PART-V (Last): Chin Miphun Ni Kum 70 Tlin Camtuak Conglawmh Ni Caah Chinmipi Sin Biathlah; Pu Lian Uk

0

Pu Lian Uk

WWII ah US le UK lei ttang nih an tei taktak tik ah cu Atlantic Charter cherhchan in Mirang penmi (colony) ram pakhat a simi Kawlmi ram kha Mirang nih independen ca rak pek mi an si. Mirang penmi colony ramkhat in Mirang nih Kawlmi ram bantuk in a uk ve mi Chinram colony zong cutibantuk Atlantic charter tthiam in Mirang le UN nih independence peek khawhmi ram hmanh kan rak si.

Panglong conference thok hlan Panglong khua ah BFA hruaitu hna kha General Aung San nih a ton hna. Cuka cun Kawlram he Independence nan lak ahcun nan mahte ro irelding self-etermination a um khomi in Kawlram bupi uknak phunghram constitution kan ttial lai. Independence hmuh hnu ah Ramkomh bu Union in chuah than nan duh zong ah nan chuak kho lai ti in a rak lem a rak chimh hna. Cu a chimh mi hna bia cu 1947 Kawlram bupi uknak phunghram section 201 in 206 chung rambupi chung in chuah khawhnak an ttialchih khi asi. Cu an ttial chihmi zong cu Kawlmi ram independence le Chin, Kachin, Shan, timi tlangcung ramthum independence peek kong Atlantic charter chungning in Aungsan- Atlee hnatlaknak chung an ttialmi asi. Cu lio 1947 hrawng General Aung San mipi sin bia achim mi (speech) ca an chuahmi ah cu ti federal in uknak phung hramttial achim mi bia cu hmuh khawh rih mi asi. Shan tlangcungmi fangkhat Barmar/Burma Myanmar fang khat ti zong hi cu lio General AungSan chimmi asi. Atangka taktak kong achim mi siloin federal uknak kong hrilhfiah mi khi arak si.

Asinain uknak phung hramttial lai te a vankyi pawl he mitthalo thah an huah dih. Cucaah, amah avun chawngtu Kawlmi hruaitu hna nih Chinram kha an Kawlmi ram chung innchung hrenhkhumh mi Kawlmi ram tthen pakhat Chin Special Division ti lawng ah an rak kan chiahmi cu Chinmi phunpi caah afak tuk hringhran mi sunghnak ngan taktak ngeihchiat awk ngai arak si.

Curuangah atu lio mah ramkulh te in ro i-rel khawhnak federal uknakchung ah kanmah ramkulh te in ro irelkhawh ding self-determination aum khomi cu General Aung San nih Atlantic charter le UN chung self-determination a ummi sullam tling kha Panglong hnatlaknak chung ah Aung San-Atlee hnatlaknak biakam ning min athut chih le a chim chih takmi bia he a rak kan chiahpiakmi federal self-determination cu amah avunchawngtu Kawlmi hruaitu nih an kan chuh mi kha kan pe tthan cang u ti leiba kan cawh kan hal tthanmi hna cu asi.

Cucaah Myanmar nyi Myanmah han in tuah chom mi self-determination adeu cu kan duh ti hrim lo. Atu ah Chin state an kan timi khi siseh, Hakha ah Chin state Parliament timi khi siseh, Chin ramkulh cozah timi khi siseh Myanmahnyi myamnah han in tuah cop mi amin lawng benh chawm mi State deu, Parliament deu, ramkulh cozah deu lawngte asi rih hoi ko. Hikong hi 21st Century Panglong conference avui khat lio Political groups zapi ton khawmhnak zongah ka chim cang mi asi. Culio announcer akan ttuanpiak mi Lily Pekthang le ahawi Kachin nu Janang dah asirua nih tthate in aw an lak an thei fiang mi asi i cuhnu cu Myanmanyi mynmahhan ti biafang cu atu ah an hman nan hmu ti lai lo.

Cucaah atu Kawlmi cozah he remdaihnak ichimhchawn lio leiba kan peek tthan awk kan cawh le kan halmi hna cu Atlantic charter le UN charter chung international nih cohlan mi federal taktak chung self-determination sullam ngei mi state taktak, Parliament taktak le State cozah taktak kha atlantic charter ning sermi Aung San-Atllee biakam hnatlaknak ning sermi Panglong hnatlaknak in kan hal le kan cawh mi hna cu asi. Cu Atlanticcharter ning in Aungsan Artlee agreement tuah mi cu Aungsan le tlangcung hnatlaknak tuahmi Panglong agreement cu asi. Cucaah Atlantic charter le Aungsan Atlle chung bia cu Panglong agreement chung ummi asi ruang ah panglong agreement hi Kawlram cozah nih kan duh ti lo tiin fawite in-

