October 5 World Teacher’s Day

Salai Mangpau | October 5, 2023 — October 5 hi Vawlei cung Saya te ni a si. Myanmar ram zatlang bu ah Covid-19 pulrai le rambuainak a hun pehzulh tik ah mi zapi nun khuasaknak ah harsa ngai le lungrethei in um cio caan a si. Culak ah Saya/mah khuate um mi tam deuh nih CDM an tuah. Chungkhar pawcawnnak ah Lahkhah an hmu ti lo. Nikhat te nunnak caah eidin an har cio lio a si. Cucaah saya/mah vialte cu World Teacher’s Day tel ah zeital upatnak laksawng kan pe kho cio hna maw?

Nihin Chin miphun biaknak lei khrihfabu chung ah Special Sunday phun tampi hman in programm tuah a si tawn.  Biaknak lei he aa pehtlai mi Sunday hna lak ah a sunglawi bik mi, X’mas, Kum Thar, Thawhthan hna hi a si. Adang special Sunday hman tawn mi ah Father’s day, Mother’s day, Pastor’s Sunday, Mino Sunday, nunphung Sunday ti in Sunday a phun tampi hmang in biakinn chung ah Sunday hmannak kong chim le upat peknak le laksawng peknak tuah a si tawn. Sihmanhsehlaw Myanmar ram Chin miphun umnak biakinn le community lak ah October 5 World Teacher’s Day hi sianginn hmanh ah tuah a um lo caah October 5 World Teachers’ Day hi Chin Miphun nih kan ruah awk a si.

Kawl miphun an tamnak sianginn ahcun Saya(ဆရာကန်တော့ပွဲ) kadawh puai an tuah. Buddhist Philosophy ah pathian, hringtu nulepa, saya tiah mah pathum cu pathian pakhat an si ti mi lungput an ngei. An pathian tluk in saya te an upat hna. Saya (ဆရာကန်တော့ပွဲ) kadawh puai ah saya te laksawng thilri pek in lukhun in an biak hna. Saya le nih an duh herh mi cawnpiak pah le biachimnak he thluachuahnak an pek hna. Chin miphun nih saya te kan biak hna lo hmanh ah upat peknak ni cu kan Community ah tuah a herh ve cang ko lo maw?

Myanmar ram Chin miphun lak ah saya te upat peknak hi sianginn ah tuah a um rih lo caah Sunday School cawnpiaktu saya te lawksawng peknak Program ah, saya te upat peknak ni ah  Biakinn chungtel ah khrihfabu nih tuah a herh ve ko tiah ka ruah. A tulio cu rambuai lio a si caah cheukhat khua ahcun sianginn khar a si ko lai. Sianginn a kai kho mi khua ah cun saya te upat peknak ni hi kan tuah awk a si ve ko lo maw?

Buddhist biaknak lebang nih cun saya te hi an pathian, an pathian bia, an phungki pawl, an nu le pa hna he hin zeihmanh i dannak ngei lo in aa tluk bak in an chiah. Phundang in chim ahcun hi panga hna ah hin a niam deuh a sang deuh a biapi deuh, pi lo deuh ti um lo tein aa ruang dih in le aa tluk dih in an hmuh hna tinak a si. Cucaah an pathian hmai zong ah an kun i an saya te hmaika zong ah an kun ve ko. Saya te hi zumh awktlak, ṭihzah awktlak le upat awktlak ah an chiah hlei ah biak awk a tlak ve mi dirhmun ah an chiah ve hna ti khawh a si. Kannih kan biaknak le kan Pathian zong nih saya te hi upat awktlak, ṭihzah awktlak hmaizah awktlak le bochan awktlak in a chiah ve ko. Jesuh hmanh kha saya (teacher) an ti ve ko kha. Judah mi nih an bochan tuk mi le an ṭihzah an upat tuk mi phungbia cawnpiaktu zong kha saya (teacher) tiah an ti ve ko.

Cucaah saya ti mi hi anmah pawcawmnak ca ah cozah thlahlawh ei in siangngakchia ca a chim mi ti sawhsawh in kan zoh kan hmuh hna awk siloin cachimtu, fimchimtu, nun cawnpiaktu, kan ziaza ṭha lo a kan remhtu, lamding ah a kan hruaitu, mah ca ah siloin midang ca ah rianṭuantu ah kan zoh, kan hmuh hna awk a si bantuk in kan upat le kan ṭihzah hna awk taktak an si ve. Saya rian hi rian ṭha rian sunglawi a si bantuk in a har zong a har i zawnruahnak le dawtnak lo in ṭuan khawh a si lo mi rian pakhat a si. Cucaah kan duhpi hna ning in an ṭuan khawh lo nak tete a um hmanh ah a sunglawi tuk mi an rian cung ah upat hmaizahnak pek awk an tlak ṭhiam ko. Vawlei kan nun chung caan tawite ca ah a herh bik mi fimnak hnukthlum a kan dinhtu hna an si. Nu le pa nih kanmah tluk tein kan dawt hna i kan i zohthla mi kan fale a fimtertu hna le nuncan ziadawh a cawnpiaktu hna an si. Kan ai ah kan fale a kan zohkhenhpiak i a kan chimhhrin piaktu hna an si.

