Paletwa Peng Ralzaam Sin Ka Phan

Chinram cu cengceh le sobul kar ah aa tenhmi kan si. Kan kau lomi mei nih kan dum a kangh cang. Kan him tilo. Tu ah Paletwa hi AA le Ralkap nih Paletwa khuapi hi a cuh in an i cuh cang.

By Salai Ngun San Aung

Biahmaithi

Rakhine dothlennak chungah cehden bang Chin miphun nih kan intuarnak hi kum 5 fai a si cang. Bawm kan unau cheukhat Tikir ah an pem phah. Ralzaam buk ah a thong thong in hartong kan i pong. Tu lio ah Rakhine ramkulh chung Minpia pengah Chin mi ralzaam 3000 tluk an um. Sami khua ah cu zat ve, Paletwa ah 3700 tluk an si. Hihi Paletwa peng um kan unau harnak lawng a si tilo, Chin miphun harnak pi a hung si. Khat lei ahcun nang le kei ti um loin kan thilrit kan i chawng hna i miphun lungrualnak le funtomnak zong a chuahpi phah ve.

Ramkomh cozah nih tutiang a kan tlangtlakning zoh tikah di a riam hrimhrim lo. Ramkulh cozah zong lungkhan in an cawlcang kho hrimhrim lo. Cozah rian hmalakning kan herhbaunak a tlamtlinh khawh lo tikah NGO le biaknak phu zong an zuang cio, World Food Programme le International Committee of the Red Cross tiang nih a hun kan zuanhnawhnak zoh tikah thazaang a hung tlung deuh ngai. Chin zatlangbu le tualchung NGO pawl hohatnak in cathanh zong chuah lengmang a si. Naite zongah vawleicung riantuannak phu pawl 139 fonh in ral ruangah a thimi hna kong tuanvo lak ding, ralzaam pawl zohkhenhnak hmalak ding, a rang bik in ramchung raltuknak ngol ding ti bantuk duhnak langhternak le kaphnih nawrnak cathanh chuah a si. Bawmhnak caah sii-ai, thianhhlimhnak le a dang thilpuan eidin tibantuk hi zeimawzat cu bawmhnak an huh cang ko nain hi kan miphun runvennak le thilrit ichawnnak ahhin daithlan awk kan tha hrimhrim rih lo. Kan lohma kautuk a tang rih.

Hakha Mino he Sami Ralzaam Buk kan phan

Hakha mino hohatnak in zarhnih chung nulepa sinah tlawmsuk a si bawmhnak a tangka fang in sing 200 fai le thilpuan buri tun 8 a chuak. Cucu Rakhine ramkulh chung um ralzaam ca ah le Paletwa khuapi chung um ralzaam ca ah thencheu hnu ah Sami khua um ralzaam caah pher (350), thilpuan buri tun 8 le tangka sing 60 bawmhnak pek dingah mino hruaitu pathum le US in a rak tlungmi Amarillo Chin Christian Church mino Pastor Hniar Hlun (Saya Pa Hlun) he April 9 zing 7:30 ah Hakha in kan i thawh.

A felfai tukmi mino pawl sinah tlunkal cu a nuam lung tho. Zanlei tuan nawn ah Matupi kan phan. Grace riahbuk ah kan riak. Matupi um kan hawipa Ei Ei tlangtlak piakmi a si. A fel taktak. Zanlei ah Htwe Oh (General Administration Department-GAD) zungah Matupi in Sami tiang thilri phorhnak nawl halnak catial a hau ti a si caah kan team leader Salai Tluangte nih a va tawlrel.

Cun, CNF in Matupi Liaison Office, pehtlaihnak zung i tuanvo ngeitu upa Pu Thang Yen kan hei pehtlaih i kan tlunkalnak ding kong kan thanh. Kan hnulei in dirkamh kan herhnak le kan bochan hnanak zong kan chimh i cozah ralkap lei a kan pehtlaih piak i kalding ah lungrethei a silonak kong a kan thanh than mi nih hna a ngamter.

