‘Nawi Tikham’ tuah ding an tharchuah: Mi cheukhat lung awtawm in an um
Photo: Pu Thla Hre (Facebook) Biakilh: Hi hmanthlak nih hin a tulio thil sining a fianter tilo. Hmanthlak hlun a si.
TCP Hakha — Chin ramkulh khualipi Hakha nitlak lei khuataw ah ummi neel Nawi ah Tikham (Dam) tuah an timh tiah theih a si. Hihi a hlan ah pumpak in an rak caihkhan bal cangmi a rak si, nain, hlawh a rak tling lo tiah kan theih. Atu ah, an hun thawk than tik ahhin, mizapi cu lawmh ding maw si, lawmhlo ding timi karlak ah an buai tiah theih a si.
Hikong he pehtlai in, Ramkulh Sipin Lutlai hlun Pu Thla Hre nih, “Halkha ah Rili fa-te kan ngei ve cang lai” timi tlangtar in a pumpak Facebook ah July 22 ah a thanh.
Hakhua ah khuasami pakhat nih, “hi kong hi fakpi in ruahhaumi cu a si, thur le hnawmtaam kong he a pehtlai, Siipin nih Cawbuk Sang i hnawmthur thletmi, atu innhmun thar an samhmi i hnawmtam ding, vawlei tang in hmuh khawhlomi hnawmtam vialte tbk. hi zohchih a hau. Vun ruah ah, Inn hnulei zunput thlang ah dinti tikhor cawh he a khat lai. Cun, tlang le khuachung lei in a fenhmi vialte le a dil dingmi vialte, ruah chihlo awk tha lo. Cun, a dawhnak hoih ‘aesthetic aspect’ lawng kha an chimmi a si fawn tik ah fak deuh in ruah a hau. A dawh kan timi lila hi zoh than a herh. Cun, a hlei khun in, Hakha khua kan samh an ti i, Khuathar ah Ekah 100 kong ah a buaibai, nihin tiang an lim setset hlan ah, Ekah 676 an samh chap i a buai thiamthiam. Cu nak vialte in, Nawi cu Dinti caah a si lai an ti ko ahcun, Timit Dinti hmanh an lim hui lo. An tuah cuahmah mi an riantu hi lim khitkhet hna sehlaw a tha deuh hnga” tiah a chim.
Pu Thla Hre catial ning ah, “Nawi Dam (Nawi Tidil Nganpi)” tiah an pek dingmi zong a langhter i 2008-2009 hrawng ah Pu Ni Kung (DC), Pu Mang Hram (Tleicia) hna tawlrelnak in Hakha upa ceukhat hruainak in Prof. Dr. Khin Maung Chit le a hnuzul hna he an rak zoh bal cang timi zong a langhter.
Hi rili fate nih,
Chin ramkulh ṭhanchonak a bawmtu
Halkha khua kan nun a kan cawisangtu
Timit lei kuang vialte cinthlaknak ti a pe khotu
Hmailei minung sing 2 tiang Halkha dinti a pe kho tu
Fing le tlang a dawh tertu
Khua caan a ṭhat tertu
Nga tampi zuat khawhnak
Sangphawlawng in tlawnlen khawhnak
Ti lio thiamnak
Electric hmuh khawhnak
Mi zapi tlawnlen ṭhatnak
Khual tlung mileng tampi rat duhnak
Pangpar dum le lente celhnak a phunphun sersiam khawhnak
Lung anuamh tercaah minung ngandam nak apeetu
Khua a dawh tertu
Hotel hmunhma ṭhatnak
Pawcawmnak rian tampi ṭuan khawhnak
Lo ngei 16.59 acre caah paw cawm nun daan thlenn khawhnak
Golf lentecelhnak a dawh ter tu
University a dawh tertu
Fingtlang a hninghno tertu
Tangka lutchuak tampi a kan hmuh tertu
Minung tampi a karh tertu
¢ Rilikam khua nih acomi nuamh nak Kan ngei ve lai
Chin ramkulh le Halkha min a than tertu, a si te lai tiah Pu Thla Hre nih cun a tial.
Asinain, Nawi Tikham (Nawi Dam) tuah dingmi kong ah a nuam lomi le duh lomi khuami, pumpak le chungkhar tampi an rak um.
“Nawi Dam kan tuah lai nan timi kong ah Pu Zo Bawi, Pu Sony Thang Cung inn te ah nan ra i thil sining ka nu le ka pa le, ka u le nan rak chimh hna a tha tuk. Nan dirhmun, nan sining kan in theih thiam piak hna. Kan lung nuam ve lo. Ka Pu le ka pi nih tuan tuk ah a kan kal tak. Ka pa nih dinfelnak le tlukruan tein tlawnlen hi a kan cawnpiak, na pu duhmi si a kan ti. Hakkauh le porhlawt le mi zeirello te hna hi an duh lo. Dinlo i ka pu kutneh a simi dum he inn he um dihmi Cozah nih theng (seh) in an chunh dih lio ahhin Halkha i a rak pemmi nih inntung an dirh nak ca cun tuah ko hna seh an rak ti. Kan Nawi rawn balte atu cu Cozah kut ah kan in pe siang ti lo. A dang nan lo hma ban (Timit ti lak, Halkha khua chung hmun thur …) nan chuah rih lo mi pawl kha chuah ta u law tha lai. A Dingfelmi, zumh awktlakmi le mi phun a dawt taktak mi mino hruaitu tha a chuah tik ah Nawi Dam tuah ding cu kan ruah than te hna lai” tiah Nawi Dam kong he pehtlai in, Lily Ca Hlei Tial nih pumpak Facebook ah July 22 ah a langhter.
Hi Nawi Dam kong ah Online Social Media cung ah an duhnak an langhter cio mi hmuh khawh a si. Mi cheukhat nih an duh, an lungtlinnak an chim. Micheu khat nih an duhlonak an langhter. A cheu nih pawmkam zohkhennak lei in an chim i, a cheukhat nih Budget lei kongkau he chimrel a si. A dih dingmi le lim dingmi kong ah lunghrinhnak a ngeimi zong an um len. Cucaah, hi kong he pehtlai in, fiang deuh in mizapi sin ah chimfiannak a um ah a herhmi a si. A ruang cu mizapi he a pehtlaimi (public interest) a si.
“Cun, Pu Thla Hre Facebook catial ning in, atutan ah Vice-president Pu Henry Van Thio nih Nawi Dam hi Hakha ca le Chin ramkulh caah a herh tukmi a si caah ka tuah hrimhrim lai a tinak zong a langhter.”
“Atulio Chin ramkulh i cozah zung ah lutlai riantuanmi pakhat nih thil tha tuah cu kan lawmh ding a si ko. Nain, rampi phaisa in tuah dingmi si ko caah zapi caah thatnak a chuahpi dingmi a si ah a tha bik. Tahchunnak ah, keimah hi cozah lutlai le hawile nih Kawl lei in an ka tlawn tawn. Cu ahcun, Hakha lenpi nak pawl le Hakha zohnak ah kan hman tawnmi Hakha Khuacuanh Tlang cu atu cu View Point tiah a man pek in luh a si. Cucu a tha lo ngai, zapi ta cu zapi ta in a um awk a si ko. Cun, atu ah thanchonak nih an phanh hna, hihi hitin a si zungzal lai lo. A thialtak hna caan a um te lai, cutik ah zeitindah kan cawlcangh telai i caansau a nguhmi (sustainable) thanchonak a si khawh lai timi tiang hi nan khuapi caah nan ruah hau” tiah a chim.
Khuami tampi nih ‘Nawi Dam’ zong cu an tuah zong ah, mizapi caah silo in pumpak hlawhnak hna a si than ko lai timi lunghrinhnak an ngeihmi zong an um theih khawh a si.#
About The Author
Nawi Dam cu Pathian thluachuah nak thawng in kan mah Lai ram le miphun dawtnak angei taktak mi zumh tlak bochan tlak, Kawl ram pumpi hruai tu pa 3 nak VP Henry Van Thio zuam piak nak thawng in 2020-2021 phaisa kum ah thawk khawh ding in 2 billion sanction ah tuah cang I azapi dih ding ah 10 billion asi lai I kum 3 ah a dih lai tiah thawng kan theih tik ah Laimi vialte kan lung aa lawm dih rua tiah ka ruah, asi nain Nawi Dam nih akhuh hnga mi pupa ram pawcawm nak caah ahmang mi pawl
lung tling te in an ruah thiam lai maw timi hi ruah awk a um ngai.
1. Atu ah kanmah Laimi (Hakha Thantlang) chung in bawi zik pa3 Pathian nih akan thluachuahpiak hna I mah hna cu Kawlram pumpi Vice President Henry Van Thio, Chin Hlutdaw Chairman Pu Zo Bawi , Chin State Upadi lei sangbik Pu Sony Thang Cung an si. Anmah pa 3 lam hruai zuam nak thawng in acunglei thawngttha cu kan rak theih mi asi.
2. Khua le ram caah thil ngan roling tuah tik ah a tthatnak tampi a um bantuk in donkhantu cu um phung asi. Atu ah Nawi Dam kan tuah thawng in atthatnak pawl cu hruaitu upa hna 3 sa duhthahnak kha phun 25 tiang in Pu Thla Hre nih facebook ah alanghter cang nain khat lei kap athei fiang lo mi le duhnak le ruahnak menmen in thil asi ning taktak athuk le atling in a athei kho lem rih lo mi pawl nih an chim cio mi zong a um ve. Mah chung ahcun biana ah;1. Ti thur, ti nawi asi lai, Zun le Ek hang asi lai. 2. Ti aa dil kho lai lo ti hna nung a um lo. 3. Ngak chia an tla lai. 4. Lo le lei kuang achilh dih lai an paw cawm nak hrawhpik bantuk asi. 5. Ttha te an tuah kho hnga maw eihmurnak in an ttuan lai I kan zum hna lo tbk, bia tam pi achuak ve ko. Asive ko ruahnak cu chuah awk asi cio ko.
3. Asinain Thil biapi kan tuah tik ah Causes ( Aruang) and Effects ( Aphichuak )cu a um zung zal. Upa hruaitu zumhtlak pawl tuaktan mi le thiamsang mifim pawl nih zei tin an ruah an chim, an ttuan timi kha zapi nih lung fim lung thiang te in kan zoh chih, kan ruah chih ve aherh tiah ka ruah.
keimah zong bawmchaantu komiti ah an ka telh ve caah 9.7.2020 ni meeting ka tel ve i thil sining lungtliang taktak in ka theih ve.
(a) Nawi Dam an rak timhtuah nak hi 2009 December ah Pu Ni kung le upa cheukhat hruainak in Prof. Khin Mg Chit le thiamsang 6 pawl nih an rak zoh survey an rak tuah cang nak report ah ” Tii aadil kho lai, attha tuk lai aa dawh tuk lai, athuk deuh in zoh le cawh aherh” tiah an timi cung in an arak thok.
(b) Acunglei upa pawl nih asawh sawh silo in 2019 December thok khan thiamsang (expert) pawl thla hnih le cheu chung survey an tuah ter hna hnu ah an report cung zoh in phaisa zong har ngai in an kawl khawh hnu ah zapi sin le vawlei ngei pawl sin ah kan tuah lai tiah an langh ter mi hi a si.
(c) 9.7.2020 Ni ah meeting ah Dum hau Eka 16.59 angei mi pawl, Bawmchaan tu upa pawl, zung lei bawi zik pawl, tonnak ah, Pu Zo Bawi, Pu Sony Thang Cung, Sipin vuanci U Soe Thet hna tel le forh fial biachim nak meeting ah meeting kai mi zapi nih biatak tein caihmai nak an chuah pi cio nak ah lung a fiang kho ngai,
(d) Cu leng ah Chin State Irrigation Zung bawi zik U Khin Mg Lwin nih Power Piont in thla hnih cheu chung an riantuan nak a dikhliar in a piah dih achim dih cik cek i lung afiang kho tuk caah lung lawmh ngai asi.
(e) U Khin Mg Lwin nih ” Nawi tidil thawng in Hakha caah zungzal Tii kong ah harnak a um ti lai lo nak kong. Ti thur an thenh ( Purify) lai nak le phan a um lai lo nak kong, vawlei tang thukpi tiang an cawh nak kong vialte le zei hmanh thinphan a um lo nak kong le atthatnak san athlaihnak le aa dawh nak pawl vialte kha fiang ngai in achim leng ah bia halnak bia leh nak zong an tuah dih.
(f) vawlei ngei pawl zong pakhat hnu pakhat an ruahnak an duh nak an chim ter cio hna i ” Kan siang lo tiah ati mi an um bantuk in miphun le khua ram caah hruaitu pawl nih athabik nan ti mi kan pawm ko ati zong ah um ve.
(g) Kan vawlei pi cu uktu nih mipi tthanchonak caah hman aduh ahcun acozah phung phai ning in Zawcii pek in hman piak ding a si ko nain, atu ah acozah nih zawci tuak i pek mi leng ah, Acunglei upa akan hruaitu pawl nih vawlei ngei pawl ngeihchiat ter lo ding bak in chimchawnhnak le inn tiang in valen nak an tuah leng ah,
(1) INN hmun 60×80 pakhat cio pek ding
(2) vawlei kha pawcawmnak taktak ah hmang mi Lei athuang mi cu Eka pakhat ah ting 50 rate in ruah piak ding, chap ding.
(3) Dum hau thing kung acing mi cu acozah rate in ruah piak ding .
(4) Ahmun ah Inn he lo he khua sa mi an si ahcun Inn ttheh nak le thialkam nak ah Ting 30 bawmh awk.
(5) Mah chung khar pawl cu Nawi Dam adih tik ah akiangkap ah pawcawmnak tuah an duh ah cun ruah piak hmasa bik ding (Usaapee) (6) Acunglei hmuh tem ding ah tuanvo kan nin lak piak dih hrimhrim lai tiah bia an kilh hna.
Cu caah Kan Nawi Dam pi caah akan hruaitu pawl an ruah nak le an khuakhaan nak hi cu Pathain nih akan thluachuah akan dawt tuk caah asi tiah ka ruah i mizapi zong nih biatak te in thlacam nak insiseh, ruahnak thazang in siseh izuam cio usih.
Hakha kan ti har cu zapi theih a si.Timit Dam hi meitha in dawp ding asi i caan sau kan ni rinh kho hnga maw ?. Lai kua le Falamram chung ah asi fawn, minung kan karh ning in Nawi Dam kan dil khawh lo ah cun Hakha khua lipi hi tii har ruang hawihna ah an kan thial piak sual lai ti ka phang ngai.
Pu R. Hram Ceu