Ningcang A Ngeimi Ramkhel (Ruahchuk Ruahcho)
Salai Ceu Bik Thawng le Pu Lal Maung Chin (The Chin Express)
Biadomh: Chinmi nih ramkhel kan hmuhning, kan khelhning kong ah pumpak in aa ningcang lo kan tuak tiah ka ruahmi a um. Pakhat le pakhat pehton lem lo in… ningcang lo ngai in ka vun tial ve kho men. A dongh tiang relpiak ding in kan sawm hna.
1. Pu Zo Bawi le Media Biaruahnak
June 14 zan ah Lungsamat timi Online Media nih atulio Chin State Hluttaw Speaker Pu Zo Bawi biaruahnak a ngei. Hluttaw haotu na tuan kum 5 chung ah zeidah naa lunghmuih bik tiah a hal. A riantuanmi lak ah aa lunghmuih bikmi chung in (4) a chim.
- Tedim peng Chikha in Paletwa tiang lam an pemh i an phah mi
- Hluttaw zungthar an sakmi, cun ‘Mangtha’ Hotel timi Hluttaw nih an sak mi
- Hluttaw caah Karen cozah nih an tlaihmi Lincense ngei lo (without) motor 6 a damh khawhmi
- Cozah riantuantu umnak inn standard ngei deuh in an sak khawhmi.
Pu Zo Bawi chim mi pawl hi lunghmuih tlak le uangpi tlak lawngte an si. Asinain Hluttaw haotu dirhmun in atu bantuk in a leh hna awk a si lo tiah ka ruah. Ziah ti ahcun a rian he aa pehtlai lomi lawngte an si. A ngaingai ti ahcun Hluttaw haotu a si bantuk in 2008 phunghrampi chung ah nawlngeihnak a ngeihmi chung in: –
- Chin miphun caah Hluttaw nih upadi thathan an ser, an fehter i cozah riantuan an thawnternak
- Tangka kum (Fiscal Budget) chung ah Hluttaw nih phung an thlak ruang ah cozah nih lam an ser khawhnak, building an sak khawhnak
Hluttaw haotu a si bantuk in Hluttaw lam (Legislative Mean) in bia a leh hna ding a si. Upadi sernak an tuah mi cung ah hram bunh in a lunghmuihnak kong tu a chim deuh ding a si. Cucu si loin cozah (Excutive) lei hoih in thancho riantuannak lawngte a leh tikah aa ningcang lo ngai in ka hmuh.
Hmun dangdang, tch ah Mon, Taningthari tbk Hluttaw kalning ka zoh tikah, MP le Minister pawl bia an i hal hna ning, Hluttaw le cozah check and balance an ngeih ning tampi Video in hmuh khawh a si./ A luancia kum 5 chung ah Hluttaw ka zoh tikah Mon, Taningthari tbk ah MP le Minister pawl bia an i hal hna, Hluttaw le cozah check and balance an i tuahnak tampi Video in ka hmuh. Asinain Chin ramkulh bel cu cozah le hluttaw thleidan awk um lo tluk in an kaltti. Lam hunnak an tuahti, thanchonak an zohti, a runrun in hmun khat in an kal peng tikah Chin ramkulh cozah le Hluttaw umtu ning hi aa ningcang lo ngaimi ramkhel a si tiah ka ruah. 2020 hnu cun Hluttaw nih Hluttaw rian, Cozah nih Cozah rian then in ningcang ramkhel phunglam a um a herh lai.
2. Pu Lal Maung Cung le Salai Ceu Bik Thawng i zuamcawhnak
Tulio Social Media ah a lar bikmi cu Salai Ceu Bik Thawng le Pu Lal Maung Cung ‘MP ticket’ ngahnak kong a si. Pu Lal Maung Cung nih a kianh duh lo tiah Pu Lal Maung Cung a soiselmi an tam tuk. Chin mi hi ‘kianh’ timi kan uar tuk. Kianh hau lo in anmah Party thimnak phungning tein an i zuam ding a si ko. NLD zong aho hmanh an i kianh lo. EC nih thimfung an tlak hna i ticket an i pe hna.
Hika zawn ah ruahawk a ummi cu; CNLD hmuihting le hmailei kong a si. CNLD nih an i tinhmi cu miphun ramkhel a si i tlangcungmi duhmi mahte in khuakhan lairelnak kha a si. Mahte in khuakhan laitelnak (Federal Phung) sernak ah cun mipi lungput le ramkhel an zumhning thlen a hau. Cu thlen in mipi tampi nih dirpi lawng ah phunghram thlennak a ra kho. ‘Mipi nih dihpi lomi aho hmanh nih thlennak an tuah kho lai lo.’ Cu phunghram tang ah thancho riantuannak, fimcawnnak nawl vialte cu a um dih (Dr. Lian chimmi). 2008 phunghram hmanh in thanchnak le thlennak tampi (ralkap chan he tahchun) aa tuah kho. Federal phung nih tuah khawhnak nawl a let in a kan pek lai (Salai VBL @Martin chimmi).
MP a ngei lomi Party cu kutke a ngei lomi bantuk an si ko. Cozah ser khawhnak lam hna CNLD nih an ngeih chinchin ahcun Party thazaang a thawng tuk lai. CNLD cu miphun ramkhel a tuahmi kan si an ti caah miphun ramkhel caah, Chin Party hmuitinh caah aho dah a tha deuh. Aho dah minung tampi a hruai kho i mipi thinlung a thleng kho deuh lai timi minung kha MP cuhter ding a si ko.
AA le Kawl ralkap ruang ah Chin miphun thinpang in kan um. Mino tampi nih ramkhel lei ah lungluhnak kan ngei lo. Salai Van Bawi Lian nih a chim bantuk in Chin mino le minung tampi ramkhel lei kan luh deuh nakding ah a fitmi, aa pumpe mi mino, upa, ramkhel hruaitu kan herh tuk hna lio a si. Chin ramkhel (miphun ramkhel) hruainak ah Salai Ceu Bik Thawng le Pu Lal Maung Cung kar ah an Party EC nih ningcang tein khua an ruah a hau hnga.
3. Dothlennnak le Miphun ramkhel (Revolution and National Politics)
CNF telh in tlangcung mi dihlak nih hriam an tlaihnak a ruang cu miphun ramkhel caah a si. Chim duhmi cu Chin mi asi ahcun Chinram cu Chin mi kut ah um seh. Kachin ram cu Kachin miphun kut ah um seh. Rakhine ram cu Rakhine kut ah um seh ti khi a si. Phundang in cun mahte in kuatkhan lairel ngeihnak kha a si. Chin miphun ramkhel hruainak cu Chin mi tang ah um seh, Chin pa, Chin nu nih hruai seh tinak a si ko. Cucu aho paoh nih kan duh ko nain miphun dang hruainak le sining va hrawmh in tlam kan tlinter lai tiah a ruatmi tampi kan um rih.
Miphun ramkhel ah Chin hi kan tha a der bik. Rakhine an thawng chin lengmang. Shan, Karen, Kachin, Mon pawl nih miphun ramkhel ah an kan lonh tuk. Chin le Karenni (Kaya) nih miphun ramkhel ah hnu a ummi kan si. Hi tining in kan ramkhel a kal rih ahcun Chin miphun cu a dang tlangcungmi miphun dang nih teimi le kaltak mi kan si kho men.
Kanmah miphun le ram kong kanmah kut ah nawlngeihnak um seh tiah ram kan khel cio nain kalpi duhning aa dang. Cheukhat nih ralkap komh lam a tha lai an ti. Cheukhat nih USDP in an ti. Cheukhat nih NLD in an ti, Cheukhat ve nih kanmah duhmi cu kanmah hrim nih dir-onh in lak lai an ti.
Tlangcungmi duhmi le kanmah duhmi “Federal” hmuhnak ding ah ningcang te in ramkhel kalpi zong a herh ngaimi a si.
- Mino le Thimnak Ramkhel
Dr. Lian Hmung Sakhong le mino biaruah lio ah mino hitin bia a cah hna. “Nawlngeihnak, fimnak, tangka” hmuh le lak hi i zuam uh. Nawlngeihnak hi biapi bik a si. Cu lak khawhnak ah tangka ngeih a herh. Fimnak ngeih a herh tiah a chim.
“Nawlngeihnak nan ngeih tikah cun an fimnak in miphun le ram caah a thami nan tuah khawh dih. Nawlngeihnak tang ah thancho riantuannak, fimcawnnak phunglam, IT tbk pawl hi a um dihmi a si.”
Nihin kan ramkhel ah mino teltumnak a tlawmmi ah kan buai cio. Kawlram thimnak ramkhel ah luh na duh ahcun a tlawmbik sing 300 – 500 kar ngeih a herh. Ngeih lo zong ah khan le cawi zong a herh men lai. Kum 30 – 40 mino caah ningcangte in a kawlhawl i sipuazi a tuah lomi caah tangka sing za leng in i khon hi a har ngai. Cu tikah thimnak ramkhel ah mino i paih hi a fawimi a si lo. Nain cu harnak an hmaika i a um ko bu ah miphun caah tiah ramkhel ah aa paihmi cu upa nih khua ka ruahpiak hna a hau. An fimnak, an thiamnak le pumpek khawhnak nih a tlinh hna ahcun atu Kawlram ramkhel thlihran ah thimnak luh aa timmi mino thazaang pek cu ramkhel mit in “Investment” ngan taktak a si tiah ka ruah.
Donghnak
Chinmi nih ramkhel kan tuakning hi a caancaan ah aa lingtalet mi a tam ngai. Ningcangte si loin mah le siaremning in ramkhel hi kan tuak. “A thawngmi tanh, a rummi lei in dir” ramkhel phung aa tlaihmi kan tam tuk. Cu tikah ‘asi fakmi miphun, namnehmi minung’ kaltak ramkhel (politics) hna a chuak kho. Khat lei in a palh dih cu a si lai lo nain miphun ramkhel thazaang a derter kho.
Kan miphun kong kanmah kut ah phakpi ding in kan i zuam lo ahcun kan miphun sinak lila kilven kan i harh te lai. Hawidang tlangcung mi nih an kan tei lo nakding ah miphun dawmi MP, mino tampi thazaang a thawntermi MP le miphun fakpi in a dirpi dingmi, tampi nih kan zulh ngamding MP chuak hram hna seh.
Salai M
About The Author