April 10 zingka ah People Hope timi hartong bawmhnak rian a tuanmi Saya Jolly Aung te he zing rawlei pah in kan tlunkalnak ding le bawmhnak phawtzamhnak ding kong kan i ceih. A tangka fang in ralzaam kut ah pek awk a thatlonak kong le zeidah tu lio ah an herh deuhmi pawl an si timi pawl ruahnak an kan cheuh i kan caah a thahnem ngaingai. Tangka fang in kenmi sing 60 cu zunput tu sak piak hna usi tiah lakhruak in bia kan chah i zunput 100 saknak ding ah a herhmi thilri cawkah kan i hnawh colh. Palastic puanthan, thirkhenh, tipung, hrai le zunput tawlnak brass 100 cio kan cawk. Matupi khuachung an zuarmi zunput ca thilri vialte kan khomh dih rua ti awk in.

Kan motor nih kan thilri a tlum tilo caah Saya Jolly Aung te nih phorh piak te dingin bawmh kan hal hna i thanuam tein an kan awm. Cuticun, April 10 chung 12: 16 ah thlacamnak kan ngeih nu ah Yangon lei rami Khuami hartongnak phu Saya U Saw Mya te he motor pahnih in Sami lei ah kan i thawh. Sami luh lai khan (Mile) 10 fai aa duh ah kan motor cho a kai kho tilo. Motor kan nam, kan nam kho lo. Kan hnulei in ke 12 ngei motor ngan a ra i cu nih cun kan thil phorhmi an kan chan hnuah kan motor cu kan nam i cho kan chuah khawh fangfang a si. Ka chuahka in ka zulh balmi lam vialte ah chukcho chia bik a si tiah ka notebook ah kaa tial.

Cuticun, zan 8:30 ah Sami cu kan lut. Hakha in Matupi hi khan 170 a halt i Matupi in Sami hi khan 96 a hlat. Sami ah khan Yangon, Taunggyi, Kalay, Falam, Matupi, Mindat le Hakha tiin phu 7 bak hartong bawmhnak rian ah aa thawhmi pawl kan i tong. Kan dihlak caah eidin le umthutnak a tlangtlatu Sami kan unau pawl khat lei cun an baa ngaingai lai. Lampi he kan khuallam dihlak ah zanhnih lawng riah dingin kan itim nain kan motor rawh ruangah zan 6 bak te kan riak i April 16 deilei 3:00 ceo ah Hakha kan phan.

Ralzaam Kutcung Teah Bawmhnak Thilri Kan Pek

Bawmhnak a petu hna nih ralzaam an kutcung te ah bawmhnak thilri phakter hi a herh ngaingai tiah ka ruah. GAD zung le bawmhnak thilri phawtzamhtu committee kut cungah chiahmi thilri hi an vaivuan lo nain minung an idaih hringhran ve lo caah thilri phawtzamh loin aa pongmi a tam ngaingai cang. Minung thazaang an i phazo cawk ve lo.

Tu ah ram kip in bawmhnak a petu hna nih kan ruah cio awk ah a biapi taktak mi cu kanmah pumpak kal in kan pek khawh lo hmanh mi zei bantuk kut ah dah bawmhnak kan pek timi hi ruahfel ngai a herhmi a si. Hakha mino nih pher zun 350 le thilpuan buri tun 8 he Sami khua kan phak tikah hmasabik kan fuhmi cu GAD zung an si. Bawmh ding thilri kan kenmi cazin kan pek. Nain, kanmah tein hartong kut ah bawmhnak thilri phakter kan duh kan ti hna. Anmah zong an i lawm, asinain pher a ting cangmi le ting rih lomi cazin an ngeih lo caah Hope Organization riantuantu phu pawl he pehtlaihnak kan tuah i anmah cazin ning in a ting lo paoh bawmhnak kan pek hna.

A tangmi tu GAD zungah kan chiah tak i ralzaam thar an um sual a si ah cun rak pek piak te dingin kan tiam ta hna. Zunput saknak ca a her/him thilri (Plastic, Thirkhenh, Tipung, Hrai, Brass le Thing) cu kan cawk tak dih in GAD le Hope Organization kut ah kan chiah tak.

Sami Khuami An Lungretheihnak

Sami hi naite lawng in khuapi sinak a hmumi an si tikah milu zong an tam tuk lo. Cun, inntung dirh chungkhar hrim an tlawm ngai. Cu bantuk khuapi hmete pakhat nih ralzam milu 3000 leng tlun inn onh in tuanvo lak timi hi khingrit taktak khi a si. Ralzaam lak ahhin ngakchia an tam bik, cu tikah hi hna pawl ngandamnak le fimcawnnak kong ruah ah hnit a pit.

Ralzaam kan ti khum nih lungthin zongin an zaw, umhar le lilen si, riantuan awk um lo tikah khuaruah a tam i din-ei le phekah tibantuk zong a tam ngai tiah a chung thil hngaltu upa sinin kan theih. Cu nih a kan cawnpiak mi cu bawmhnak hi a tangka fang in kuat le peknak in an herh deuhmi hngalh khawh izuam in thilri tuin an sin phakter khawh ah a tha bik.

An khua ah bochan ngaimi putar pakhat he bia kan i ruah, “kan hnulei te ah khan kan khuachungmi tlangval pakhat nih ralzaam ngakchia pa cycle in a pah sual. Cutikah ralzaam pawl minung 20 tluk nam he lam ah an chuak i buainak an chuahpi” tiah a ka chimh. A pehmi cu “cu bantuk thil cu hmailei zongah kan tong lai lo tiah chim khawh a si lo. Hi kongah zeidah kan tuah ah a tha lai” tiah ruahnak a ka hal. Hartong bawmhnak a petu pawl cu a sau bik nihnih thum leng an sinah kan um kho lo. Lungthin lei thazaang i peknak caan le forhfialnak caan zeitinhmanh in a um kho lo.

Cucaah hi bantuk kongah biatak tein kan cozah nih thil a tuah a herh hrimhrim.

Pastor Pa he Bia kan i ruah

Chin Christian University ah Bible sianginn a rak kai i Sami peng khuate ah pastor a tuanmi pastor pakhat he ruah lo piin kan i tong. A zanlei ah kan riahnak inn ah a kan leng i bia kan i ruah hna. “CNF nih zeitindah thazaang a kan pek lai i zeibantuk ruahchannak dah a kan pek lai tiah kan i ruahchan tuk. Nain, tutiang ah zeihmanh an cawlcanghnak le an aw-aan kan thei lo” tiah mithmai chia nawn tein a chim.

Bia kan i ruah lengmang hna i a chuakmi cu kan sinah a kal vemi Pastor pa nih, “Ziah bawm pawl zong kha zeimawzat Tikir khua ah an pem kha. Mah bantuk khan hika lei khua pawl hi kanmah lei ah nan hung pem ko lo” tiah a hal. Pastor pa nih a lehmi cu “Cucu pei Rakhine pawl nih an duhmi a si cu. Khua kan chuahtak ahcun Rakhine pawl nih an kan rawlh colh ko lai. Cuticun, Paletwa peng hi Rakhine ram ah a cang lai” a ti. Khua tampi ka ruat.

Vanlawng le Miakpi he an kah cuahmahmi Paletwa peng kan ram le kan vawlei te namtong hmanh i vennak ngeih lo buin nunnak le thisen he a humhak i a rungvengtu kan miphun hawi hna hi upat loin ka um kho lo. Milu tlawm miphun hme pawl nih hriamnam kan tlaih i ram kan khel hi kan kut a thahtuk ruangah silo i kan sifahtuk ca zongah a silo. Kan limhang um lo tiangin minung kan sinak man le covo vialte an kan chut i hriam le nam he a kan uktu hna nih meithal in an kan doh tikah funghreu tal cun kan i ven ve awk cu a si hrim ko lo maw!

Bomb Puahnak in A Fapale Dihlak nih Thihtakmi Pa he Bia Kan i ruah

Watma khua hi March 16 (Zarhpi ni) zanlei 3:00 ah Cozah ralkap nih vanlawng in bomb an thlak i an khua ning pi in a zaammi an si. Hi tan ahhin minung 10 leng an khuami an paam. Culak ah a fapale dihlak nih an thihtak mi pa he bia kan i ruah.

“Kan chungkhar hi fapa pathum le fanu pathum kan ngei i tu te pakhat kan ngei. March 16, Zarhpi ni zanlei suimilam 3 ah cozah ralkap nih vanlawng in kan khua an kah ah khan ka fapa le an dihlak in an thi. Keimah le ka fanu pakhat zong fak ngai in kan ihliam caah siizung ah an kan kalpi colh i ka fapale ruak hmanh ka hmu ta manh lo ee” a ti.

Khua pakhat cu zanlei ah an kah hna i minung paruk an thi.

Mino a zaam kho paoh cu Sami khua ah an zaam i miruak cu tarnu tarpa a zaam kho lomi he khua ah an ngol tak hnanak kong zong a chim. Fapale dihlak nih thihtak na tonmi cungah na lungfahnak na ka chim kho hnga maw ka ti i, “ka lungthin hi a kalong dih, zeihmanh chim awk zong ka hngal lo” a ti.

Amah bantuk in fale nih thihtakmi, nulepa nih thihtakmi an tamtuk. Cozah nih zei bawmhnak cu chimlo, ruak zong an bul hna lo I hnemhnak bia kaakhat hmanh zong an kan chim lo ee an timi ruah ah lungfah a zual. Ngakchia pathum kan hmuh hna, an icih ngai. An nulepa nih hmakhat teah bomb hma in an thi tak hna i kum 70 fai asimi an pi he ralzaam buk ahcun an um ve. Cu bantuk in nungak 6 hmunkhat ah chungkhar bang a ummi an um, cu hna cu an chungkhar tlamtling ti lo mi cio an si tikah anmah rualte cu unau bang an izohkhenh.

Biafunnak

AA le Cozah ralkap kar kahdohnak hi zeimawzat ka kherhhlai tawk tial chih ka duh ngai nain ka cabia ka sau cang caah a hau tuah ka tial nolh te lai. AA ralbawi Tun Myat Naing nih a chim bang khan “Rakhine nih chunmang an manhmi cu 2020 ah Rakhine ram dirh ding ti a si. Federal kan la lai tiah chim ah a dik deuh kho men. Kum 10 hmanh a tling rih lomi hriamtlai phu nih hitluk an thawn hi khuaruahhar ngai cu a si.

Geopolitics ruangah a si bik ti cu thiamsang pawl nih an purhdah ning a si deuh ngai. Cuchungah Chinram cu cengceh le sobul kar ah aa tenhmi kan si. Kan kau lomi mei nih kan dum a kangh cang. Kan him tilo. Tu ah Paletwa hi AA le Ralkap nih Paletwa khuapi hi a cuh in an i cuh cang. Ralkap nih an thazaang an behchap cuahmah. Beohahmu amah pumpak hrim Paletwa a phan cang. A nini in tukdohnak a zualhma chin cuahmah lai, ralzaam an karh chin lai, lam a pit chin lai, eidin a har chin lai.

Cu lakah vawlei pi nih kan tuar cuahmahmi Covid-19 nih Paletwa peng a phak citcet ahcun a thongthong in Chinmi kan pul lai. Camp pakhat ah minung zali zanga tiang an iponnak camp ahhin hi bantuk zawtnak a phak citcet ahcun ruahngam hmanh asi lai lo. Ruak aa fimhlawmtu um lo tiangin thih khawh an si. Vanruah a tla lai tlangrai zawtnak phunphun a chuak lai, chungtlik, raifanh tibantuk pawl…

Ramkomh cozah nih zeitluk in a kan tlangtlak cu mithmuh a si cang ko. Ramkulh cozah nih zeitlukdah timhtuahnak a ngei timi a biapi tuk. Khatlei ahcun harnak kan tonmi nih Chinmi a kan funtom cuahmah ve. A theipar eibar chuak hram seh! Chinmi nang phun kei phun, nang peng kei peng ti um loin miphun pi lungput pical he kan himnak ding lungrualnak lei ah kar kan hlan chin lengmang ding a biapi tuk cang.

Catialtu Salai Ngun San Aung cu The Chinland Post ah Editor-in-Charge (thing) le atulio ah, Yangon University ah M.A., History a cawng cuahmah mi a si ~ Editor