NLD Nih Federal Rim An Namter Lo Caah Tlangmi Nih Kan Vote Hna Awk A Si Ti Maw?
Catialtu Salai Holy Tawk Tling Thang
Salai Holy Tawk Tling Thang: – Myanmar rampi cu ralkap nih khawngtawn in uknak an tlaih i kum 60 renglo sal bang an kan uk. Tlangcung hriamtlai dohnak, Democracy phu, nuhrin covo phu hna le ramkip aw-aan celh lo ah, a donghnak ah democracy phung i tlaihter in rampi thimnak asiloah tlikzuamnak an kan tuahpiak. Asinain, amah zuamcawhtu party kha hri a khih i tung ah a hrentak hnu ah thimnak-tlikzuamnak cu a thawk i amah lawng a tlik caah pakhatnak a ngah, cucu USDP an si_ 2010 kum lio ah khan.
Asinain, kum 5 chung ah 2008 phunghrampi thlenremhnak le federal ramkomh sernak tawh an phawih duh lo. Zeiruang ah ti ahcun USDP cu ralkap nih a surlu an tlaihmi party a si caah a si. Cu ruang ah rammi vialte ralkap le USDP cung ah an lungfah a zual chinchin. 2015 thimnak ahcun hmai an nor kho ti lo i NLD nih USDP cu “Vangkhel” in a tengh i cozah a ser beh.
2015 Thimnak Le NLD Party Lemsoinak
2015 thimnak ah NLD party nih Myanmar ram uknak a thleng khotu, democracy mei a ceuter khotu ding le cozah tlai khotu ding cu kanmah lawng kan si. Ralkap ukmi in democracy uknak ah “Thlen Caan A Cu Cang” tiah lemsoinak tlang an au. “2008 Phunghrampi” zong kan remh lai i federal democracy kan kalpi lai an ti. Cun, cunglei chakrenghnak (top-down/centralization system) phunglam kan zorter (decentralization kan tuah) lai i ramkulh le ramthen ah nawlngeihnak tamdeuh kan chiah lai tiah lemsoinak an tuah i an policy zong ah an chiah. Cu ruang ah Kawlrawn lawng ah si lo in tlangcung miphun tiang nih an mee vialte NLD ah an bungh cio dih. Cu bantuk te in teinak an hmu i cozah an hun tlaih i thanchonak zong tampi an tuah taktak.
Sihmanhsehlaw, zaukphung ukhruainak taktak hi NLD party chung le NLD nih a hruaimi acozah riantuannak taktak ah a um maw? Phundang in chim ahcun ralkap bang cunglei chakrenghnak (top-down/centralization system) phunglam si lo in tanglei in cunglei ah a kaimi (bottom up/Dicentralization) phunglam hi NLD party nih an hmang maw? Asiloah ralkap he emkhat in cunglei chakrenghnak dah an hman veve thiamthiam ko?
NLD Nih An Biakam An Pelh
Cozah an tlaih cangka, ramkulh le ramthen Chief Minister thimnak le hluttaw speaker thimnak ah central in “Cakuat Bawm Policy” an hman colh. Ramkulh le ramthen ah NLD nih anmah duhmi palai kha Chief Minister le hluttaw speaker tibantuk ah an i thim kho lo. Cunglei nih an thimmi kha an duh zong ah duh lo zong ah fehter a si. Phundang in kan chim ahcun “Na duh zong ah Cepa, duh lo zong ah cepa” timi phungthluk kha NLD nih an tlinter. Cu nihcun, tlangcung (states) i a ummi NLD palai nih miphun a aiawh kho taktak lo, mah le ramkulh ah nawlngeitu si lo in cunglei chakrenghmi palai an si zia kha a kan cawnpiak.
A taktak ahcun Chief Minister cu President nih a thim lai tiah phunghrampi ah a um ko nain NLD cu zaukphung ukhruainak a kalpimi le anmah lila nih President an tlaih ko caah anmah party nih teinak an hmuhnak ramkulh le ramthen tal ahcun cunglei nih “cakuat bawm policy” hmang lo in anmah te in i thimnak nawl an pek hna ding a si ko. Peknak nawl zong an ngei ko, asinain an pe hna lo. Hi an tuahsernak nihhin thimfung lemsoinak tuah lio i cunglei chakrenghnak kan zorter lai i ramkulh le remthen nawlngeihnak kan nganter lai an timi biakam vialte an phelh. Zaukphung ukhruainak taktak an kalpi lomi le ralkap he emkhat an sinak cu cunglei chakrenghnak an hmanmi nih fiangte in a langhter.
Rakhine Le Shan Ramkulh CM Kong Ah NLD Policy
2015 thimnak lio ah Shan ram ah SNLD nih thutdan 25 in tambik an hmuh nain central NLD nih Chief Minister a pe duh hna lo. Cu lawng hlah, Rakhine zong ah ANP nih thutdan 22 in tambik an hmuh nain Chief Minister a pe duh hna lo. Central NLD nih “Cakuat Bawm Policy” hmang in a chak a rengh hna i a duhmi paoh kha Chief Minister ah a thim diam ko.