Panglong agreement cu kan pom ti lo anti kho hrimhrim lo. Cucaah Kawlmi cozah nih Panglong agreement kha kan pom tilo anti ahcun General Aungsan nih atlantic charter le Aungsan atlee Agreement ning in self-determination mahte rorelnak federal taktak State taktak, Parliament taktak State cozah taktak akan chiah piak takmi kha hlawt in Kawlmi cozah nih Myanmagnyi Myanm, ah han in tuahcawpmi State deu, Parlanment deu, State cozah deu ah cun kan Kawlmi cozah nih an kan thlak tthan lai, remdaihnak tuahmi vialte hi preteded peascetalk men long asi ding afiang mi asi. 21st century Panglong conference ah Kawlmi cozah he chawnh ding thlah mi Chin miphun kan aiawh hna nih hikong an theih dih hrim ahau ngai mi asi i, an theih mi zong asi lai ti zumh a ummi asi.

Chin ramkulh tungvangkarh meng 14000 hrim cu independent ram tampi nak a kau cang mi asi . Chin miphun bantuk in ramri fiang ngeimi Miphun pakhat nih Vulei hmun hma ram (Land) ngeih in, Riantuantu (labor) le ram dirhnak caah ahram phum ding (Capital) ti mi pathum hi atling in ngeih ah cun ram ser nun khawhnak asi ti economics kan cawn mi cauk chung bia khi adik tuk mi asi. Cu pathum cu Chin ram 14000 Sq. miles chung akau mi ah Chinmi phun nih kan ngei tling tuk ko hna. A rammi riantuan kho milu Chin miphun asi na paoh aza tuk in kan ngei. Cu kan ram le kan Chin miphun chung um minung thazaang vialte cu a hram phum ding ah kan ngeih khawh cang i, adang in a hram phum ding kawl chap khawh rih asi.

Cucaah Chin ram 14000 Sq.miles a kau mi ah atu chan technology minung thiamnak phunkip hman khawh chan ahcun hizat tiang lawng hi hunchonak nan tuah khawh ti ri kham kanh mi a um lo. Cucaah vulei cung miphun kip an phak khawhnak vialte Chin miphun ram nih phanh khawhnak asi ti mah ram le miphun ttanhnak in tthanchoter duhmi thinlung he mit hmuh kut tuah in rian ttuan zuam len ko mi thinlung hi Chin nationalism ngeih cu asi. Cubantuk ramser khawhnak angeimi Chinram nih Kawlmi ram bantuk le anmah Kawlmi ramnak a tthang cho kho mi ram asi khomi kha Kawlmi hruaitu nih kan miphun Chin ci hmih dih in Chin ram kha Kawlmi ram ah chuah cu an timh ah cun, zeitik hmanh ah Chin miphun nih kan duh khawh lo ding mi asi. Ruat cio hmanh u si!.

Texas ramkulh ah Mirang siangngakchia zong teimi ngeih in hmaksang ngai ahmuh caah Valedictorian catiam kho pawl peekmi asunghar ngaimi laksawng tiang an peek phah mi college a kaimi Chin siangakchia nu cathiam kho ngai nih interview an tuah lio, Chin miphun siangngakchia sin amah nih hibantuk laksawng sungharmi ahmuh khawh ning aa zuami kong a sikhawh ning a cah duhmi hna ah “Chin miphun ka si ca ah Mirang le miphun dang hi ka tei kho hna lailo ti thinlung ngeihhrim lo in kan tei khawh ko hna ti thinlung zuamnak he ttuanchih len ko izuamchih len ding” hi acah duhbik mi hna bia asi i, cubia cu Chin nationalism kan timi cu asi.

Cu Chin nationalism ruahnak ngeih bu in Chinmi phun mino nih sianginn nan kai le rian nan ttuan ahcun atu nitlakleiram nun ning asang mi he aa tluk in nun khawhnak ram ah Chinram kaupi hi ramdawh ramttha ngai ah ser in khuasak nun duh awk ngai chuahtak awk sianlotuk mi ramah ser khawh mi ram kan ingeih kho timi thinlung he Chin miphun le Chin ram ttanhnak le tthanchoter duhnak Chin Nationalism ngeih ding cu kan ram le kan miphun nih ahlei ce in atu ah a herh tuk .

Atu Daw Suu ram hruainak ah avun luh lawng in Vanlawng ttumnak zong athar in an kan thawk piak chawm i, kum hnih thum chung ah Cikha- Tonzang in Kanpetlet/Mindat/Paletwa tiang motaka lam a hran in an vun pemh chawm mi lamdang zong atu in pe 24 hna kau in an vun kauh chap thluahmahmi hmuh tikah hi Kawlram bupi independence hmuh ni kum 70 hnu long ah Chinram cu Independence a hmu mi kan hung lo hna. Hi kum 2 thumte ah hizat motakaa lam hmanh an tuah khawh komi cu kum70 chung zeihmanh an rak kan tuah piak duhlo mi mual apho nak hrim asi.

Chinram ah thil chuak a umlo caah Chinram asi afak timi khi adiklotuk mi asi. Zeihmanh chuakmi a um lomi Nagaland le Mizoram zong Chinram tthiam cu asiko nain let ruk in an kan teimi cu kut kettemtton in kumtamtuk Kawlmi hruaitu nih an rak kan chiah caah cun asi. Vuleicung rumnak hi sui le lungvar achuahnak long ah sui le lungvar cu a um lo. Vuleicung rumnak sui le lungvar rumnak zong cu tivapi bang vulei cung hmunkhat hnu hmunkhat a luang mi asi.

Ti achuahlonak tlang cung ah cun thetse rawnram hmanh ah tilam lakmi in thlali kho phunphun vuleicung thiamnak in cinthlakhawh zunkhawhmi asi. Cucaah kut le ke rakttemttawn loin fimthiamnak cawn chanah cu fimthiamnak cawn le thiam ah cun tiva bang aluangmi rumnak cu kan ram ah tilambantuk in rumnak aluannak ding fimthiamnak kan miphun nih thiam khawhnak angeimi kan si fawn ko. Cucaah kan ramah cu tilam bantuk lak mi in vuleicung rumnak tiva bang aluang mi cu kan ramah dilter khawh mi asi.

Tu hlanchung vialte Chin ramkulh sifak bik asi nakcu Kawlmi cozah nih Chinram tthanchonak caah vanlawng tttumnak le tlanglawng lam, hna cu chim ngamlo, mumal ngei mi mawtaka lam hmanh kum 70 chung an rak kanser piak duh lomi cu kan kut kan ke an kan temmi asi i, kutke ttembu in an kan chiah ruang ah kan ramnak alet in abimi kan unau ram hmanh an kan tlukter lo mi nih hin tuhlan Kawl mihruaitu hna nih Chin miphun ci hmih dih ding an rawi timi hi adik kho mi ah ruah khawh mi long te arak si. Kawlmi hruaitu hikong hal hna ah cun adik ko nan ci hmih kan in timh khe ko hna tiah phehthuh lo in ati mi an um ko lai i, Chin miphun nih kan duhlo kan ral bik mi asi.

Cuti kan kutke rak kan ttem hnahlahsehlaw Chin miphun ram tungvang karh vulei bit kauh 14000 Sq.miles kan ngeihmi hin ri khiah a um lomi tthanchonak donglo in tu hlanle atu kan tuah khawh rih lo hmanh ah an rampi in thiamnak sang ngei ramdang ram rumrum ah ca cawng mi Chin miphun tefa Chin miphun attanpi mi hna mino tthangthar pawl telh chih in Chin miphun kan fanau tthangthar vialte nih cutluk an rak kan rawi mi cu maw kan rak theih lo ti Chin nationalism ruahnak he rangngai in fimthiamnak vun cawn in rian kan ttuan le a ttuan zia atu nak kan vun thiam cang lai i, vuleicung miphun vialte nih an phak khawh mi tthanchonak hi Chin miphun zong nih aphan khomi miphun cu kan si.

Cucaah Chin miphun asinapaoh in Chin miphun le Chinram tthanchoter duhmi mah Chin miphun ttanh ngainak thinlung Chin nationalism ngeih ciomi cu atu ah hmual fak chinchin in tuhlan ngeih minak ahleice thuk ngaiin in kan ngeih cioding a herh tuk ning forh fial bu in ka bia ka vundongh ter.

“Chinram le Chin miphun nih ri khiah ngeilo mi tthanchonak tingco in Chin miphun le Chinram hi atthang cho peng in hmun cam cin hram ko seh”

Damte in,

Lnk.

PART-I : Chin Miphun Ni Kum 70 Tlin Camtuak Conglawmh Ni Caah Chinmipi Sin Biathlah; Pu Lian Uk

PART-II: Chin Miphun Ni Kum 70 Tlin Camtuak Conglawmh Ni Caah Chinmipi Sin Biathlah; Pu Lian Uk

PART-III : Chin Miphun Ni Kum 70 Tlin Camtuak Conglawmh Ni Caah Chinmipi Sin Biathlah; Pu Lian Uk

PART-IV : Chin Miphun Ni Kum 70 Tlin Camtuak Conglawmh Ni Caah Chinmipi Sin Biathlah; Pu Lian Uk

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: