NLD nih Phunghram remh a har ko lai, Lairam nih Sipuazi Pawlisi a herh

0

By Salai SH Lian| 2020 February 29 — Ramkomh Kawlram in catial minthang Thant Myint-U nih 2019 December 24-25 Hakha a rat lio, “NLD anmah lawng nih cun 2008 phunghram thlenremh an i harh ko lai, a tlawm bik rampi thimnak voihnih (tuhnu kum 10) lo ahcun a fawi lai lo. Cu lio ah, Chin ramkulh nanmah tein sipuazi pawlisi (economic policy) faifai tein nan ngeih a hau” tiah a chim.

Thant Myint-U le a thaisungnu Sofia Busch cu Chin ramkulh kan phan bal lo tiah 2019 December ah an ngeihmi Christmas Holiday ah Falam le Hakha khualipi an hung phan. Cu Hakha an rak phanh mi caantha lak in, Centre for Development and Ethnic Studies (CDES) nih Hakha ah mipi cheukhat [tlawmte] he December 24, zaanlei sml. 3:39 tonnak an tuah piak.

Thant Myint-U, an nu Sofia Busch le CDES biaruahnak ah a rami cheukhat

A biapi bik in Thant Myint-U nih a chimmi cu a cauk thar chuakmi ‘The Hidden History of Burma: Race, Capitalism, and the Crisis of Democracy in the 21st Century’ kong a si. Asinain, a biachim ngaih ding ah a phanmi nih an hal ning in Chin miphun kong zong tampi a chim. A chimmi chung ah atu lio uknak kong pakhat cu Aung San Suu Kyi hruaimi NLD nih anmah lawng in 2008 phunghram an thlen khawh lai lona kong fak ngai in a chim.

Ramkomh Kawlram kong a langhter mi cu 1989/1990 tluk hrawng ahhin Socialism phung cu a hung dih, Communits ruahnak zumnak phung cu Kawlram zong ah a hung dong ve, a rawk ve. Cucun, Ramkomh Kawlram ah innka hun sipuazi phung (open economy & capitalism) hman hram a hun thawk. Hihi a biachimnak ah ‘strange capitalism’ tiah a hman, a bia ngaimi nih a ruang zong an hal.

A biapi in a chimi pakhat cu Tuluk he pehtliahnak caah ramri a hun (open border with China).

Cu thawk cun, nihin ni tiang Tuluk ah kan i hngat timi hi a chimmi chung in tampi a lang. Democracy uknak phung a duh i, a dirpi ko mi Suu Kyi hruaimi NLD zong nih Tuluk cu an tlawn pengmi hmuh khawh a si.

A biachim cu a hun mer i, Chin ramkulh a voikhat a phanh a sinak kong biatak thlak in a chim. Chimram cu a ruahnak nak in a rak thangcho deuh lo, zeipoah Ramkomh Kawlram hmunhma he a dang deuh in a hmuhnak kong a chim. Hi sifahnak, fimcawn niamnak vialte hi cozah nih hramhram in a ngeihmi policy ruang ah a si tiah catialtu nih ka hal tik ah, “A si, Chin miphun nih nan khelmi Federal hi ka lung a tling ko. Asinain, Ramkomh Kawlram ah kan baumi cu Federal kan si hlan zong ah, a cozah nih Thleidanlonak Phung (anti-discrimination) hi ngei u sihlaw a tampi cu a remh hnga. Fimcawnnak kong ah, Sifahnak kong ah cozah riantuannak kong ah tampi a thleng ko hnga, thleidannak a um lo ahcun,” tiah Thant Myint-U nih cun a chim.

A ruang cu, “2008 Phunghram remh hi cu a fawi lai lo, a tlawm bik kum 10 tal a rau rih lai” tiah a chimchap.

Chin miphun caah a biapi bik tiah a ruahmi cu Sipuazi Phung (Economic Policy) felfai tein ngaih ding hi voitampi a nolhmi a si. Chin ramkulh cu thanchonak tampi a duh rihmi a si kha a biachimnak ah a langhter ngaingai. Cun, tlangcung miphun khua dang tck. Kachin bang silo in, felfai tein timhlamhnak caan tha kan ngeih zia a chim. Tha tein Thanchonak hi nan rak tawlrello a si ahcun, nan khua ram, nan fingtlang a dawh tuk mi vialte a rawk dih lai. Thanchonak nih a chuahpi mi neknawi nih a kalpi dih lai, cucaah Economic Policy felfai hi nan ser i, nan ngeih zokzok a hau.

Catialtu Salai SH Lian le Thant Myint-U te nupa [U Thant tiah Hakha min pek mi Lam ah]
Felfai tein phungphai tang ah zohkhenh lomi thanchonak nih a chuahpi mi hi a tha dih hrimhrim lo. Tahchunnak ah, Mawtaw Lam ser i, Mawtaw ngan pipi duh poah in i chawhleh le tlunkal khawh hi tha tuk ko hnga. Asinain, Lam timi cu thil tha he, tha lo [neutral] a chuahpi kho mi a si. Tahchunnak ah, Mirang (British) nih Kawlram an rak kan uk lio ahkhan, Mawtaw Lam tha pipi, Tlanglawng Lam thatha an ser liangluang. Nain, an nih an rak ser duhnak a ruang cu, anmah miaknak le hlawknak caah a si. A fawinak in cun, Kawlram in thil chuak a simi Tlorthing, Suingun, Lungvar, tbk. a phunphun kha fawite an phorh khawhnak hnga caah a si. Cucaah, Lam ser in thanchonak tuah thluahmah zong hi fakpi in nan ruah hau a ti. Atu kanmah Chin miphun kan sinak he zong ruah than ding ah a tlak ngai ka ti.

Panglong (Pinlun) Conference le Ramkomh Kawlram a hung chuah a hmuhning a chimmi chung ah, felfai tein atu siseh, 1947 Panglong hnatlaknak chung i ummi upadi (legal) sining zohfel a hau. Hi Panglong min rak thut lio ah, Tlangcung miphun hna dirhmun le Kawl dirhmun kha felfai theihhngalh a hau i, zeidah Pangong Thlarau (Panglong Spirit) a si timi hi philh lo ding a biapi a ti. Tuanbia thiam a si bantuk in, a chimmi pakhat cu Vawlei Ralpi II lio ahhin, British, mirang ram hi tam tuk a rak rawk cang, a rak zatlak tuk cang caah Kawlram pen hi an lung ah a um tilomi a si. A rannak in, Kawlram kha chuak tak an rak duh ziar cang. A ruang cu, Vawlei Ralpi II nak lio ahhin, anmah Europe ram le hmun dang an i tuknak a si mi ah, a rawk bikmi Ral nih a sawksam bikmi cu Kawlram hi a rak si. Cucaah, Kawlram uk le pen than ding a si ahcun, a thar in Sehzung, Tlanglawng Lam, Tilawng dinhnak tbk. a thar in ser than ding zong a rak si fawn. Cucaah, amah cozah dirhmun fekfuan lo he Kawlram lei rak pen ding hi a fawi lo. Cuticun, Kawlram le Tlangcung mi hna zalennak a chuakmi a si ko.

A donghnak ah, a ralaimi thimnnak 2020 kong ah zeitindah na hmuh tiah biahalnak an tuahmi cu, “Ramkomh Kawlram nih hin kum khat ah hmanmi Budget hi $ 15 Billion (USD $ 15,000,000,000) tluk a si. Kawl tangka in cun MMK 21,462,540,000,000.00 a si. Cucu, zeitindah an tawlrel lai, zeitindah an hman lai, zeitindah an thenphawt lai timi tha tein a chim kho mi le an chimmi cung ah Policy felfai te a ngeimi hi thim ding an si i, anmah nih rampi le cozah hi an hruai awk a si ko. Cu bantuk in, Chin ramkulh zong ah, nan budget cu felfai tein ka zoh ta manh lo, ka check manh lo. Nain, a biapi mi Chin ramkulh budget nan ngeihmi hi zeitindah ka tawlrel lai, zeitindah ka hman lai, zeitindah ka thenphawt lai timi kong ah a felfaimi phungphai (policy) a ngeimi hna kha nan thim hna awk a si ko tiah a chim.

Theihternak: Catialtu Salai SH Lian nih amah hmuhning le Thant Myint-U le an nu Hakha an caam chung ah biaruahnak, CDES ah siseh, hmun dang ah siseh a chimmi chung in a tawinak in tialmi a si.

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: