Major-General Twan Mrat Naing le Asia Times Biaruahnak (Part-1 & 2)

Kum 43 lawng a si rihmi Major-General Twan Mrat Naing cu Ramkomh Kawlram dothlennak ah a kum a no bik le hlawh a tling bikmi minung pakhat a si tiah chim khawh si. 2009 April thla ah Arakan Army (AA) cu mitlawmte in a rak dirh i a tu ahcun Kawlram pumpi tlangcung hriamtlai phu vialte lakah a ṭhawng bikmi hriamtlai phu khat a hun cang.

2012 kum ah AA cu amah ram a simi Rakhine ramkulh caah dohthlennak tuah ding ah Kachin Independence Army (KIA) bawmhnak dirhthawk hnu in Kachin ram chaklei ah Kawl ralkap he a voikhatnak bik ral an tho. Cu lawng si lo, Shan ramkulh nichuah chaklei ummi Myanmar National Democratic Alliance Army (MNDAA) he bawm in Kawl ralkap a do lengmangmi an si.

2020 February thla 1 thok in Kawl ralkap nih hramhram in uknak a lak hnu ah Kawlram hmun tampi ah buaibainak le hruhru hranghrang in cawlcangnak tampi a chuak, nain Rakhine ramkulh bel ahcun buaibainak a um [hraw] lo.

AA le a ramkhel phu a simi United League of Arakan (ULA) cu Kawl ralkap he i zuamcawh (parallel) in anmah ram chungah mah tein uknak a ser cuahmah i a tu ahcun Rakhine ram chaklei cu a tlaih khawh cang.

AA cu FCNCC Alliance pawl he riantuan in hawikomhnak a ngei mi a si. AA nih hin thazang tampi in raltuknak thok sehlaw Kawl ralkap hi fak ngai in a tuar lai tiah ruah a si.

Asia Times i thawnglatu Bertil Lintner nih Major-General Twan Mrat Naing he nihin Ramkomh Kawlram ramchung buaibainak kong he pehtlai in a halmi (biaruahnak) a si.

[The Chinland Post nih a tlakning in kan rak leh] – Part I

Asia Times (#AT)- A luanciami 2020 thimnak thokin Kawl ralkap he kahdaihnak hnatlaknak ngeih hnu ah Kawlram hmun tampi ah buaibainak tampi a um ko nain Rakhine rampi cu a dai tiah chim khawh a si. A tu bantukin Rakhine ramkulh a daihnak hi zeitik tiang dah kan tlaih khawh lai tiah na ruahchan?

Twan Mrat Naing (#TMN) – Kahdaihnak hi a hmunmi a si lo caah kan nih zong a dirhpi tak lo. Hi hnatlaknak hi zei can a nguh lai ti zong theih khawh a si lo. Asinain khat le khat miaknak a ummi le man a ngeimi hnatlaknak si kho seh ti kan duh.

Kawl ralkap nih hmun dang ah strategy phun khat in an kan tuknak um ko. Mah tein Biaceihnak nawl, ngunkhuai halnak le uknak nawl pawl hi kan mah tein kan i ser caah Kawl ralkap nih cun an kan zoh sawhsawh lai lo ti cu kan theih.

#AT – KNU, KNPP le RCSS pawl he tah pehtlaihnak ṭha nan ngei maw?
#TMN – AA cu a ṭangṭi hawi pawl i raltuknak ah lungtho tein aa tel kho i FPNCC i chungtel zong a si fawn. KNU, KNPP le a dang tlangcung hriamtlai pawl he zong pehtlaihnak ṭha kan ngei kho ko.

#AT – Kawl ralkap nih hramhram in uknak a lak hnu in SAC i raldoh ningcang cungah tah zeitin na hmuh? Cabuai cung biaruahnak hi tah a chuak kho te lai maw a siloah hriamtlaih lawng in dah hmaihnor khawhnak lam a si?

#TMN – SAC [Ralkap] i ngamdamnak lei a tawlrel dan zong hi a rawk tuk cang lawng siloin a sipuazi zong a rawk dih cang. Kan rampi zong hi ramkhel lei in kan zoh cun hrapcheu a thi cang. Palai kong he pehtlai zong in mah hlan nakin cohlan lo a ton caah ṭihnak in a khat cang. Cu lawng si loin a ralkap zong hmun kautuk ah a thlah cang hna [An i tuknak hmun le an dohnak hmun a kau tuk].

Kawl ralkap i harnak a laicer ah ka um ti hi aa thei lo nain a palhnak ruangah thim awk a ngei ti lo. A ralkap chung lila i buainak pawl le i rualnak a tlau, cun thlitu lakah a tlau ko lai. Asinain a thazang le a intuar khawhnak hi cu nek ding a si lo. A uknak pen khawhnak ding ahcun zei thil poah a tuah ko lai ti cu mithmuh kuttongh a si fawn.

Atu bantukin huatnak in a khah lio caan ahcun Daihnak kong i ceih cu a si kho lai lo tiah ka ruah.

#AT – Rakhine ram i a biapi bik party a simi ANP le NLD pehtlaikhnak hi tah zeitin na ruah?

#TMN – NLD party nih 2020 thimnak hi a ningpi [landslide] in a tei ko nain a dirhmun a fek ti lo. Hruaitu hna zong an upa cang i ṭhanchonak a nuar tuk. Hmailei ruahchanawk a ṭha tuk ti lo i mipi ruahchannak zong he aa tlak kho ti lo. NLD nih hruaining phung thar a herh cang a siloah Kawlram mipi ṭhatnak ding caah remkhel lei thazang a ṭhawngmi phu kan herh ko.

ANP he pehtlai in cun SAC nih 2023 ah thimnak a tuah le tuah lo cungah aa hngat. Kawlram i a hmai kong cu a chia tuk i ruahdamh khawh a har ngaite. Kawl ralkap nih 2023 ah thimnak a tuah lo si ahcun ANP cu a dang party pawl, Independent pawl he ULA ah aa rak fonh kho men.

Part II

Asia Times (#AT)- AA nih Rakine ramkulh ca i aa ruahchanmi hi zalonnak maw a siloah Federal rampi chungin mah tein i uknak dah a si? Kawlram pi i hmailei aa sersiam laining hi tah zeitin na ruahchan?

Twan Mrat Naing (#TMN) – Mah tein khuakhan lairelnak le uknak pen hi nationalism cawlcanghnak i a biapi bik tawhfung a si.

Ramkomh Kawlram hi Federal rampi kan ser khawh ahcun kanmah Rakhine nih kan i ruahchanmi ramkomh (Confederation) bu tluk tiang (nawlngeihnak ummi) a si le lo kha kan zoh ta hmasa a hau.

Tlangcung mi kan unau pawl he lungrual tein umṭi kan duh ko nain a dikmi le dirhmun fek (Standard) a ngeimi ramkomh si ding kan tuak chih lo ahcun vawlei pumpi huap in chungtel kan si khawh ve nak hnga tuah cu kan mah rian a si hnga.

#AT – AA hi nan thazang zeizah dah a si? Rakhine ram hi tah zeitluk tiang dah nan tlaih khawh cang?

#TMN – 2009 AA kan rak thokin a tu tiang ah hin ralkap 30,000 leng hi kan cawnpiak cang hna. Tlangtlaknak lei le technology lei a thiammi zong tampi kan ngeih rih ko hna. Ralkap 70% hrawng hi cu a faktukmi raltuknak a temhing ciami lawngte an si. Kan ṭanṭimi phu pawl sin ah hin 5,000 in 6,000 tiang ralkap kan thlah hna. A tangmi ralkap hi cu kan mah Rakhine ram chungah kan zamh hna.

Rakhine ram chaklei hi cu 60% hrawng kan tlaih khawh cang. Asinain, thlanglei kap hi cu kan thazang a der ngai rih. Cheukhat hmunhma hna ahcun AA ramri le Kawl ralkap ramri aa hlatkauh hi ri khiahawk a har ngaite.

Kawl ralkap nih hin khuapi pawl hi a tlaih rih i ka khuakhannak (Strategy) a tlamtling ko timi tette caah kan mah lei hmunhma pawl hi a tlaihchihnak a ruang si. Asinain, hika hmunhma pawl ah a herh ningin kanmah nih tlangtlaknak kan tuah liopi a si ko. Tutiang ahcun, zuamcawhnak zong tampi a um rih.

#AT – Chin ramkulh chung i a ummi PDF pawl le Dothlennak he aa pehtlaimi phu pawl he tah nan i pehtlaihnak a ṭha maw?
#TMN – Tutiang ahcun zeiti chimtlak pehtlaihnak a um tuk rih lo.

#AT – Bangladesh hrambunh, Prothom Alo thawngzamhnak nih January thla 3 ah chuahmi tonbiaruahnak ah khan Muslim (Rohingya) mihphun i an nuhrin covo le rammi sinak covo ka dirpi ko tiah na ti. A si ahcun, Bangladesh ram um Rohingya Muslim ralzaam pawl rak kir ṭhannak kong le rammi an sinak nawl hi tah na hnatlakpi hna maw?

#TMN – Rakhine ramkulh chung i a ummi pawl i an covo le rammi sinak nawl cu kan dirpi ko hna. Asinain, atulio ahcun ralzaam tamtuk an umnak hmun an kir ṭhan ahcun buaibainak a chuak khomi a si. Khoika umnak hmunhma poah kir cu mah duhthim tein a si ding si i vawleipi nih a tlangtlakmi phungning tein tuah a tha bik.

Rakhine mipi i a biapi bik buainak cu ralzaam pawl langhter duhnak “Rohingya” timi biafang hi a si. Rakhine miphun nih mah “Rohingya” biafang hi an cohlan duh lo lawng siloin an tuanbia nehnem a si tiah an i ruah. Mah mihphun pawl hi a hramthok tein um hmunhma a khuar cangmi an si.