Hika zawn ah NLD nih cozah a tlaih taktak hnu ahcun zaukphung ukhruainak lam zul lo in cunglei chakrenghnak an hmanmi fiangte in hmuh khawh a si. Cu pin ah amah party nih thutdan tamdeuh an hmuhnak ramkulh le ramthen zong ah anmah duhmi te Chief Minister le Hluttaw Speaker i thim khawhnak nawl a pe duh fawn rih hna lo. Zaukphung mumal a simi mi tamdeuh duhnak kalpi lo in hramhram in cunglei chakrenghnak a hman. Cozah a tlaih hlan i thimfung lemsoinak a tuah lio a policy kalpimi ningte in rian a tuan ti lo. Nawlngeihnak a hmuhmi nih a mit a cawtter i maw a si hnga?
NLD nih mi tamdeuh duhnak zul lo in “duh zong ah cepa, duh lo zong ah cepa” timi cunglei chakrenghnak a hman ve tikah ralkap uknak he hika zawn te ahcun an i dannak a um hme maw? Democracy phunglam le mumal hmanh thate in a zulh lo ahcun federal he cun aa hlat tuk rih tung. NLD nih federal… federal…an ti lengmang ve mi hi zei bantuk federal dah a si hnga? Tlangcung miphun nih kan aupimi le kan duhmi federal ahhin cunglei chakrenghnak le duh zong ah cepa, duh lo zong ah cepa timi mumal hi aa tel bal tung lo. Federal kan ti tikah tahchunhnak in kan chim ahcun nga khi phun tampi a um bantuk in federal zong phun tampi a um ve. Cucaah, NLD nih an i hmuitinhmi le an aupimi federal hi tlangcung miphun caah ei awk a tha lomi “Bombuluk Nga” hna a rak si ziar sual maw? Cunglei chakrenghnak cu federal democracy ukhruainak phunglam he cun aa ralkah bakmi a si. A si kun ahcun NLD nih federal an duh taktak lo bia a si sual maw?
NLD Le Miphun Party Papekmi I Khah Lonak
NLD party asilole democracy a aupitu Kawlmi (8888 chanchuak telh chih in) pawl hna a hnawh biktu hna pohmah cu section 436 le section 59 (f) hi an si. Hihi annih nihcun remh hau hmasabikmi ah an ruah i remh ding in papek ah an chiahmi a si.
- Pohmah 436 cu zatuak 75% hluttaw kuzale +referendum lawng in remh khawh ding in 2008 phunghrampi nih tawh a hrenhmi a si. Phundang cun ralkap nih “veto power” an laaknak pohmah a si. Hihi fawi deuh remh khawh ding in NLD party le Kawlmi nih an duh. Hi pohmah cu 75% kha 50% in an remh/thumh zong ah Kawlmi kut ah nawlngeihnak a um ding thiamthiam a si. Cucu, Burmanization asiloah miphun pi dawpdolhnak (maha-lu-myo-gyi-wa-dah) timi policy cu a si.
- Pohmah 59 (f) cu Daw Aung San Suu Kyi president sinak a khamtu le a dontu pohmah a si. Hi pahnih hi tlangcung miphun zong nih remh kan duh vemi an si ko. Asinain, tlangcung miphun caah cun hi pohmah pahnih remh hmasa kan duhmi le kan papek bikmi (priority) an si lo.
Tlangcung miphun caah remh hmasabik a herhmi pohmah cu; Section 98 le section 261 hi an si.
- Pohmah 98 nih, tlangcung mi phungsernak nawl ri a khiahpiak i, a tangmi (residuary powers) vialte ramkomh hluttaw kut ah a chiahnak zawn a si. Hi pohmah hi mithiam mi hna nih federal phungdik maw adeu dah, tiah an tahnak pakhat a si. Phundang in kan chim ahcun hi pohmah cu federal ramkomh sernak he aa ralkahmi a si. Federal phung dik taktak a hmangmi USA, Switzeland le Australia tibantuk ahcun ramkomh tu kha ri an khiahpiak i a taangmi phungsernak nawl vialte cu ramkulh nih an laak dih. Hi bantuk in tlangcung mi kan duhmi phun le kan aupi vemi cu a si. Asinain, NLD nih remh ding ah an i hngalhter duh lo caah federal ramkomh sernak lamthluan taktak an zawh lo timi a lang.
- Pohmah 261 hi 2008 phunghrampi nih President kut ah Chief Minister thimnak nawl a chiahnak kha a si. Phundang in cun ramkulh cozah sernak nawl kong ah Kawl miphun kut ah an chiahnak pohmah a si. Tlangcung miphun, mahte in cozah sernak le khuakhan lairelnak nawl a kan ngeihter lo tu pohmah a si. Hihi tlangcung miphun nih a biapi tukmi covo kan sunghnak pohmah zong a si.
Pohmah 98nak khi NLD le Kawl mi nih an aupi lo, remh ding in lam zong an zawh bal lo. Cun, Pohmah 261 hi NLD nih remh ding biatung ah a chuahpi duh lo. Cozah an rak tlaih hlan ahcun remh ding in roadmap ah an rak chiah ko nain nawlngeihnak an hmuh hnu cun an i hngalhter ti lo. Asinain, USDP nih hluttaw ah remh ding in an chuahpi i NLD nih remh lo ding in an hnon. NLD nih remh an duh lo. Phundang in kan chim ahcun NLD nih, “tlangmi nih anmah te in cozah sernak nawl ngei hna hlah seh, anmahte in Chief Minister thimnak nawl ngei hna hlah seh, mi tamdeuh asiloah miphun pi (Burmanization) a simi central nih cozah serpiak /tlangtlak ko hna usih, Chief Minister zong kanmah nawl a ngai dingmi (fialchuk, fialcho khawh dingmi) palai thimpiak ko hna usih ti khi an duh caah a si (hihi aa thupmi policy a si).
Federal sernak kong ah NLD policy le riantuannak hi ralkap uknak bantuk te in tih a nung taktakmi a si. Cucaah, tlangcung miphun paoh nih NLD a policy hi i fiang cang hna usih law miphun dawtnak taktak ngei cang hna usih. Mi kut in rul tlaih (cunglei chakrengh bu in ram ser) i tim lo in kanmah (miphun party) te in rul tlaih le daihnak ser i tim ve cang hna usih.
Hi pohmah remh lo ding in NLD nih hluttaw i an hnon ruang ah tlangcung miphun party le hriamtlai phu vialte tiang an lung a fak. Anmah Kawl a simi USDP le 88 chanchuak siangngakchia tiang an lung a fak. Tlangcung miphun caah cun lungfah a phu taktakmi zong a si. Hi an tuahsernak nih, NLD nih tlangcung miphun duhmi federal taktak an khel lo ti kha a langhter. Pohmah 261 cu tlangcung miphun nih aupi bikmi “Federal asiloah mahte khuakhan lairelnak nawl (self determination)” he then awk a tha lomi, aa sengtlaimi a si. Pohmah 261 remh an duhlomi nih, “NLD nih democracy lawng an duh, federal muru taktak an duh lo zia le an ka pahle lawng in federal ti an aukhuang sawhsawh” ti khi fiangte in a kan chimhhrin, a kan cawnpiak.
Cucaah, democracy caah NLD, federal caah cun tlangcung miphun mee pek ding a si. Tlangcung miphun nih kan duhmi federal taktak hi NLD nih a khel taktak lo caah Myanmar ram federal ramkomh sernak caah cun tlangcung miphun nih hruai le hmaizawhpi an hau. Cun federal ramkomh lampi zawhnak ding ah tlangcung mi lawng in a ngah lo, NLD hi ral ah zoh lo in hawikom asilole bawmtu ah ruat in tanrualti a herh.
Cu ruang ah tlangcung miphun nih ramkulh kip ah thutdan 207 kan ngeihmi chung ah thutdan tamdeuh hmuh a hauhnak cu a si. Cuti hmuh khawhnak caah tlangcung ah miphun party vote pek hrimhrim a herh. Kawlrawn ah NLD nih thutdan 291 chung ah thutdan tamdeuh an hmuh ve a herh. Cu hnu ah “Fonhkomh Cozah” sernak in hmuitinh aa khatmi NLD le tlangcung miphun kan tanrualti a herh. A ruang cu NLD lawng zong nih tlangcung miphun nih kan duhmi federal ramkomh an ser kho lai lo. Kum 5 chung an riantuanmi zoh tikah anmah lawng rinh awk an tha ti lo.
A luancia kum 5 chung hmanh ah “Federal Rim” an namter leh ti lo cu ta. Federal kalpi le tuanchuah cu chim lo, a rim hmanh a namter duh lomi NLD kha tlangmi nih vote kan pek theu rih hna ahcun “Kawlram thlennak le mahte khuakhan lairelnak” he cun kan i hlat chin lengmang rih ko lai. Kan mee pekmi nih Kawl sal si maw kan duh rih, Kawl sal in dah luat kan duh timi kha bia a chim cang lai.
Federal cu democracy ukhruainak he aa sengtlaimi a si. A ralaimi 2020 hnu ahcun NLD nih democracy hauhruangpi an vah lai i tlangcung miphun nih federal lamthluanpi zawhnak caah hmai kan sak ve hna a herh. Cuti cun ti le nga bang federal (tlangcungmi) le Democracy (NLD) i komh in Myanmar ramkhel hmai a fon lawnglawng ah “Federal Democracy” Meipi a ceu kho lai. Cucaah, Tlangcung mi nih federal kong ah hmai kan sak hna i kan sungh ciami covo vialte kan ngah than khawhnak ding ah tlangcung miphun vialte nih tlangram ah miphun party teinak hmuhter cang hna usih.
Salai Holy Tawk Tling Thang
2020 June 24
Note: Hi cabia cu ca tialtu pumpak hmuhning a si.
About The Author
