Media Luhter Lo in Palek le Cozah Minung 285 nih Ekah 676 Chung Innsakmi le Dumhau An Hrawh Lai timi le Hakha Sangthar Samhning ah Ka Hmuhning

Salai Josephbawi| 2019 August 7| Hakha thanchonak le  a herh caah Chin ramkulh Cozah nih Sangthar samh dingin Cawbuk leikap Ekah 676 hmunhma cu caan tlawmpal ah innhmun peknak ding timhtuah cuahmah a si cang. Cu ka phungning lo sakmi inn pawl thehnak ahcun mizapi hmurka a simi media pawl theihter lo le luhter lo in Cozah palek, meithat, Cozah riantuantu hna le sangkip in thimmi minung (285) nih August 9, 2019 zing sml 9am ah kan hrawh cang lai tiah Cozah riantuantu pakhat sin in theih a si. (August 5 Cozah Vuanci le Biaknak lei upa meeting hnu ah a nicaan an thawn i a caan theih a si rihlo). Ekah 100 samh lio siseh, atu Ekah 676 zong ahhin buaibainak ngaingai Hakha dirhmun cun kan ton. Hi kong ahhin Chin media Cozah nih an kan pehtlaihning le Hmailei zeitin dah kan kalpi awk a si timi ka hmuhning ka van langhter ve.

Hi samhnak kongah Pupa ram min put in mah dumhau le mah innhmun a humhakmi phu le pupa ram ngei taktak kan si a timi phu nih an duhning langhternak zong Jan 25 le August 1 ah siseh a herhningin thawngfianhnak hna zong an tuah. Hi thil kong ahhin Hakha hrambunh Lothlo Phu lawng nih abik in tuanvo lak in cawlcang a si. Hi Lothlo Phu hi lo a thlo taktak le dum a tuah taktak mi minung zeitluk dah an itel hnga ti cu zapi theih a si ko lai. Hi cawlcanghnak ah Hakha ah zatlang phu aa timi Chin Youth Organization, Chin Youth Organization, Khuanu khuapa le sangkip mino phu zong nih aw-aan pakhat hmanh chuah a si rih lo. Chin miphun nih nuhrin covo bu nganbik kan ingeihmi Chin Human Right Organization hmanh nih dai tein a um. Hi kong vialte hlathlai ahcun ekah 676 hmun ah pupa ram ngeitu aa timi minung nih zuarmi dum caw le innhmun acawtu le Cozah vawlei tahzung lila nih tangka phalh in tahpiak an tam tihi a si.

Ekah 676 Vawlei Cozah tawlrelmi cungah thazang a pemi an um bantuk in ningcang lo deuh in a timi zong um a si. NLD Cozah a kai hnu 2016 kum in tutiang innhmun an samhning zoh tikah mizapi lei in lunghrinnak le lungfianlonak tampi a um ve. Mizapi hmurka a simi Media an hrial. A ruang a um men lai, Mizapi lei nih an kan chimhmi kan phozar tiktu ahkhin Cozah an kan doh ti lei in aala mi Cozah riantuantu le Vuanci tampi an um. Atu bantuk in buainak bantuk in a um lengmang mi zoh ahhin Hakha khua kan kauh lai kan sersiam lai ti tikah ahhin Cozah nih Hakha mipi teltumnak le ceihhmaitinak lam a kawl duh lo ruang ah a si ko lo maw tihi ruah awk ngai a um. Tutan zong tampi ka telh ko hna a ti lai nain Cozah nih tlaih khawhmi minung lawng an sawm an ton lengmang hna caah a si tihi hmuh khawh a si.

