Na per hlan ah zoh hmasa, na chim hlan ah ruat hmasa (Look before you leap, think before you speak)

Salai Za Uk Ling: 2020 March 18 — Ahoho kan si ah kan thin a kan su deuhmi thil a hun can duak tikah ruatset hmasa lo in leh (response) kan hmang tawn cio hna. Minung kan phung a si. Asinain, kanmah pumpak le chungkhar kong lawng a si lomi, zapi he a pehtlaimi thil kongah hin cun pawngkam zoh hmasa le hnu ah karkhat van pil duak in chim le rel hi a ttha bik. Zei caah tiah kan chimmi nih milung a fahter in a zorter khawh, kan lei le kan dang nih miphun caah thil rawkral tampi a chuahter khawh timi thlachiatruahnak te khi kan ngeih khawh hmasa ahcun a ttha bik.

Pasal nusal nih cun kan bia kan chimmi cungah ttuanvo kan lak khawh i kan lak ngam a herh bantuk in online chan, social media chan ahhin kan chim kan relmi hi ttuanvo lak a herh chinchin. Kan lei le kan dang a zaan tuk ruangah kan miphun tiang hmanh nih a tuar-in khawh i a chuakmi theirpar (consequence) kha fawi tein remh tthan khawh tilomi thil chia zong a si kho.

Kan miphun nih a tu i kan ton cuahmah mi kong ah a kan lauter i kan thin a kan khenh, kan lung a fah tuk cio lio hna a si. Hi bantuk caan ahhin khuaruah huaha hmasa lo in fawituk biachim le rel kan i sum a hau khun. Kan ha thi a thak i meithal le hriam i a lak zau i lungfah bu he ral thawh ding ah kan thi a thak. Asinain, bia tampi kan chim hlan ah tlawmpal te theih awktlak a si rua tiah ka ruahmi van hrawmh ka duh. Hi hi CNF dirkamhnak (defence) tuahnak ding caah ka chimmi si loin, pawngkam thil sining cuaithlainak ka tuahmi cungin ka chimmi a si.

1. CNF nih zeiruang ah zei tal a tuah lo, an um sawhsawh, kan ram kilveng tu ding hi an rian a si lo maw? timi phunzainak hi a tam bik. Micheu a luan deuhmi nih cun an upa te hna khual an tlawng e, duh tawk in an inuam e titiang hmanh khin an kuaih dih i bia zoh dawh lo a chimmi zong tampi an um. Hi kong kan chim ahcun CNF-Cozah bilteral cease-fire (kah-daih chungnak) an tuahmi i biatiam min an thut mi ttha tein zoh a hau. 2012 ceasefire agreement ah CNF umnak ri le hmunhma ttha tein khiah a si. Cu ri leng chuah ahcun meithal le hriamnaam he kal lo ding ti a si. Kawl ralkap zong CNF umnak ramri khiahmi chungah hriamnaam he luh khawh a si lo. Cu ri cu an lonh sual ahcun ‘violation of the term of ceasefire’ kahdaih chungnak minsenthutmi kha an buar veve tinak a si. Ka palh lo ahcun Paletwa ram chungah Pathiantlang area hrawng dah ti lo cu CNF nih meithal he i chawh in vah khawh a si lo. 2016 lio hrawng ah voikhat Christmas ah khuami pawl nih rawl an dangh hna lio ah meithal an i ken ruangah Kawl ralkap nih khuami tu an tlaih hna i fak lak in an rak hrem hna. A tu AA an cawlcanghnak hmunhma pawl hi Kawl Ralkap hmunhma ah a si i, CNF rikhiah piakmi leng ah a si. CNF nih kan cawlcang lai va ti hna seh law, an minsenthut direct in an buar pinah Kawl ralkap he an buai colh lai. Cucu CNF caah politics lei ah minchiatnak le zumhawktlak sinak kha a hnursuan lai i CHIN kha kan min a chiatter khawh.

2. Hriamtlai bu pahnih an cawlcanghnak mipi hitluk hin an teem. Hriamtlai bu pakhat aichap chih ahcun mipi an temhnak kha a let thum ah a hung cang lai. Anmah hmanh rawlei awk an ngeih chinchap lo lio i Kawl le Rakhine ralkap an khua i a lut chuakmi an cawm pin hna an CNF ralkap an ichap rih ahcun an paam a fak tuk lai. Hriamtlai bu pakhat an luhchuahnak khua ah bu pakhat an rak phak ve tikah mipi kha lung rumh cia in an zoh hna i an nuhrin covo fakpiin an buar hna. Hihi kan ruah chih a hau.

