Nunphung Karceh Ah Chinmi Kan Tlau Maw?

By Carson Twintwin| Chin Digest Vol. 6, No. 3 —

Miphun tling sinak ding ah hin, tuanbia, nunphung, caholh, biaknak le hmunhma hna hi tahfung ah hman an si. Hi tahfung a tlinh lo miphun paoh “miphun tling lo le a tlau mi miphun” ah chiah le rel an si. Kanmah Lai/Chin mi zong hi cu dirhmun kan phan ziahmah. “Tlau” ti tikah, um lo lak le hmuh awk um loin tlau kha chim duh mi a si lo, umnak ding hmun ah um lo, nunpi awk a si mi hrial kha tlau kan ti mi cu a si. Australia um mi ka si caah ka umnak ram Chinmi nun ning in cawih in chim ko ning law, kannih zong hi kan rak i hngalh lo le theih lo karah tampi kan tlau cang. Kanmah lawng kan si lo, USA, Norway, New Zealand, Denmark…tbk um laitlai zong an si ve ṭheo lai. Cucu, hi capar nih muthlir in a zawi ding mi pathum in ka langhter lai.

Nunphung karceh nun

Pathian dawtnak thawng in Laimi ramleng kan chuah hi, 1990 kum hnu in a si deuh ti usih law kan palh lai lo dah. Kannih Australia hi A.D 2000 hnu deuh in a tam-u cu kan phan. Atu ah cun minung 10,000 lengkai kan si cang. Cu tikah, hika ram chuak kan fale cu chim lo, ram hnihnak (Malaysia, Thailand le India) kan um lio chuak mi kan fanau tampi “zong” nih kan kotho nunphung an hlamsua kho ti lo. Kan nu Chin ramkulh ṭhanglian mi hmanh kha hika ram phak hnu ah cun umnak hmun le hma hoih in nuncan le khuasak a hau ti mi lungput kan ngeih caah, kan nunphung kan kaltak ngai cang. Phun dang in kan chim ahcun, nunphung karceh ah kan um caah midang nunphung nih a kan dolh cang. Hi kong ruah ah cun thinlung a zaw bak. Kan zatlang nun siseh, caholh siseh, kan thilthuam hrukaih siseh, hngalh lo kar ah kan thlau mi tampi a um cang.

Caholh lei in kan chim ahcun, kan fale kum 20 tanglei cu Laiholh an thiam tuk ti lo. Atu hmanh ah hihi kan si ahcun hmailei khi cu cuanh ngam hmanh a si lo. Endangered Language Program website lebang nih cun “kannih miphun cu caholh a thlau zau ding an si, zatuak 80%” a fiang tiah, a langhter. A rau ti lai lo tinak a si. Cu lawng hlah, mit zoh remlo tete hrukaih le hoiher ah mit a kem mi sikcak hmanh ah, “This is Aussie” a kan ti cang. Cu nih a langhter mi cu, kan kotho nunzia kha kan kaltak i rak hngalh bal lo nun nawl kan cawng cang. Mi nawlcawn hi a ṭha ko nain cawn zia thiam kan herh. Cu lo ah cun ṭhutdirnak hmun le hma hoih in nun hi a poinak a um lo ti mi lungput ngeih ruangah kan Chinmi kan tlau ngai cang. Hihi nunphung karceh kan um ruangah a cang mi a si caah himnak ralvengtu kanmah ṭhiamṭhiam kan si a herh.

Chungkhar pehtlaihnak

Chungkhar hi a biapi taktak mi a si. A ruang cu hi hmun in nunzia ai dawhcah lo, a tlau ahcun chim awk a um ti lo. Nuncan ziaza kan ti mi hi, minung kan si man a si lawng si loin, miphun muisam ngeihtertu a si ti hi pupa hna nih an rak ruah. Cucaah, chungkhar hi sianginn ṭha bik ah an rak hman. An fanau hna sinah ziaza ṭha i nunpinak le a ṭha lo hlawtnak, umtu hoiher, mitau, hna-tun le zatlang nun tibantuk kha an chimh cawnpiak tawn hna. Annih cu Khrihfa an rak si lo, nain Sang Lai hi innka hram ah a dir caah, kan nun lio zong ah kan tuah mi ning zulh in bia a kan ceih i thluachuah vanni hi amah bia in a tlung ti hi an rak zumh i biading chim i zuam, mifel si i zuam, khualtlung, milengkai dawt i zuam, sifaak, kingro ngakṭah bawmh, nawlngaih, thlachiatruah, lungsau thinfual…tbk nun ngei law, na thluachuah phittu fir, zuanzam, lihchim, lainawn, bia chiakha chim, hakauh, phorhlawt…tbk hna hi hrial i zuam hna tiah, mama khaih in an fale an khaih tawn hna ti si (G. Biak Nawl bia).

Atu kan dirhmun ah hin teh, cucu kan cawnpiak ve hna lo maw? tiah cun, cawnpiak ko. Sinain pehtlaihnak thazaang a der. Chungkhar pehtlaihnak a der ahcun kan fale kan thlau cang hna tinak a si. Taktak tiah cun, fale hi Pathian sin in hmuh mi rosung an si (Sal.127) i hi ngakchia cung ah ṭuan awk rian pek mi a tlinh lo mi dantatnak hmuh ding zong Cathiang nih ralrin a kan pek (Luke 17:2) fawn tihi kan hngalh a hau. A sullam cu fale nuncan ziaza cu nu le pa kut ah a um tinak a si. Cu rualrual in chungkhar ngandamnak zong hi nu le pa kut ah a um. Sinain, cucu papek ah kan chia lo, pawcawmnak kong lawng thluak fak in kan tuaktan. Ngeihchiah kan ngeih ahcun chungkhar a nuam, a tlamtling tiah kan ruah.

Cu tikah fale le nu le pa pehtlaihnak a tlawm i chungkhar ah ral lian a tlung. Nihin kan umnak Australia ah hin cu bantuk ruangah chungkhar buaibainak in biaceih zung a phan mi hi kum fatin sing 2 lengkai lengmang an si ti si. Culakah kanmah Chinmi zong kan i tel men lai. Keimah hnatheih le mithmuh hmanh ah, karlak ah fanu fapa a ummi nuva, lenglang in nuva a si i chungkhar ah hmunkhat hmanh ah tirawl ding-ei duh lo le it ti loin ai thenmi an um len. Hihi chungkhar pehtlaihnak a derthawm caah a si. A hlan kan pipu si hna seh, atu kan nu Chinram khuasa hna cu chungkhar hi nunzia chimh cawnpiaknak sianginn ṭha bik ah an hman. Phun dang in kan chim ahcun, chungkhar pehtlaihnak kha hnet tein hram an thlak caah chungkhar a nuam i a lamkip in an thang.

Cun, chungkhar pehtlaihnak a tlawm caah, fale he kan i hlat. Chim duh mi cu, nu le pa nih fale komh ding hnga tluk in an komh hna lo caah, ṭihnak le zahnak in kan khat i an pawngkam ah kan tlumtla ngam lo. Cu tikah kan lungduh hmanh kan chim ruah ngam ti hna lo. Hika ram chinchin ah cun ihzaunak khaan dang cio ngeih a si fawn i mah ihnak khaan te ah dai tein um, mah duh mi te tuah kha a nuam cem in kan thei i rawlei tidin caan hmanh ah chungtling in dum caan a um ti lo. Zarh khat ah voi khat hrawnghrang te lawng nu le pa, u le nau he kan i hmu ti awk a si. Khuamaw caan ah pastor(s) te maw, midang thlacam an rat tik zong ah fale kawh auh khawh kan si ti lo i thluachuah ngeitu Pathian sin lunglawmh chim hmanh ah chungkhar kan tling kho ti lo. Hi zong hi kan tlaunak hram pakhat a si.