2015 kum Hakha puicim ton hnu in Hakha khuapi serthannak le tungvang kauhnak caah siseh, kum saupi innhlang le inn ngeilo in a ummi thialkam chungkhar hna caah tiin ekah (100) hmunsamhmi cu a soktu minung 804 nih camcawhfung zuh in Chin ramkulh Cozah nih February 14, 2018 ah a rak pek bal cang. Cu lio ahcun hmun a sok khomi cu (1) Inn ngei bak lo, inn hlang in Hakha ah kum hnih nak tam a um cang mi. (2) Inn ngei lo mi harsa nuhmei (nu nih chungkhar a hruai i fa le he inn hlang in a um mi). (3) Hakha ah a ummi Pastor inn ngei lo. (4) Cozah rian tuan in pension a la mi inn ngei lo an si lai ti a si. A soktu 804 lak ah innhmun minung 273 nih an ngah. Cu lio a soktu hna chungkhar sining chekfelnak kha ningcang tein Cozah nih a zohfello caah thilthur hnawm tete aa tel ve i zapi zaran nih buaipi ngai a rak si. Bianabia ah pastor 84 nih an sok ve i minung 21 nih an ngah. Cu a ngahmi chung ahcun Pastor zong a sihuaha lomi le a nupi min hna in a sokmi hna zong um a si.  Motor le inn tha lo tha a ngei cang mi hna nih an ngah men ko. An inn ngeihmi cu anmah min in a rak um lo cang ahcun a ho cio nih dah kan rak theih hnga mu. Tawlreltu hmanh nih an itheihter duh lo cu tiah soisel a rak tong ngaingai.

Hi Ekah 100 samh lai ahhin Hakha khuathar le Cozah zong an buai ngaingai. Vuanci Sui Thio, Hluttaw Speaker Pu Zo Bawi le Pu Thla Hre nih tha tein an theih bik lai. January 6-20, 2017 kar ah Cozah nih inntek Khuathar ceihhmaipinak le khuakhantinak um lo in hmunthar samhnak lam an rak chunh cang. Cu lawngah Hakha khuathar nih vawlei a dawr caah ngol dingin Cozah cu an ti hna.  Cozah lei chim ve ningah 2016 kum dih siseh a tutiang Khuathar he meeting voi (4) leng kan tuah cang caah ti le Khuathar nih lam kan chunhpiak u nan ti an ti caah pei kan chunh cu tbk bia chim a si ve hoi. Cozah nih tangka pakhat hmanh chiahpiakmi um lo in Innhmun ca thawhmi tangka lila in lam, hlei le mei vialte tuah a si. Hluttaw Speaker Pu Zo Bawi nih tangka a pe khomi lawng innhmun pek nan si lai ati ti hna in biachokvai a rak chuak. Cu lio Ekah 100 hmunsamhnak Cozah committee ah Convener – Chief Minister Salai Lian Luai, Chairman ah Vuanci Sui Thio, Vice Chairman ah Vuanci Mang Hen Dal le Vuanci Isaac Khen, Chungtuan ah Pu Thla Hre rak thim an si. A sinain Hakha Khuathar he boruak athatlo tikah committee cu Vuanci Isaac Khen le ramkulh uknak zung u Piangcho nih nawlngeihnak a rak chuh hna. Committee adang tein an kalpi i zaran lunghrin bu in camcawhfung phawtzamhnak in rak tuah a si. Anmah pahnih hi an eihmuar ruang ah maw hitin an si hnga ti zong ruahphah a si. Cu lio Hakha khuathar an buainak aruang bik cu Khuataw lei in lam an cawh ahcun Hakha Khuathar aa tolh lai tiah Khuathar upa cheukhat nih an chim. A sinain aruang bik cu Cozah nih ningcang tein ceihhmai khuakhan tinak tuah le buaktak tein loram ngeitu hna a chonbiak hna lo caah a si tihi hmuh khawh a si. 2018 kum dih lei lawngah ekah 100 samhnak cu tawlrel khawh a si.

Cu bantuk Cozah lei nih innhmun thitha an samh khawh lo ruangah innhmun man le innhlanman a kai chinchin ve. Culio i Pyidawta Tleicia Pi Duh Sung inn(atu Irrawaddy Bank) cu sing 5500 a rak phan. US Washington DC le US ka dangdang state inn nak in a man a fak deuh rih. Cu pawngkam inn cu sing 11000 tiang a phanmi inn an um len. Cu nih a chuahtermi cu mirun sifak thleidannak, firnak le sifah chinnak a chuahter. Innhmun a ngahmi pawl nih kumkhat hnih arauh bak in Ekah 100 hmun innhmun cu an zuar len. Acheukhat cu an zuar cang caah innhmun na ngah cang tinak catlap hmanh July 12, 2018 tiang chuah a theilomi an um ti a si. (cu tiang ah minung 51 nih an chuah rihlo).

Cu manfawi tein ngahmi innhmun pawl cu Mirum pa kut ah a phak tikah mirum pa nih a duhpaoh in Hakha innhmun man cu a mersan chinchin. Sifak santlai lo caah sing 100 tal ngeihlo ahcun innhmun aa ngei khko tilo. Cu tikah acheu nih mah ram a si lomi zong pupa ram tiin kulh in zuar, hakkaumi nih phungninglo zuarmi dum tampi cawk, cu innhmun le dum tampi cawmi nih pupa ram a si tiin aupi, pupa ram a ngeitaktak mi tu kha lih ah a cangmi minung tampi hmuh an si. Vawlei ei bak in an vawlei ngeihnak chiat aa rak serh ngammi Chin kan pi kan pu hna lungput ziaza zong a zorter ngaingai. A tutiang kan cozah nih Tlangcung miphun hna kan nunphung le kan pupa vawlei kan ngeihmi ngalhpinak hrim a kan tuahpiak duh ve lomi hi ningcang ten rak tawlrel ciami Kawl ruahnak cu a si ve. Cu tikah ka lawngin Pupa ram kan tit awn i ataktak buainak a chuah ah inntek miphun sungh lengmang a si ko. Cu nih a langhtermi cu miphun pakhat kan sinak in zeihmanh tawlrelnak nawl kan ngeilo zia a langhtertu pakhat a si ve.

Ekah 100 buai lio ahkhan cun License pungsan (1)(7) le adangdang pakhatkhat a ummi paoh cu ruahpiak ding, zeihmanh license a ngeilomi dum le hmun cu chuh tawp ding, Khawlettaw ayasit timi pengkomh bawi nih pekmi cu chuh lo ding, pupa ram a si ahcun tanpinak pakhatkhat he a herhning in ruahpiak ding tiin le a ralaimi caan ah Cawbuk, Nuai hna ah inn hmun tampi samh a si lai caah aho hmanh innhmun ngahlo in nan um lai lo tiah Ramkulh Sipin hmu Pu Thla Hre siseh, Pu Zo Bawi pumpak hrim nih February 14, 2018 hmun ekah (100) pek lio ah a chim.

Hakha ekah (100) onhnak in zarhhnihthum hmanh a rau lo. Vice President Henry Van Thio nih Hakha ah hmun 1000 rak samh than u a ti tiah Hluattaw Speaker Pu Zo Bawi nih March 5, 2018 ah The Hakha Post ah a chim. Cheukhat theihning ah Ekah 500 fai cu Hakha Khuathar le Vuanci pawl umnak inn kar ah samh a si lai bantuk Cawbuk lei an samh lai bantuk in thawng cu a leng colh ve. Khuathar lei tlam a tlinlo tikah Ekah 676 Cawbuk lei timhtuahnak an ngeih than cu a si. Cu hmunthar samhnak rianthoknak hi Sipin Pyinehmu Pu Thla Hre maw rian an khinh, Vuanci dah direct a kalpi colh hnga tihi mizapi nih fian a si lo. A sinain 2018 kum dih ahcun Drone he GPS he Hakha cawbuk ca Town Plan an tuah cuahmah tikha Sipin Vuanci sin in theih a si. Cu chung vialte cu Cozah nih Pupa ram le dumngeitu a chonbia tu committee, lam hlei le mei a tuahtu, tangka kawltu le hmunhma petu tiah committee pali a rak ser cang.

Cu chungah Cozah nih Pupa ram le dumngeitu a chonbia tu committee tiah thimmi upa hna hi Hakha khua nupa aa timi loram umtuning thiltheicia ngaimi an si tikah dum ngei le ramngei aa timi hna cu chonhtlak ruah dawh an si lo. Vuanci Soe Thet nih a orhlei kut ah a hmanmi zong an um nain mi an tlai kho ngaingai lo. Cozah zong nih Lothlo phu aa timi le pupa ram ngeitu aa timi hna zong lungsau tein a ton duh hna lo zong aa tel. Cucaah caan tlawmpal January 25, 2019 ni ah Hakha Lothlo phu cu lio Rev. Hrang Kil le Pi Za Tlem hruaimi hna nih duhmi langhternak (sandahpiah) cu an tuah colh ve. Cu i abik an aupi mi cu Pupa ram ngeihmi ngeihthainak, 1984 le 2018 upadi ningin riantuan u tinak, Pu Zo Bawi nih inntha sakho le tangka pe kho lawng hmun pek ding a timi hi mirum le sifak thleidan a si pin ah sifak thlanglamh a si timi le Cozah nih pupa ram ngei hna theihternak tuah lo in hmunhma nan chuh ti ruang bik khi a si. Cozah lei nih mizapi tonnak kan tuah, bia kan ruah ko hna nain anmah duhmi le chimmi lawng bia an itlaih. Kanmah chimmi zei an rello tiah an ti i nizan adonghnak August 1, 2019 tiang Chin ramkulh Cozah nih Upadi ning in ka tuah lai ti lawng a chim ve cang. Cawbuk sangthar samhnak hmun ahhin hmun tha tein a ngeimi minung 8 lawng an si i adang ningcang lo sakmi inn 135 cu upadi ningin kan nor hna lai, pupa ram zong siseh, vawlei lawng timi zong siseh upadi ningin ti cu July 10, 2019 Chin Ramkulh Thawngfianhnak ah Vuanci Soe Thet nih a chim cang.

May 3-August 3, 2019 ni 60 chung 676 ekah chung ningcang lo in nan sakmi dumhau le inn vialte hrawh dih dingin ralrinnak siseh cheukhat hna cu sualphawt tazacuai voi 4-5 leng an chuak cang. Lothlo phu leikap zong in hi thil kongah kan dai hrimhrim lai lo, ngol kan tim lo ti a si ve tikah zeitin dah kalpi ah atha hnga tihi ruah ngaingai ahaumi a si. August 5 ah Chin ramkulh Cozah le Pastor pawl tonnak ah August 12-31 tiang soknak form ap ding le phungninglo in asami paoh August 17 ah hrawh dih ding tiah theih a si.

Hi kong he pehtlai in August 1, 2019 9:00-11:30am Cozah meeting pakhat ah an chahmi cu (a) 676 Ekah Chungah Phung ninglo in Inn a sami hna hrawh ding ah Palek thazang (50), Meithattu thazang (30), Sipin le Committee chungtel minung (50) le Motor (3), Peng Tawlreltu (7), Peng vawlei tahzung minung (6), Peng Milurelnak zung(lahwahkah) (6), Peng thingram zung minung (6), Siizung Mizaw phorhnak motor (1) le azultu (2), an zapi minung ( 207   ) in hrawh ding, (b) Hakha Sang (8) in Cawbuk sang minung (11), Dawrthar in minung (24), Pyidawta in minung (11), Khuahlun minung (4), Dawrhlun minung (4), Khuathar minung (8), Hakha thar No.1 minung (4) le Hakha thar No.2 minung 4 an zapi ( 78 ) zong kal ve ding. (c) Head Speaker (7) ken ding, (e)Ekah (676) Hrawh chungah mi zei Media hmanh a luh in luhter hrimhrim lo ding (f)Mah Hrawhnak Caan cu August 9, 2019 Zing Sml 9:00am Lam C (Road-C) tanglei lam in thok ding a si. Hi ka ahhin ruah awk a ngai a simi cu Mizapi hmurka a simi Media hmurphih hi a si.

Ekah 676 biachahnak ning “(e) Ekah (676) Hrawh chungah mi zei Media hmanh a luh in luhter hrimhrim lo ding timi” Zaukphung Cozah asilo ah Mizapi Cozah aa timi NLD Cozah i a lungput hi ruah awk ngai a si. Ekah 100 buainak siseh atulio Ekah 676 buainak siseh Media sawm kan tong ballo, a dang tein thawnghalnak tilo ahcun. Hakha khuapi sernak ah Cozah lei in thawngfiang an kan theihter ve lo tikah thil sining tampi mizapi sin ah thawngdik kan pek khawh lomi tampi a um. Mizapi lei thawng kan zamh a si ah le Cozah nih nan kan doh timi lawng an chim theo ve. Cu nih a chuahtermi lunghrinnak nih izumhlonak, Cozah cawlcanghnak ah iteltuam duhlonak le sianlonak lungthin hi a chuahter ngaingaimi a si. Tulio kanmah he aanaihbik Laizo buainak, Hnaring hmunhma buainak, Matupi pengkomh zung buainak, Mindat NLD zungsaknak, Kanpetlet vawleitang thil chuakmi buainak, rihkhawdar Hualngo pawl puai buainak tbk zoh ahcun Cozah nih mizapi he hmaitonh in biaruah ti taktak a tuah ballo zia hi a lang ngaingai. Cozah duhmi lei a chim khomi, Cozah awthlum a chim khomi minung he lawng thutti le khuakhan lawng duhnak zia hi eihmuarnak lungthin le hramhram uknak ngaingai cu a si. Tutan thil a cang dihmi zong hi Cozah nih lungsau le tha deuh tein mizapi he ton biaruahnak ngeihbu le zapi lei zong nih athabik in ruahnak pekmi cungah kal sehlaw a tluan dih lo hmanh ah thil dawh ngai a chuak khodingmi a si. Hi bantuk in a kalpeng rih a si ahcun thil poipang a tong kho ngai dingmi dirhmun a si.

Laimi cu Lo le dumhau in paw arak cawmmi kan si tikah pupa ram timi tlangram le bilram ngeih cio a si. A bit le akau lawng aa tlau lai.Vawlei ruang ahcun zungkhat det zong a duhbak lomi miphun kan si. Hakha dawh le kauh cu duh cio a si. Cu kan duh ruang i Pupa ram te hna cu tiah zeirello bia kan chim sual i Cozah kalpimi lawng hruh tanh in kan tanh ahcun miphun tlaunak a si tiah ka ruah. Dumhau ngei le Pupa ram ngei hna zong nih media in zapi sin an chimi cu tha tein kan chimh hna sehlaw kan siantuk, kan cotawk cu kan co ve awk a si. Cu silo in mirum pa rumchinnak a sibel kan duh lo tihi an chimi a si. 2019 July 31 ah Pupa ram ngei tiah aa ti i lam zawh in duh lonak an langhtermi cu kannih Hakha Khuahlun kokek ram ngeitu taktak (Zatuak 95%) kan lungput a si lo. Kan pupa tlangram (Sathek telh chih), kan pumpak pupa ram, zei bantuk kan ram pohpoh bu pakhat khat nih siseh, pumpak pakhat nih siseh, hman an herh ahcun Hakha Khuahlun kokek ram ngeitu le thingram Committee he zoh in hnatlaknak ngeih hnu ah hman ding tiah Hakha Khuahlun Kokek Ram ngei hna 2019 August 4 ah tonnak ah an chim i biathanh zong an chuah.

License tuah in dumhau a ngeimi hna zong tazacuai an tong. Hihi Cozah vawlei tahzung le Vuanci zungkar ah zawng parathlei in mipi hi an kan thleimi tawn ko lo maw? Ka hawinu nih a ka timi cu kan dum ekah 300 kha Vawlei tahtu zung pa nih a mah tah in a tah i hmun 7 a zuarh hna tiah a ti. Tlawmpal ah Cozah nih Ekah 676 ah aa tel an ti hna caah Cozah Vawleitah zung riantuan pa le a cawtu an buai ngaingai tiah a ka ti. Cu lawng a silo Ekah 676 chung ahkhin pakhat pa nih ekah 3 kha NGOs a tuanmi pa a zuarh i innhmun 12-13 ah acheu le azuar. Tlawmpal ah cozah nih an chuh lai tikah zeitin dah a tuah te hnga?. Thil sining an theih lo ruangah nunchung ca an khonmi Kawlram tangka in sing 300-1000 kar a sung dingmi minung tampi um a si ve.  Cu ruangah Mizapi a kan buaitertu cu Vawlei tahzung riantuantu le thweoke riantuantu hi an si bik. Cu nihcun Cozah term khat hnu term khat aa thlengmi Vuanci le mizapi kar riantuannak a buaiter pengmi hi a si.

Adonghnak ah chim ka duhmi cu Hakha hi Hakkau a silo ah Hangkha tiah a min kan thlennak hnga lo a biapi. Chin ram khualipi a si lawng a siloh! Chin miphun khualipi a si ve ding ahhin kan izuam a herh. Chin ram pengkip minung nih Hakha an phanh duhnak ding le innhmun fawi tein an hmuh ngah ve i Khuapi ngan, khuapi dawh ah kan ser dingin a biapi ngaingai. Hakha kek lawng nih Hakha kan hruai awk a si, pupa ram kongah kanmah nawl a si ti zong hi a si thlu awk a si lo. Hi bantuk hmunhma buainak lengin adangdang miphun karlak buainak a chuak len rih te lai. Cucaah Hakha kek aa timi hna, Biaknak lei hruaitu hna, sangkip hruaitu hna le zatlang bu hna hmunkhat in teltum khawhnak b user in rian kan tuanti thiam a herh ngai. Biaknak lei le Khua nupa lawngin aza ti lo. Cozah lei zong nih hi bantuk khua ca rian an tuan tik zongah an theih lomi tampi a um ve. Mizapi teltum khawhnak ding le ceihhmai khawhnak ding lam an kan kalpi taktak a hau. Upadi timi cu minung nih kanmah caah kan tuahmi a si i buaibainak achuahter chin tu ding a si ahcun hruhhruh hranghrang in itlaih awk a tha dih tawn lo. Cozah cu mizapi nih kan cawmmi hna kum 5 chung kanmah ai ah rian a kan tuanpiak chungtu kan sal an si. Acheu nih Cozah pi doh cu a si kholomi a si ti biachim hi kan hrial deuh ahau cang. Cucaah mi tlawm-u ruahnak zong kan namnehnak hnga lo le mi tam-u ruahnak lawng lak silo in thil ningcang tein a kal khawhnak hnga caah azalong mi Hakha lairel bu bantuk kan herh ko rua.

Tutan 676 ekah kong cu Cozah caan a dihdengmi nih an norchih men lai nain Hakha hmailei zeitin dah kan kallai ti lei kaptu in khua kan ruah ahau. Media zong hi mizapi hmurka a si caah Soiselnak ca tial paoh ah doh a silo i mizapi caah thiltha a chuah khawhnak hnga hmang cio ko usih! Aho paoh nih atulio 676ekah Hakha thil a cangmi hi Hakha le kan Chinram thanchonak caah a si timi ruah bu in lungcan i pe ko hna usih. Khoika lei phu hmanh ah tanhhleimi ka ngei lo. Hakha khuatungvang kan samhmi cungah lawmh a um zungzal nain hi thil kan tuah pah in sifak santlai lo ngaihchaitnak le ramngeitu ngaihchiatnak le hmailei Hakha mizapi karhlannak caah ceihhmai khuakhang ti deuh kan herh i cu khuakhannak caah cun Hakha Lairel Bu bantuk kan herh ka ti duhmi a si.

(TCP ruahnak, Hmuhning silo in Catialtu Pumpak ruahnak a si. )

thechinlandpost

See author's posts