a chim.

 “Anmah le an pehtlaihmi puaisa cio in an kal hna. Puaisa-minung a khawmsuattu hna hi phungninglo deuh lawngte an si dih.”

Kum 25 a simi Hniangte cu Yangon Bus dinhhmun a phak in puaisa nih inn address a pek ningte cu zul in Taxi aa hlan i a kal. Insein a phak in a thilri Taxi cung in a thumh i puaisa inn ahcun a kal. Puaisa umnak cu inn dot nga nak ah a si. Innka a kingh i, nu pakhat nih innka a rak hunh. An pahnih in an i zoh, zei bia an chim veve lo.

“Ka pi, a um lo,” tiin innka a hunhtu nu nih cun a ti. “A leng ah mi ton ding ka ngei a ti i a chuak ta.”

Cun, Hniangte cu inn chung ah a lut, inn cu a mui ngai. “Tuan deuh te khan mei a mit le hi, na thilri pawl cu khatlei room ah hei chia law vaa din chung ko,” ti in nu te nih cun a ti.

Hningte nih amah tein innka cu a hun on i tuang ah mi tampi an rilh thup ko i ahohmanh i chawn lo tein an Mobile phone cio an deh len a hmuh hna. “Innkaa ka hun thawng an theih i, an zapi tein an ka zoh dih. Nain, ahohmanh nih an ka chawn lo.”

A thilri pawl cu a van chiah hna i ti kholh aa tim. “Khuazei ahdah kholhtawlnak a um,” tiin amah he aa naih bik nu pakhat a hal. Cu nu nih cun tappi kam ah kholhtawlnak cu a um a ti i a hei hmuh colh. Ti aa kholh dih hnu ah a van chuak– cun mei zong a ra than cang. Ceu hnu ceo cun cu inn ah a ummi pawl cu an mui fiangte in a hmuh khawh hna.

“Nu lawngte minung 12 an si, anmah zong innriantuan timh in a cheu Singapore le a cheu Tuluk lei kal ding an si hna,” tiah Hniangte nih a chim.

Cu tlawmpal ah a leng in inncung lei a rak kaimi ke hlan thawng an theih. Cun, Doorbell tum thawng an theih than colh. “Kan puaisa nu, puaisa nu,” tiah pakhat le pakhat din nawnte in an i chim.

Singapore ah innriantuanmi hna puaisa inn an um lio. Photo by; Straitstimes

 

“Keimah ka si, innka van ka onh,” tiin a leng cun a van au. Hniangte innka a rak hunhtu nu nih a va hun than. Nu a thau pah nawnmi a si, sui in tuahmi: tumbul, thi, kut khih hna a takcung i aa thlai thupmi nu a rak lut. Amah cu puaisa nu cu a si.

“A van phan maw?” tiah innka a hunhtu nu cu a hal colh.

“Aw, a phan.”

Puaisa nih Hiangte cu a min in a van auh. Hniangte cu puaisa nu lei a hei panh, cun a pawngah a thutter.

“Mirang le Tuluk holh in innchung i hman tawk vial cu na thiam ko lo maw,” ti in puaisa nu nih a hal.

“Aw, a si, Singapore ka um lio khan tlawmpal cu ka thiam ko,” ti in a leh.

“Tuzan ah Macau lei puaisa nih interview an tuah te lai.”

Cun,

“Na rat hlan i Phone chung ah bia kan rak i ceih cia bang khan; Thla li chung riantuan man na hmuh ding vialte cu kan in zuh lai. Singapore cu thla ruk ka zuh hna. Nain, Macau cu kan thokka a si caah thla li lawng ka zuh hna,” ti in puaisa nih cun a ti.

Macau ah inn riantuan a kalmi vialte cu puaisa asiloah inn riantuan a latu ding chungkhar nih interview an tuah ta dih hna. Cheu khat cu Yangon an um lio puaisa inn ah an tuah i cheukhat cu Macau an phak hnu ah tuahmi zong an um. Interview ah hin sungh taktak ti cu a um bal lo. Holh an thiam lo zongah inn ngeitu nih an duh ko hna ahcun an lak thiamthiam. Nain, mahti an lakmi hna cu an inn ah ni thum/li hrawng cu hnatlaknak (contract) an tuah hlan ah an umter ta hna i an duh lawngah an umter beh, an duh lo cun puaisa sinah an kuat than i, puaisa nih midang a duhtu ding chungkhar an kawlpiak than hna.

Hniangte zong cu interview an tuah hnuah puaisa nih “thla khat na hlawh cu 4500 MOP (790,727 MMK) a si te lai. Cun, nang cu Singapore zong ah rian a tuan balmi na si caah, Macau na phak in nangmah an latu ding chungkhar pakhat zong nih an in hngah cang,” tiah a chimh.

Hniangte cu Yangon a phak tlawmpal 2019 March thla chung ah Macau ahcun a kal.

***

Macau Ah Ngun Cer

“Singapore, Tuluk, Hong Kong le Macau ah rian a tuanmi Kawl ram mi hi phungninglo lawngte an si. Thil pakhat khat an ton sual ahcun cozah lei nih a bawm kho hna lo,” tiah U Thein Zaw, Joint Secretary 1, Myanmar Overseas Employment Agencies Federation (MOEAF), nih a chim.

Ngun Cer cu 2019 February 12 ah Macau a phan. Nu pakhat, a mui zoh in kum 50 cung hrawng a simi mi thia nawn le sam kir pah nawnmi cu Macau i Ngun Cer aa thumhnak puaisa inn ah a ra.

Puaisa le mah nu cu Tuluk holh in an i chawn. Ngun Cer a khualtlawnnak Passport an zohpiak. Tlawmpal an van i chawn i khat le khat i zoh buin an lu an i khun veve. Puaisa nu cu Ngun Cer lei panh in a kal. “Mah nu khi a inn ah na zulh lai i nithum chung na um lai,” tiah Kawl holh in Ngun Cer cu a chimh. “Ni thum na um hnu in a lung na tlin ahcun hnatlaknak ca kan tuah te lai i a inn ah inn rian cu na tuan lai” a ti.

Cu nu nih Ngun Cer cu Mirang holh in a chawnh, “Ka inn ah kan hruai lai, cun ka pi tiah na ka auh khawh” a ti.

Ngun Cer nih a zoh i mah tarnu nih a chimmi cu aa fiang huaha lo. Ngun Cer caah a buai cemmi cu pehtlaihnak a si. Mirang le Tuluk holh thiam lo, bia an chimmi paoh an cawlcangh ning zoh in hngalh khawh aa zuam.

Tarnu inn lei cu an panh. Inn an phak in tarnu nih a inn umtuning kong a chimh. Cun, Ngun Cer cu nichiarte a riantuan dingmi a chimh. Cu inn ah cun pa ngakchia pakhat le nu pakhat zong an um. Ngun Cer nih an pa bik bel a hmu lo, nain an chungkhar hmanthlak innpang an tarmi cu a hmuh.

Macau khuachung. Photo By; Kayak

Ngun Cer ca ah Macau cu zeizongte thil thar dih an si. A umnak inn le inn dot sangpi cung ah a si i, cu kainak ah elevator hman a hau. Elevator le Chin ram ah a um bal lo. Coka ah rawl chumhkhinnak zong electric mei lawngte in hman a hau, mah cu zong cu a hmanning a thiam lo.

A zing khatnak ah, Ngun Cer cu zingka tein a tho. Asinain, zeitin rian hma ka domh lai timi a hngal in a thiam ti lo. Zei tuan lo ah le inn ngeitu nih an ka sik lai ti a phang fawn. Cu caah inn chung hmun cheukhat cu amah le a thiam ning tein a thianh hna. Tarnu cu zinglei sml.7:30 a.m. tluk ah a van tho ve. Ngun Cer cu a chawnh, nain zeiti leh awk a thiam lo. Cu tikah, Macau i puaisa nu cu phone in auhpiak dingah Ngun Cer nih a hal.

Ngun Cer nih puaisa sin ah cun, zeiti rian van thok awk a thiam lo kong, electric mei in chumh khin a thiam lonak kong cu a chimh. Cu tikah, tarnu zong nih a theihthiam ve tikah Ngun Cer cu chumhkhin ning pawl amah aa fian khawh ding tein a cawnpiak.

Hakha hrambunh Chin Women Organization nih atubantuk in ramdang ah sinum riantuan in Chin nu an kalmi thazaang an pek lonak kong tihin an chim. “Ramleng ah riantuan a kalmi kong cu kan i hmuitinh tuk lo, nain, hiti a kalmi hi thazaang kan pe hna lo. Kan riantuan cemmi cu ramchung ah a ummi Chin nu pawl inn chungkhar ah tlukruang tein an huncho khawh naklai; nuhrin covo kong a hrampi tibantuk kan cawnpiak hna.”

+++

Singapore Lei Ah Zingku

Fa pakhat a ngei cangmi Zingku zong Chin ram ah riantuan awk a hmuh khawh lo le a um lo caah, a fanu le hringtu a nu cawm ruah ah 2018 kum hramthawk khan Yangon lei ah riantuan aa thawh. Yangon i riantuan chom cun duh ning in innlei a zoh khawh hna lo caah Yangon in Singapore leiah inn riantuan ah aa thial.

Kum 27 a simi Zingku chimning ah, “Singapore ah cun puaisa nih thla ruk chung kan nihlawh a ning in an i lak. Cun, hnatlaknak min kan thut hnu cun a tlawmbik kan umnak inn ah kum hnih riantuan a hau” tiah a chim.

Myanmar Times nih a tialning ah cun, ramkomh Labour of Ministry nih Singapore tel in–Thailand, Hong Kong le Macau i riantuan kalmi a kham hna. Cuti cozah nih a kham ko bu cun phungning lo puaisa hna nih a thli in minung an kalter hna i 2019 kum chung lawng ah Kawl ram in nu 50,000 hrawng cu Singapore ah inn riantuan ah an kal, a ti.

Zingku zong cu 2018 kum ah Singapore a phan i, inn rian a tuannak ah harnak le namnehnak fak ngai a tong.

“Kan zun kan zun zong ah hin kei cu Singapore lei hoih in zun hrim lo ding ka ti.”

Inn ngeitu nu, mithia khansang, a biang ah hmeh nganpi, a mit cei pah, a thekvak a rang takmi nu nih Zingku cu nikhat ah suimilam 16 chung rian a tuanter peng. Cu pinah, mah nu nih cun thla ruk chung inn leng chuah lo dingin Zingku cu a chimh.

“Ka fanu te zong ka chawn kho ti lo. Zan sml. 11 p.m. ah rian kaa lim i, cu tik cun a rak it cang. Ka nu nih a hmanthlak a rak ka kuat tawn, sianginn a van lawi paoh ah ‘ka nu, ka nu’ a ti. Keimah min au in hraam pah buin a tap peng tiin ka nu nih a ka chimh,” tiah Zingku nih a chim.

Cu inn ah cun thla khat tluk rian a tuan i, Zingku cu a ngandamnak zong nih a celh hrim ti lo. Inn ngeitu nih le a riantuan cia mi zong a nolhter peng. A caan ah cun cu inn ngeitu nu a hmuh cun a lau i a thirh hna a thirh tawn.

Zing khat cu Zingku a thawh temte zinglei sml. 5 a.m. ah a tho. Mah zing cu voi dang a thawh bantuk si loin a lung a mit ngai. Inn leng lei ah khuari thawng a theih, innka a hun i ruah hmaite tete an tla. Zunput lei panh in a kal, nain innka hun nakding thazaang a ngei ti lo. A thlan le a chuak tuk i ticiar bang a ciar. Bei lengmang bu cun a ihnak lei a panh i a ihkhun zeitin a phak zong aa hngal ti lo.

Cuticun Zingku a hun i thangh tik ahcun sii-inn ah a rak it diam ko. A hnar ah oxygen hri an rak sawhpiak. A mit a van au i pa pakhat angki rang aa hrukmi le a hmur ah mask aa khuhmi a hmai i a dir ko cu a hmuh. Cu pa nih cun Zingku a mit pawngte ah a kut cu a vun rin ter i mitthep lo cun a zoh. A lu aa suk i Zingku a hnar i oxygen hri cu huamsamte in a phoihpiak. Zingku cu huamsam tein a lu a van i her i vampang ah suimilam a kal cuahmahmi a hmuh i chun sml. 2:30 a si.

Nu pahnih nih mizaw namnak leng he Zingku lei an hei panh. Zingku kut cung i sii aa rawnh cuahmah liomi an phoihpiak hnuah Zingku cu leng cungah an thial i Ambulance motor cung ah an kalpi.  Motor cu a kal cuahmah, nain khuazei an ka kalpi ti aa hngal lo. Motor a van i din i pa pahnih nih a lenglei in motor innka an van hun. Zingku cu an cawi i inn pakhat chungah an luhpi. Mah inn cu Zingku Singapore a phak ka i a rak umnak puaisa inn kha a rak si diam ai! Cuka ahcun nu 8 an um, pakhat le pakhat an i chawn len nain Zingku nih zei holh in an holh bel a hngal kho lo.

Zingku nih “Mah nu pawl hi Thailand le Philippines leimi an si. Ka phakka ka rak um lio cun nu lawngte minung 16 kan rak si. Ram dangdang cio in kan si hna i minung 4 cu kanmah Kawl ram mi kan si,” tiah a chim.

Singapore sinum rian tuantu hna puaisa inn coka an ih lio. Photo By; Jolovan Wham (FB)

Zingku cu damlo ruangah puaisa pawl nih rian zong an kawlpiak duh ti lo. Cu ticun nithum a um hnuah Singapore puaisa nih Kawl ram lei ah a kuat than.

“Singapore in Kawl ram ka rak tlun lio ah ka philh khawh lomi cu kedan lo in vanlawng kaa cit,” tiah Zingku nih a chim. “Sii-inn ka rak um lio ah Singapore innrian ka tuannak tarnu nih ka thilri vialte cu puaisa inn ah a rak kuat dih hna, nain ka kedan bel kuat a rak philh.”

2018 August 9 ah Yangon International Airport a phan. Airport in a van chuah ah a thau i a tungniam nawnmi, mitbenh aa benhmi nih a leng in a rak hngah. An van i ton ah cu pa nih Zingku Passport a lakpiak colh. Taxi an hlan i, Zingku Singapore a rak kalnak nu puaisa inn lei an panh. Inn an phak in Zingku a dongtu pa nih cun puaisa sinah Zingku passport cu a hei pek colh.

Puaisa nu nih cun Zingku a hmuh tikah mithmai tha zong pe lo le thinhung ngai in a zoh. “200,000 Kyats na ka pek a hau. Na umkalnak vialte kan tum dih i a miak zong ka hmuh hlanah mahtihin na rak kir than. Cu na ka pek lo cun a leng zong kan chuahter lai lo” tiah a hro.

Zingku nih a puaisa sinah cun zeihmanh a let ngam lo. A thinlung in cun “Ziah hme, mah le Laimi ciocio kan si ko i, ka duh ruangah a rak kirmi zong ka si fawn lo, mahbantuk ruahnak a ngeimi Laimi chung ah kan rak um ko hi ta mu,” a ti.

Zingku cu ruahchan awk zeihmanh a ngei ti lo, innlei ka nu sin tel ah thawng ka thanh ko lai ti in a ruat. “Ka nu nih zeihmanh a ngei lo ti cu ka theih ko, nain, aho sin fuhpanh ding ka ngei ti lo cu ta, a tuaktan khawh lo zongah ka tonmi tal cu ka nu ka theihter a herh” a ti.

Cuticun, a nu nih cun an khuami innpa chakthlang sinah tlawm tete in do a cawi i a fanu puaisa kut in tlanh than nakding tawk a hmuh in Yangon lei ah tangka cu a hei kuat.

Zingku cu a ngeihchunh a fanu le hringtu a nu cawm ruah ah Yangon in Singapore tiang phan in rian a kawlmi a si. Vanchiatnak nih a liangcung a phak hnawh tikah, cawm cu chim lo leiba lehlam tu he a van kir than caah khua lei zong a tlung ngam ti lo. Cu tikah Yangon ah a hawile theihhngalh sinah khua a sa. A hnuah, Macau lei ah inn riantuan minung a thlahmi puaisa he an i pehtlai kho i 2018 October ah Macau a phan.

“Macau puaisa nih minung an thlah tawn hna rate in thla li ka tuanmi hlawh vialte cu aa lak dih. Thla li hnu in keimah tein kaa hlawh kho i thla khat ah 4500 MOP (790,727 Kyats),” ka hmuh.

“Keimah le ka fanu nih hin hringtu pa kan ngei veve ti lo,” tiin Zingku nih a chim. “Ka pa nih 2010 kum khan mual a kan liam tak. Ka pasal nih fa kan ngeihka in a kan kal tak. Tu cu nupi dang a ngei than cang ti ka theih. Chuahpi unau a ngeimi zong ka si lo. Cucaah, atu i ka ngeih chunhmi hringtu ka nu le ka fanu hi ka cawmken hna an herh.”

“Ka fanu sianginn kai aa lim hlan lo cu Macau ah hin ka um peng rih ko lai. Ka fanu zong ka hmuh lonak a sau tuk, ka ngai tuk cang”

Salai Van Biak Thang nih, Chin ram ah rian tete cu a um ko nain cu rian in an hmuhmi cu pawcawm khawhnak taktak a tlak lo caah ramleng i riantuan an i thawhnak bik zong hi a si tiin a chim.

“Chin ram ahhin rian a tam cu a si lo. Khuapi (town-level) ahhin rian tete cu a um len nain a tam tuk cu a si lo. Dawr hngah tibantuk rian an tuan ahcun thla khat ah 80,000 in 150,000 Kyats hrawng an hmuh. Inn hlan man, ei man le a dangdang a dihmi an tuak tikah thla khat an hmuhmi chungin khon awk a har ngai. Cucaah, ramleng i rian an tuan ahcun thla hlawh a sang deuh, inn lei an kuat khawh deuh i cucu a ruang bik a si ko, atu lio ahcun. Leiba zong an cham khawh fawn. Chin ram i riantuan ahcun mah pumpak pakhat i cawm fangfang men khi an si hna.”

+++

Blue Card Le Ngun Cer

Daw Thi Thi Shwe, Hong Kong hrambunh Myanmar Consulate zung riantuan nih, “Macau ah ID card phunthum a um. White, Yellow le Blue an si. White le Yellow cards cu Macau rammi sinak a ngeimi ca ah a si i, Blue card cu Macau ah phungningte in rian a tuanmi hna ca ah a si. November 2019 cazin kan ngeih ning ah cun Kawl ram mi Blue card aa tlaihmi minung 2,987 an um.”

Macau i phungningte in riantuanmi hna nih an i tlaihmi Blue Card. Photy By; Shanghai Daily

Kawl ram mi Macau ah riantuan a kalmi cu, Macau an phak in innrian an tuannak innngeitu hna nih Blue card cu an tuahpiak tawn hna. Daw Thi Thi Shwe nih cun, Macau ah phungninglo in (Kawl ram cozah theihpinak um loin) a rami an si tikah an rian kong ah buainak tong hmanh hna sehlaw cozah lei nih mah kong ah tlangtlak khawh a si lo ti zong a chim.

Ngun Cer a riantuan nakding inn i nili chung rian a tuan hnu ah, a umnak tarnu nih cun Macau i puaisa sin phone a hei chawnh. Tuluk holh in an i chon i tarnu nih a phone cu Ngun Cer nih chawnh dingin cu a pek.

“Thawngpang tha taktak a si,” tiin puaisa nih Ngun Cer cu phone chung in a chimh. “Na umnak tarnu nih hnatlaknak (contract) tuah a duh. Thaizing ah Blue card tuah ding in kan kal te hna lai.”

Ngun Cer nih zeidah Blue card a si ti a sullam a hngal lo. “Puaisa inn ka um lio ah a ka chimhmi cu; ni 12 chungah rian ka hmuh a hau. Cu ni 12 chungah ka hmuh khawh lo ahcun Kawl ram ah an ka kuat than lai i ka ratnak motor le vanlawng man vialte zong ka liam than lai” ti hi a si.

Chin Christian Fellowship, Macau (CCFM) ah hin member a tlawmbik minung 200 an um. Cu i Pastor a tuan liomi Bawi Cung Lian nih, “Macau i a rami hna hi visitor visa in an si i mah nih cun thla khat chung um khawhnak an ngei. Cu chung ah cun puaisa le riantuan in a rami hna nih rian an hmuh hrimhrim a hau i, cu chung i an hmuh manh lo ahcun Kawl ram lei ah an kir than a hau,” tiah a chim.

“Phungningte in Kawl ram in ramdang ah riantuan a kalmi cu Kawl ram ah worker ID cozah (Department of Labour) nih a tuahpiak hna. Cu he a kalmi paoh cu pakhat khat buainak an ton sual zongah an umnak Embassy a si ah maw, Kawl ram cozah sinah report tuah khawh colh a si,” tiin MOEAF i Secretary a tuanmi U Thein Zaw nih a chim.

Ramdang ah phungning tein riantuan a kalmi cu Kawlram cozah (Department of Labour) nih mah bantuk ID hi an chuahpiak hna. Photo By; MOEAF FB

A thaizing zingka tein Ngun Cer cu breakfast a ser i a dih in inn ngeitu tarnu le a fale cu a hei thanh hna. An van ra i an thutnak cio hmunhma an lak hnuah Ngun Cer cu amah kheng te aa lak i coka lei ah breakfast ei ding in a kal.

“Coka hi kei ka rawleinak hmun a si. Mahka inn ka van phak nikhat nak ah puaisa nu nih phone a ka chawnh i anmah he rawleiti an duh lonak kong le keimah te lawng in rawl ka ei ding kong thawng a ka thanh.”

Breakfast an ei dih hnu in tarnu nih aa chiahmi Ngun Cer a passport cu a pek. Elevator hmang in inn tanglei ah an tum. Elevator chung an um lio ah tarnu nih ‘G’ timi a hmeh, cucu Ngun Cer nih a ruahawk a hngal lo. Nain, a pawng ah number pawl aa tial hna i mah cu a rel tikah 1,2,3… 54 ah a dong.

“Mi pakhat khat an passport chuhpiak/lakpiak timi hi hramhram in riantuanter (force labour) a si. Nain, rian an duh ruangah an passport pek an sian ko cun hramhram in riantuanter phun cu a si lem lo, nain hramhram in riantuanter phun khat a si,” tiah Robin, Senior lecturer, Journalism Department, Hong Kong Baptist University, nih a chim.

Tarnu he cun motor an i cit i Blue card tuahnak (Immigration Services of the Public Security Police Force) lei panh cun an kal. Ngun Cer cu motor hnulei ah a thu, tarnu nih motor cungah Tuluk hla a rock nawnmi a chuah, motor mongh pah cun a laam. Cu tlawmpal ah a ra i tarnu nih cun “five minutes” a ti.

Motor a dir i tarnu cu a leng ah a chuak. Ngun Cer cu motor chung ah a thu ko. Tlawmpal ah a lenglei in motor innka an van hun i a hungtu a zoh tikah Macau a puaisa nu a rak si diam ko. “Khi zung chung ah khin kan lut lai i, kan in chimhning tein zei paoh na tuah dih te lai,” tiin puaisa nu nih Ngun Cer cu a cah ta.

Cozah zung chung an um lio cun Tuluk holh lawngte an hman caah Ngun Cer nih cozah riantuan le tarnu, puaisa hna nih an chimmi zei a thei kho lo. “Ka theihmi cu catlap pakhat ah ka min ka thut. Cun, an ka hruai i ka kutpi seh cung ah an ka namter.” Cu zung ah cun sml. 2 tluk an rau.

Thla li a rauh hnuah puaisa nih Ngun Cer innrian tuannak ah a kal i Bule card le Bank Account a rak pek. Puaisa nih cun “kan i kammi thla li a tlin cang caah, tu thla in cun na thlahlawh vialte nangmah sinah a lut cang lai,” tiin a chimh.

CCFM Pumh Le Ngun Cer Mitthli

Thla li chung leng zong chuak kho loin a um hnuah, Ngun Cer nih thla khat ah voi hnih (zarhpi ni) leng chuah khawhnak caantha a ngei cang. Thla khat i voi hnih cung a chuah ahcun ni khat ah MOP 200 (35,143 Kyats) in a thlahlawh inn ngeitu nih a zuh lai.

Inn ngeitu nih thlahlawh zuhpiak timi cu mah le inn ngeitu cio cungah aa hngat. Cheu khat inn ngeitu cu an sin riantuanmi mi hna cu zarhpi ni paoh ah chuahnak nawl an pek hna i an thlahlawh zong an zuk lo. Nain cheukhat inn ngeitu cu zarh chiar chuah a sianh lomi zong an um.

Zarhpi ni zing khat, 2019 July thla ah, Chin nu pakhat Macau puaisa sin i rian a tuanmi nu nih Ngun Cer cu pumh ding in a sawm. An pahnih ke in lam an zawh cuahmah lioah Ngun Cer nih Laiholh in hla sak thawng a theih. An van naih deuh thluahmah tikah mah hla cu Ngun Cer te an khua biakinn i an sak tawnmi hla a si. Cu thawng a theih cun a lunglawmhnak mitthli a tla thluahmah.

Biakinn ah cun an lut i aa pummi minung 80 hrawng a hmuh hna, nu deuh lawngte an si. Thutnak a lawngmi ah an thu, a hmailei ah guitar a tum liomi pa pakhat le cu pawng ah minung pahnih a thumi a hmuh hna. An hmai ah cabuai a um i cu cung ah Bible cauk zong a um.

Macau CCFM Biakinn, pumh lio. Photo By; Bawi Cung Lian

Hla sak an van dih in a hmai i a thumi pakhat cu a vun dir i “kan pumhnak kan thawk hlan ah kan tuah tawn ning tein, tutan ah hi khrihfabu ah ka voikhat pumnak a si a timi paoh nan thutnak hmun in van kan dirpiak uh,” tiah a van chim.

Ngun Cer cu a thutnak in a vun dir, a dang nu pahnih zong an dir ve. Pa pakhat mic i put pah in a ra i Ngun Cer cu amahte in theihternak tuah a van fial. Ningzak nawn khin mic cu aa tlaih i, a min le a ratnak khua a chim cuahmah lioah a mitthli a tla thluahmah than i zeihmanh a peh kho ti lo.

“Kha ni kha, Macau ah keimah ka miphun hawile ka hmuh tik hna ah kaa lawm tuk i ka lung a hno. Cucaah, zei bia hmanh chim kho ti lo in ka lunglawmhnak mitthli nih a ka ciah.”

Pumhnak cu suimilam pahnih tluk a rau. A dih in aa pum mi pawl cu hangthlum (a-chu-zi) din ah an tang hna. Ngun Cer nih pakhat le pakhat an i chawnh len cu a hmuh hna. Cheu khat nih cu dawr ah kal hna u sih, cheu khat nih cu pangpar dum ah kal hna usih, tiin an chim len. Ngun Cer zong cu aa pum mi cheu khat nih an van chawnh ve i pakhat le khat an Facebook an i pe hna.

Cuticun, zarhpini a chuah fatin, CCFM ah aa pum tawn. Pum dih ah an hawile he hmun khat khat ah nuamhnak an tuah hna. “A har cemmi cu zanlei a van phak i pakhat le pakhat kan van i tian than khi a si. Thla khat ah voikhat hmanh a chuak bal lomi, voi khat, voi hnih, a chuakmi tiin kan um hna tikah, zeitik kan i ton than te ding kan chim kho hna lo. Kan chuah duh caan ah kan umnak inn ngeitu nih an kan sianh lo caan zong a um theo tawn.”

Ngun Cer cu biakinn a kal dih cun zanlei muilai hrawng ah inn lei ah a kir. Thla li chung hlawh lo tein a um hnu, atu thla li hnu i a riantuan mi hlawh innlei a kuat khawh cang ding kong a ruah ah aa lawm tuk cang. Tuzan cu ka chungle ka chimh hna lai ti lawng a thinlung ah a khat.

Macau ah riantuan vemi hawile a ngeih hnu cun innlei riantuan kongah harnak zong a ngei ti lo. A theih lomi a um zongah, tarnu sin ah hal loin a hawile cu a pehtlaih cang hna.

Zan ah ti a van i kholh dih hrawng in a umnak tarnu nih a min a auh thawng a theih. Hnamhnawh ngai in a leng a chuak. Tarnu cu beer aa hunh i a rak ding.

“Ti le meh pawl vun ka lakpiak,” tiah tarnu nih cun a fial.

Cuti tarnu nih zan chiar beer a din tikah Ngun Cer zong amah duh caante ah ihnak a panh kho lo. A pawngah thutpi le umpi peng a hau i, a dih hnu ah tarnu beer dinnak pawl tawl le inn thianh hnu lawngah ihnak lei a panh kho. A caan ah cun zinglei sml. 2:00am lawngah ih zai a rel kho.

Zeitluk i a ih hnut zong ah a thaizing zinglei sml. 7:00am ah thawh i sinum rian a tuannak inn ngeitu hna breakfast ca timhlamh a hau thiamthiam. A ihnak a phak cun Bible a rel i thla a cam ‘bye bye—nan zatein mangtha uh’

“Sinum rian tuan timi cu inn ngeitu minung cung ah aa hngat ngaimi a si. Inn ngeitu tha na ngeih ahcun na nun aa zia deuh lai i, inn ngeitu tha lo na ngeih cun na nun cu vawlei hell ram bantuk a si ko lai.”  Ngun Cer


Catialtu biacah; Macau cu Tuluk ram i khua (City) pakhat a si. Nain, Hong Kong bantukin mahte khuakhan lairelnak (Special Administration) a ngeimi a si. Tuluk cozah nih uknak lei le chawlehnak kong ah tampi aa thlak khawh lonak khua a si. Milu 696,100 fai an um i vawlei cung ah khua a bi ngai fawn (115.3 km2 (44.5 sq mi) i milu chah cemnak khua a si. Cun, vawlei cung ah a ngan bik phekahnak hmun zong a si. (largest gambling city in the world)

Tutan i ka rak tilami hi Journalist mit in cun Longform Journalism a si i, Chinmi nih cun mah hihi Laica in cun kan voi khat relnak zong a si kho i, a rel zong tampi kan i harh kho men. Asullam cu, catialtu nih mahle ruahnak tel loin thil a cang taktakmi kong tialmi a si tikah, careltu ca i a rel a fawi deuhnak ding in chapmi biafang a um lo. Macau ah Chin nu pawl innrian a tuanmi kong hi atu lio ah a cang cuahmahmi a si (non-fiction, true story). An min le an khua cu minung pakhat nih a ngeihmi covo upatnak he ka rak langhter hna lo, anmah pumpak zong nih an duh lo caah. Cheukhat cu an min le an sining tein ka van langhtermi zong an um. Hi kong tialnak ca ah hin a tlawm bik minung 20 sin ah biaruahnak le hlathlainak ka ngei. Atutan i ka hmuitinh cemmi cu Chin nu Macau ah an harnak kong: zeiruangah dah Macau ah an rat, zeitin dah an van rat, innrian an tuannak i a cheubang an tonmi pawl lawng an si rih. Hi pinah hin tial awk ah a tha lai lo tiin ruahmi tampi an tang rih.

___________

Catiatu Salai Za Bawi Thawng hi The Chinland Post ah Editor caansau pi a rak tuantu le atu lio Online Editor le Web Admin a kan tlaihpiak tu a si. Hong Kong Baptist University ah M.A. in Journalism a kai cuahmah lio a si – Editor, The Chinland Post.

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: