Miphun Ṭhanghphawknak Hla Ṭhaṭha Kan Herh Rih
Salai Ceu Bik Thawng: Vol. 3 No.5, 2017 December – Kum 2015 lio Chin Dothlennak Ni cu CNF sakhan ah hlunghlai ngai in caan kan rak hmang hna. CNF ralkap rual le mizapi a thong in Ṭio kap bualrawn ah kan dir thlurh ko lio ah hlasak thiam Emily Par nih ‘a phu ko teinak thantar he run i khirh te umu…’ ti mi dothlennak hla cu horkuang khek in a hun sak ciammam cun kan hmulthi zong a ling dih i kan dang zong a khar dih. Kan pu Thomas Thangnau le ramkhel upa hna an mitthli a hai ka hei hmuh ko hna. Cauk chah pipi le sumilam saupi chung miphun dawtnak chimrel len mi nakin hla fung khat nih ṭhanghphawknak a chuahpi deuh tawn.
Kum 2014 lio ah miphun ṭhanghphawknak chimrel ding in Paletwa lei kan rak tlawng— party upa pawl zeimawzat he. Rakhine ram Kyauktaw khua kan phanh zan ah Rohingya pawl kha milurel cazin ah khumh lo ding in cozah nih a phuan zan si kaw Rakhine pawl cu an i nuam tuk i an khua chung lamthlur kip ah khe-set le meih bunh in miphun/ram hla cu turbung in an chuah hna, zan ṭim tiang. Kan hawile cu an zai len nain kei cu an ram hla ṭhaṭha nih ka lung an ka laak tuk i hngilh lo in a dongh tiang an hla cu ka ngai. An miphun(ram) hla an ṭhat khawh tuk mi le a tlin tukmi nih ka khuaruah a ka harh. Mino uar phun he upa uar phun he a tling dih. Miphun dawtnak lei ah cun an rak kan tei tuk.
Tlangcung mi lak ah Shan miphun hi ram hla lei ah cun aho tluk lo cu an va si. Sai Kham Leik, Sai Sai Maw le Sai Hti Saing tehna bantuk miphun hla ṭhaṭha phuahpiaktu an ngeih mi khi hngar ngam lo an si. “An duh le Shan behrumthu kan ti hna seh…” ti hna in an hei phuah mei ko. An hla phuah mi thawng in Shan ram khi mi thinlung ah “a nuam tuk ṭheo lai” tiah hnabei a seiter hlei ah miphun sinak cung ah i lunghmuih duhnak zong a kaiter— cucu miphun ca ah a herh bik mi vaiṭamen sii a si. Kannih Chin le Kachin zong rampi huap in hlasak thiam kan ngei pah len nain cu bantuk in kan miphun le kan fingtlang hna hi hla in kan zuar kho rih lo.
Salai Sun Ceu kan miphun ah cun rampi huap in theihhngalh mi ah mi hmasa pawl a si nain a duai colh. Cun miphun ram hla ngaingai a phuah le a sak mi um tuk lo (keimah theihhngalh chambau si kho). “Dawthniang kan hngah ko zandai zilthli hnuai in…” ti mi hla Kawl holh cawh in a sak mi tucu roling pakhat a si ve. Cun Tonzang lei mi Tun Kham zong hi rampi huap in kan chuanvawr pakhat a si nain Zomi boruak nih a tuam pah ve caah Chin min ngaingai in hla a phuah lo. “Khuate fingtlang…” ti mi hla a phuah mi cu kan fingtlang a hlawi mi a si i uar tuk cio a si nain kan miphun min ai tel lo.
Chin huap in nihin ni ah miphun hla a kan phuahpiaktu le kan i chuanvawr bik mi cu Salai Tawna hi a si ko tiah ka ruah. Hla lei zong in Ph.D bak a kan lakpiaktu a si caah le Chin min thlur bak in hla tampi a kan phuahpiak caah thangṭhat lo awk a ṭha hrimhrim lo. Cun Sung Tin Par le Sanpi tepawl kan miphun hlasak thiamthiam nih an sakpiak mi zong nih ram a kauhter chin.
Mizo pawl i miphun cawisannak le ṭhanghphawknak hla ṭhaṭha hna khi hngar an um tuk fawn. Daduhi nih bualrawn cung in ‘kei cu Mizo tlangval kai thim ko lai… sahrang le mihrang hmai zong ah a kaam l omi…’ tiah tlirh vuaimai in a hun sak cang cun Mizo tlangval pawl cu an um thiam ti lo hen cu. Miphun mit ralṭhatnak sii a rawnh cang ko hna.
Kannih zong kanmah le kan holh tein miphun hla ṭhaṭha kan ngei ve ko hna. Lai hla (zuun hla) hi 1950 hnu lawng in phuah le sak a si tik ah kum 60 ti mi cu a no tuk ti khawh a si rih. Cu lak ah Ahme Ram Laitlang (a phuahtu hi Kaw Kaw maw si Za Hoe dek) thawk in Samuel Hrat Hmung, Phun Lian Cung, Pu Biak Ceu (Lairam dawtu), Kio Hmung le Pastor Za Thawng Cin tepawl hna nih miphun ṭhanghphawknak hla ṭhaṭha an kan phuahpiak cang. Cucu kan aw ṭha pawl Hniang Hniang, Emily Par, Solomon (Menrihei), Mercy Ha Ling Awi le Van Hmun Lian tepawl nih ngaih cim lo in an kan sakpiak fawn.
Khatlei ah miphun tling kan sinak a hmunhtertu kan hlapi (pupa hla) a si mi thingparsang, thington, cawpe le vawrhla tbk… pawl zong hi chanthar mino pawl nih uar le ngaih duh ṭhan khawh awktlak tiang in kan tharchuah le urhsaih ṭhan a herh— khuang le dar zong in. Kan unau Mizo pawl nih an tuah mi tete hna khi cawn tlak ngai a si tiin ka ruah ko.
Biadangnak lei ah kan hla kong he pehtlai in ka sia herh mi tete hun tenh ta ka duh.
Pakhatnak cu kan hla ah miphun mah-le-mah i hmuhniamnak le hni hlimnak biafang kan hman tawn mi hi i ṭhinh kan herh. Kan chim voihra “A hme Ram Laitlang” ti tehna hi Laitlang cu a hme bak lo mi si cumu. Vawleicung ah Laitlang nak a hme deuh mi ram hi ram 30 leng an um. Cun “Saram Tluk lo Laimi” hei ti tehna hi kau deuh in thil hmuh khawh lo bia a si cumu. Hlan lio kan pupa le an lungput a rak thian ning, an rak dinfel ning, tlawm an rak ngaih ning le thlachiat an rak ruah ning, nu le pa sualnak kong hna ah an rak i fimkaan ning tehna kha nihin ni i fanau le nih kan tluk naisai ṭung hna lo. Kanmah chan tu ah pei saram bantuk lungput le i thlahdah a karh deuh men lai tiah.
Pahnihnak ah Pathian hla lawng sak ding ti phunphai in evangelist cheukhat (an zate si hrimhrimm lo) nih an chim uar tuk mi hi thil poi a si. Kan umnak hi vanram a si lo cumu. Pathian hla, Pathian bia le Pathian rian lawng chim/sak/tuah dih ding; vawlei lei hla, bia le rian kal tak dih ding ti phun rumro cawnpiak i mah vial phaisa duh ngai i haakkauh ngai. Sehtan thangṭhatnak hla a si lo phot ahcun doh a hau lo. Bii tuk in khuaruah caan a si ti lo.
Pathumnak ah kan mino tampi nih Lai hla an uar deuh khawh nakding hi miphun rian pakhat ah chiah a hau. Kan mino tampi nih an phone le an computer chung i hla an i chiah mi cazin chung ah Lai hla nih hmunhma tlawm tuk lawng a laak— a bik in khuapi deuh um mi mino pawl ko hi kan zual.
Kannih cu miphun ngan pipi nih karceh mi kan si. Kan miphun hi dawpdolh a tong cuahmah mi le a tlau dih te kho mi kan si caah aho kan si ah, zei buu kan si ah, kanmah le kan zawnchuak cio in miphun kilvennak caah ṭuanvo kan ngei cio dih. Kan ca le kan holh, kan bia le kan hla hi kan nunphung i a keng ruangruh a si caah a kilven khun a hau. A bik in thazang a ṭhawng bik mi kan cozah (Chin cozah) ṭuanvo ngei khun. Aa hmaithlak chih a hau.
Caṭialtu Salai Ceu Bik Thawng hi atuio ah Chulalongkorn University, Bangkok ah Master of Art in International Development a cawng cuahmah lio mi a si. Chin National Democratic Party ah zong ah Secretary a ṭuan mi zong a si. Hi capar cu Chin Digest Vol. 3, No. 5 2017 December ah rak chuahmi a si.~ Editor
About The Author