Cucaah 2006 kum i WTD tlangtar kan zoh ahcun “Quality Teachers for Quality Education” (fimnak thazaang a ṭhawn khawh nakhnga sayate thazaang ṭhawnter usih) ti a si. Saya te thazaang le an dirhnun a ṭhancho a herh zia kha a langhter. Cun saya te hi kan vawilei pumpi ca ah a biapi bik le tawhtlaitu an si zia kha 2008 WTD tlangtar a simi “Teachers matter!” (sayate kan hrampi) nih a langhter. Cun “Build the Future Invest in Teachers now” (hmailei kan ram sersiamnak ca ah saya te sin hrambunh usih) tiah 2009 lio WTD ah tlang an rak tar mi zong zoh tik ah hmailei kan ram ṭhanchonak le sersiamnak ca ah a tutan i sayate an biapit zia kha a langhter ngaingai. Cu lawng hlah 2010 WTD tlangtar zong hi zoh tik ah kan ram thlenremhnak le sersiam ṭhannak kong ah saya te hrelh awk an ṭhat lo zia a hun fianter ngai ve. Cu tlangtar cu “Recovery Begins with Teachers (sersiam ṭhannak kan timi hi saya te sin in dahkaw aa thawk)” ti a si.

Kan ruah satmat ahcun a dik ngaingai te. Fimthiamnak lawng nih kan ram le kan miphun kan sersiam khawh lai i kan ṭhanchoter khawh lai cu a fiang. Cu fimthiamnak cu saya te kut ah aa hngat mi a si caah saya te hi kan ram fek tein a dirter peng khotu ding kan ram kengruh thluanpi an si kan ti khawh.

Mi Zapi Zatlang Bu Hna Kan Rian

Saya ti mi biafang i a sullam le a umtu ning kong ah Kawlca le Mirang ca in kan zoh tik ah siseh, saya te le an rian kong ah vawleicung mifim pawl hna hmuhning le UNO pi nih a hmuhning siseh kan zohfel ṭhan ahcun sayate rian hi a sunglawi tuk mi a si zia, biapi tuk mi a si zia, sunhsak awk a si zia, papek awk a si zia, thapek le ṭanpi awk a si zia, zeirel lo in zoh sawh awk a ṭhat lo zia vialte kan hmuh khawh. Cu lawng hlah, saya te dirhmun le sining zong ṭhanter le cawisan a herh zia, sersiam le ṭhawnter a herh zia hna fianghlang ngai in kan hmuh khawh. Cun saya te hrimhrim zong upat le hmaizah awk an si zia, ṭihzah le rinhchan awk an si zia a fianter ngaingai. Cucaah saya te dirhmun le sining (the status and the situation of teachers) ṭhanchoter ding siseh, saya te thazaang hrampi (teacher resource) ṭhawnter ding siseh, saya te rian he pehtlai in fimthiamnak (teachers’ professional competency) karhchoter ding siseh kan mipi pawl, kan media pawl le kan ram uktu kan pale pawl hna nih biapi tak in kan cawlcangh le kan ṭuanchuah awk a cu cang.

Media pawl hna zong nih kan saya te kongkau hi biatak tein an sunhsak le an papek awk ngai a si ve. Saya te nih zeitindah siangngakchia ca ah saduhthahnak hna an ngeih i kan ram le kan miphun ca ah zeitlukdah an i zuam i rian an ṭuan ti mi pawl hna hi biatak tein hlathlai le thawngzamh le langhsarter ding hna hi kan media pawl hna nih an rian nganpi pakhat ah an kan chiahpiak awk a si. Kan saya te hna he siseh sianginn fimchimhnak lei i rianṭuantu kan bawile pawl hna he siseh ton biaruahnak hna an kan ngeihpiak lengmang awk a si.

Upatlonak a tam ngai mi tuchan ah zeitin dah mi kan pehtlaih hna awk a si ti theih cu a ṭha i man a ngei. Mah leng ah Baibal nih “Khrih thawngṭha nih si hna seh ti an duh mi hna kha nan nuncan a si awk a si” tiah ralrin a kan pek. (Fil. 1:27; 2 Tim. 3:1-5) Kan fale kha midang upat thiam awk cawnpiak cu a biapi tuk. Fale kha lenglang lawng siloin lungthin tak in mi a upat mi si awk ah zeitindah cawnpiak khawh a si?

Cherhchan : Chin Miphun nih World Teachers’ Day Kan Philh, The Chinlandpost.

Photo/ Credit – Van Tling Thang Facebook, GTI, Hakha Saya/ Sayama te upat peknak, @ August 31, 2018