3. Rakhine ralkap kha lungfak in va kah ding ahcun tactical le practical ruangah Kawl Ralkap he ttuantti a hau hnga. Cucu politics kalning ahcun kan miphun sal a kan can tertu kha va komh a si hnga i, Kawlram mipi le tlangcungmi kan unau hna lakah kanmah le kanmah belnang kan i thuh tluk a si hnga. Vawleicung hmaika ah ningzak in kan um hnga i kan mithmai a bi tuk hnga. Cucu ruah chih tthiam a hau.

4. Rakhine ralkap he ral kan tho lai ti ahcun, ralkap bu le ralkap bu ikah sawhsawhnak in a dong lai lo. A ttanhtu mipi veve kha idoh colh ve a si lai. Thi a luang lai, lung a fak chinchin lai. Kan philh lo dingmi cu Rakhine (a bikin Chaklei Rakhine ram) ah kan miphun tampi (Paletwa ramchungnak a let in tam deuh) an um. Cu hna cu mipeem in um an si lo nain second class citizen bantuk in an neek ciami hna a si. Anmah nih an tuar khun lai. Zei caah tiah, a hohmanh bawmtu an ngei lai lo. Cu hna cu an kong kan ruah piak chih hna lo ahcun, kanmah le kanmah kan i thah tluk a si ko hnga. Hihi ruah chih hrimhrim a hau. Zei ruangah ti ahcun ka i dohnak kha miphun ruangah a si i, political ideology kongah a si lo tikah ttih a nung tukmi a si i fawite in a dai ti lomi, thisen tamtuk a luangmi raldohnak a si ruangah a si. India ram nichuah chaklei Manipur ram i miphun pakhat le pakhat an ithahnak tuanbia tlawmpal a thei balmi nih cun tampi an cuanh khawh ko lai. A donghnak ahcun India cozah nih hlawknak a hmuh ko i, a duh caan paoh ah uico bantuk in pakhat le pakhat a sehter hna i a zoh sawh hna. Cu vialte karlak ah kan miphun caah khat te lei ah tthanchonak vialte a donh lai i, ram daihnak lei kan panh kho ti lai lo.

5. Atu i Paletwa le Rakhine ram i kan buainak le mipi kan intuarmi vialte hi a hrampi zohset ahcun Geo-politics ruangah a si kan ti khawh. Rakhine ram zinan a chuakmi tinco duh le Southeast Asia influence tuahnak dingah India le Tuluk nih an icuhnak ruangah a si kan ti khawh. Paletwa ram i Kaladan Tiva hmang in Rakhine ram i rili tilawng dihnak le Rakhine ram rili chung in a chuakmi zinan (Oil and Gas) lak duh ruangah India nih US Dollar Million 400 leng hmang in Kaladan Multi-Modal Transit Transport Project a tuah cuahmah. Tuluk nih Kyaukphyu ah rili cung tilawng dinhnak ser riangmang in Rakhine ram chuak zinan lak ding ah Million a thongthong hmang in a tim ve. Cu karlak ah Kawl ralkap le Kawl cozah lawng irinhnak cun hriamtlai bu izuat kha Tuluk i a khuaruahning a si. Zei ruangah dah Kawl ralkap nak in AA nih meithal ttha le hman cawk lo kuanfang an ngeih khawh? AA ralkap pawl nih cun vanlawng dah tilo cun Kawl cu vawlei koko ahcun khawika hmanh ah an ttih hna lo. (Hihi an mah ralkap tampi an chimmi bia a si). Rakhine ralkap cu Tuluk ramri ah hmunpi a dirhmi an si bantukin a ho nih dah a dirhkamh hna timi cu a fiang cia. Vawlei cung hmanh i kei mah a ti ve mi Tuluk ram nih dir kamhmi cu Kawl cozah/ralkap zong nih an chei lo. CNF khi India nih cu ti bantuk cun a dir kamh bal lai lo. A dirkamp hmanh ah India i ttemttawnnak in kan miphun cu a kan dolh dih colh lai. Ralpi pahnihnak a dih hnu i US le USSR/Russia mi ram a langpar in an rak i dohnak (an i zuatmi pakhat le pakhat an rak seh ter hna) Cold War bantuk he khan tahchunh khawh kan si.

Hihi thil tampi lakah ruah chih awk ah a biapimi lakah a biapi khunmi tiah tlawmte ka van tarmi an si. Hi pawl hi kan ruah chih ve hmasa i, thil sining a hnu lei hmai cuaithlai hmasa, pawngkam thil cangmi zoh hmasa dihlak hnu ah kan chim duhmi hi chim le rel izuam kho hna usih tiah saduhthahnak he ka tialmi a si. Mirang phungthluk i an chim bantuk in “Look before you leap, think before you speak” “Na per hlan ah zoh hmasa, na chim hlan ah ruat hmasa.” Cu lo ahcun kan thi a linh sawhsawh lio i khuarua hmasa lo i bia kan chimmi nih kan miphun a kan chiatchuah sual lai!