Fak deuh in chim ahcun, atu kan chan hmanh ah chungkhar rualchan cingla kan i thlau cang hna. Laitlang ah cun rualchan cingla kan i tlaihchan le dawt ruangah kan fanau tiang in i siahernak lungthin an ngei. Asinain, hika kan fanau cu an si ti lo. Rualchan cingla an hlamsua ti lo! Ciruang pehtlaihnak zong an hngal ti lo! Cucaah mah le mah zong mi le mi ah an ruah dih cang hna. Hiti te kan si ahcun kan chuahpi kan unau fale pawl kan hrin fale karlak ah dawtnak a leng kho te lai lo, kan i thlau dih te lai. Hihi a thli tein kan tlaunak pakhat a si fawn.

Biaknak le Zatlang Nun

Biaknak le zatlang nun ti tikah, biaknak nih kan zatlang nun kha dirkamh sehlaw, zumtu nun in miphun dawtnak khat seh ti kha chim duh mi a si. Ka phan bik mi cu, kan fanau hna hi Khrihfa sinak in biaknak ngei lo ah an i chuah lai hi a si. Hihi chan nih a kalpi ti awk in vawlei cung ah a cang cuahmah mi a si. An pipu chan in Khrihfa a si mi, atu zong ah an nu le pa Khrihfa a si ko nain an fale biaknak ngei lo an tam tuk. Cu bantuk cu Australia ah hin minung nuai 7 hrawng an um ti si. Hika ram cu dun le dan nih a onh caah mah duh salam in khua a sa mi fale cu biaknak ngei loin an um ko. An thloh kho hna lo. Cucaah, Australia ram chung Khrifabu cheukhat cu zarhpini hmanh ah minung pali-nga lawng ai pum mi an tam. Cu hmanh ah tar kengkul lawngte an si. Mino an um ti lo. Kannih zong hi dirhmun kan phan lai lo ti chim awk a ṭha lo. Atu hmanh ahhin kan si cuahmah. Cucaah, atute hin biatak in ṭuanvo lak a hau. Kan daithlan sual a si ahcun atu kan nu le pa kum 40 cung minung nih a kan liamtak te tikah cun Chin miphun Khrihfabu hmanh hi a tlawm te lai. Cucaah nu le pa nih fale nan kan thlau lo nakding rianpi nan ngei. Taktak ah cun fale hi kan tlau lo, nu le pa tu nih fale nan kan thlau. Atu cu nan kan kawl ṭhan caan, nan kan tharchuah caan a si cang. Cu lo ahcun atu hmanh ah kan tlau pah cang si kaw, hmailei ah cun kan tlau thai te lai tihi phan a um.

Biatlangkawmnak

Rev. Sai Lian Thang nih a rak chim bal, “Laimi cu chan tiluan nih fenh loin a tan in tan awk kan si.” Nai cikuate hmanh ah miphun dang nunphung nih a kan dolh tuk cang. Cucaah, ram ṭha kan phak mi hi hmalei kan techin fapar chan tiang cuanh ahcun tlaunak a si te sual hnga maw ka ti. A ruang cu nunphung karceh in thaw ip ngai in kan um tikah phan awk thil a tam tuk. Baibal chung Israel miphun zong phun hra an tlaunak zong kha nunphung karceh ah thaw ip ngai in an rak um i an chuah khawh ti lo caah a si. Atu ralzam dirhmun in ramkip a phan mi Vietnamese zong khi cu ṭhiamṭhiam an si. Kannih zong kan rak i hngalh lo kar ah kan tlau ngai cang. Cucaah, atu te hin kan i fimkaan lo le kan nunphung kan hlamsuat lo ahcun caan sau kan rau lai lo. Kan caholh kan kilven a hau, kan bia le kan hla kan ven a hau. Cun, Khrihfa kan si caah khrihfa nun in i cawnpiak le chimhhrin hi kan hriamnam ṭha bik ah kan hman a hau. Pathian bia in chungkhar ah daihnak lenter i pehtlaihnak ṭha ser ding kha kan rianpi ah ruah a hau. Cuti kan ti khawh ahcun kan zatlang nun a him lai, biaknak a him lai, chungkhar a ngan dam lai. Zatlang nun a him, nunphung a dam, biaknak a dam i chungkhar a dam ahcun nunphung karceh kan um zong ah kan him ko lai.

Chin Digest Vol. 6, No. 3 chung in tuah