Mirang uknak chan lioah Muslim pawl hi a khuah khuah in an rak phan i chan tamtuk Rakhine ram ah an um cang a si ahcun rammi an si ko. Asinain, tette um le um lo kha hal awktlak pakhat a um i si.

#AT – Rakhine ram ah Muslim, Buddhist le Hindu remdai tein umṭi khawhnak ding ah an covo zeipawl dah a si?

#TMN – Phunkhat le phunkhat kar ah buainak a chuahpi tawntu a lengmi pawl an um lo ahcun dai tein umṭi khawh a si ko lai. Bianabia kan lak a si ahcun, 1941-1942, 2019 kum atu karlak ah Miphun sinak, kokek thil chuahnak le atu bantukin a daimi zatlang (social) dirhmun voikhat te hmanh a rak um bal lo. Zatlang i entainak pawl a zor i a tak simi zatlang cawlcanghnak pawl zong hmuh khawh deuh a hun si. Mah pawl hi mithmuh kuttongh a simi thlennak asi caah hi bantuk thlennak pawl hi ramchung in kan thok a herh.

#AT – Rohingya Solidarity Organization (RSO) le Arakan Rohingya Salvation Army (ARSA) bantuk muslim phu pawl cungah tah zeitin na hmuhning si?
#TMN – Kanmah le mah phuhnih karah zeibantuk pehtlaihnak hmanh a um lo. Remkhel lein kan zoh ahcun ARSA nakin RSO hi a upa deuh. Asinain, ARSA hi cawlcanghnak tampi a ngei kho i pehtlaihnak zong a ṭha deuh. ARSA hi cu Rakhine ram chung i a ummi zatlang hruaitu hna le Bangladesh i a ummi ralzaam camp hruaitu hna pawl a tuk zong kha zapi theih a si ko. Muslim fimthiamnak lei a ngeimi cheukhat nih ARSA kha a hnulei tlai (ကြိုးကိုင်) in kan caanchia chungah miaknak an chuah.

#AT – Rakhine rampi i a pawngkam ram cu Bangladesh a si caah nawlngeitu pawl he nan i pehtlaihnak le ramri a rak lonhtu pawl (bianaah, Marma community le aa hlat deuhmi India) pawl sinah zeibantuk bia dah chim na duh?

#TMN – Marma le Magh (The Mog of Tripura) pawl hi kanmah he [miphun khat] thi-khat tlangcungmi pawl an si ve. Kan cawlcanghning pawl hi ṭha tein an fiang i kan cungah zawnruahnak an ngei.

Bangladesh nawlngeitu pawl he kan i pehtlaihnak hi cu a ṭha tuk zong a si lo i a chia tuk zong a si fawn lo. Bangladesh a cozah nih kanmah he pehtlaihnak caah a fiangmi phungning silo le a tak si lomi policy khuakhannak an ngei tiah theih a si lo.

Hmai ah kar khat hlan in ṭhanchoter le kan pahnih caah man a ngeimi pehtlaihnak ṭha a si hau. A biapi deuh rihmi cu raichia pi tawlrelnak, bawmhnak pek, ralzaam pawl zohkhennak le humhimnak he aa pehtlaimi buainak pawl tawlrel hi a si.

Chawleh nak le a dangdang phun tampi kha kan pahnih mipi ṭhanchonak ca ruat bu tein kan i pehtlaihnak hi fehter chin a hau.

#AT – Rakhine ramkulh buainak le Kawlram pi daihnak a hmuh khawhnak hnga a dang ram a simi Tuluk le Japan i a teltumnak hi tah zeitluk in dah a biapit? Tuluk le America an khuakhanning zuamcawhnak hi zeidah a lawh?

# TMN – Theory in tuak cun a biapi tukmi teltumnak a si ko nain mithmuh kuttongh ahcun a buai ngai. Thlennak cu ramchung in tuah a hau i thlen khawhnak lam zong ramchung ah um deuh tiah kei ka mithmuh kuttongh a si. Kawlram sining cu tutiang a fiang lo. Cun, Tuluk le America zuamcawhnak hi cu kan mah caah santlaihnak a ngei lo i kan mah rian zong a si fawn lo. (Is not our concern).

#AT – A donghnak bikah, zeiruang bik le zeitik caan in dah Kawl ralkap le a central uknak hi hriamtlaih in doh dingah lungthlehnak na ngeih?
#TMN – Ramkhel lei aa ruang lomi le covo ngah khawhak ding caah Kawlram ah a thami ramkhel hmunhma a um lo. Kan covo hramhram in an kan chuttu sin ahcun kan duhmi a hal in hal ding a si lo timi kha ka dirhmun cu a si.

Kawl ralkap nih zeiti a ruah zong kha a poi ah ka chia lo. Kanmah kan van cu kanmah tein kan i sersiam ding a si. Kanmah tein kan ser lai i a miakmi thil kan hmuh ve lai. Keimah ka tinhmi cu Rakhine ram uknak nawl hi kanmah kutchung ah lak ṭhan in a dikfelmi le dirhmuh fek a ngeimi ramkhel dirhmun lak ṭhan hi a si. #

About The Author