Russia vs Ukraine Ral Thawhnak

0

By Victor Khen Sang | 2022 February 28 — Atulio hi Russia nih Ukraine ram laak dingin ral a thawh hnawh liopi a si caah ral lio ahcun zing le zan bia hmanh a țial a har tuk lio a si. Zei thil paoh a cang kho dirhmun a si fawn tikah a kal cuahmah an kong țial hi cu chimchung awk an țhat tuk lo caah zei ruang cem dah hi ral hi a chuah timi theihtlei tlawmpal khi ka vun țial duh ve mi a si.

Ukraine: Ukraine ram hi Europe Continent chung ah a ngan cem chang a si. Europe ah a ngan bik ram cu Russia a si i a chang ah Ukraine (Area: 600,000km ) nak kau a si. United Kingdom nak khin a let hnih le cheu in a ngan deuh mi ram a si. An cozah hruainak khi Unicameral System timi a si i One Parliament System in hruai mi ram an si i atulio an ram President khi hlan lio Movie ah Comedian Actor a simi Volodymyr Zelensky a si i kum 44 lawng a si rih.

Ukraine President

An ram pumpi minung hi 42 millions fai deuh lawng an si i an ram khualipi Kyiv ah khin 3 millions kuakap an um. An ram khi Oblast timi Province 24 in țhen a si, nain an khualipi Kyiv le Sevastopol khi Oblast sinak an pek ve hna pin ah Crimea khi mahte uknak nawl (Autonomy) pek mi a si i an dihlak ah 27 Oblast tluk an si. Ram ngantuk a si ve tikah ramri ai peh mi ram pawl khi Poland, Belarus, Hungary, Moldova, Slovakia, Romania, Russia timi ram pawl an si. 1922 hnu in Soviet Union he ai fonh mi ram a si i, anmah Ukraine miphun ah hin Leonid Brezhnev timi cu Joseph Stalin hnu in USSR saubik hruaitu a si ve.

Cun, Nikita Khrushchev zong khi Ukraine thisen ai telmi a si ve ti a si. USSR a tluk hnu in 1991 ah Ukraine cu amah tein a dirmi ram a si țhan. Tutan ral a thawh bik nak a ruang hi Ukraine nichuak lei ah a um mi Luhansk Province le Donets Province khi Ukraine in chuah a duh mi an si i anmah Province pahnih mipi ruahnak (Opinion Poll) laak ning ah 80% tluk nih Russia holh hman an duh, mah tein uknak ser an duh tiah Russia TASS news nihcun a langhter. Cucaah, Ukraine in chuah a duh mi cawlcanghnak (Separatist Movement) kha Russia nih thazaang an pek hna i cu hna nihcun mah Province pahnih khi an uk ti khawh a si.

Cun tu kum ah mah Province pahnih cu Vladimir Putin nih mah tein ai ukmi ram (Independent) a vun thanh piak chihmi hna kha amah Putin nih Ukraine ral thawh hnawh a duh hna caah ” ka sual lo, mah tein ai uk mi ram pahnih ka ven hna” caah a si timi tlangtar in atu Ukraine a vun namnak hi a si. 2014 Crimea a laak lio zong ah khan a forh hmasa, Ukraine in chuah a duh mi pawl kha a lemsoi hmasa hna i mah hna pawl cu ka dirpi hna ti in Crimea khi a va laaknak kha a si. Mah lio ah Ukraine he an i tu hnik cang khah.

Tutan zong Luhansk Oblast le Donets Oblast ka dirpi hna, an luatnak (Independent) hi a dikmi a si timi min i hran khanh in Ukraine hi ral a vun sernak cu a si. Asinain, amah Putin nih mah le mah thiam i co ternak ai sermi a si cu vawleipi theih a si. Ukraine hi Russia (hlanlio USSR – Union of Soviet Socialist Republic) ah a rumbik le a ngan bik a si tikah Russia nih Ukraine hi nitlak lei ram (Western) pawl he ai komh ding le anmah dirpi mi ram a si ding hi a duh hrimhrim lo, a bik in NATO chungtel a luh ding a duh lo.

NATO – North Atlantic Treaty Organization

NATO timi hi 1949 ah US hruainak in ram 12 nih rak dirh mi a si i biakamnak Article 14 an rak chuah. Cu Article 14 chung i 5 nak ah cun NATO chungtel paoh ralkap thazaang in kan i dirkamh lai tiah hnatlaaknak min a thumi ram an si. A bik in vawlei ralpi pahnihnak a vun dih in Russia kha Communist hruainak in ai hruaimi ram a si tikah cu Communist uknak cu Europe le vawleicung khuazakip ah a karh lai kha an rak phan caah Russia Communist a karh lonak ding khamnak caah NATO hi an rak ser ti khawh a si.

Atu Ukraine ramri pawl pin ah Europe nichuah lei ram pawl khi cu 1990 tiang ah khan cun USSR nih a rak uk khawh mi (Influence) deuh an rak si hna. Germany hmanh an ram laifang in ai cheu i nichuah le nitlaak Germany (East and West Germany) ti a rak si. NATO ram hi duhsah tein a vun karh i 1990 hnu in chungtel an vun karh taktak caah atu ahcun chungtel ram 30 an si cang. Ukraine hi 2008 ah NATO luh an rak duh, nain cu lio ah an President Viktor Yushchenko nih khan fak deuh in a rak țanpi ngam deuh lo i a si tiah an ruah.

George W. Bush nih cun Ukraine kha NATO ah Membership Action Plan (MAP) dirhmun in luhter colh hmanh a rak duh ko hna. MAP cu NATO full member sinak caah First Step ah luhter hmasa hna khi a si. Asinain, Germany le France nih Ukraine hi a ram chung ah politics hnawmtaam tamtuk ai thianh hmasa ta rih a hau tiah luhter colh kha an rak duh lo.

Cun, NATO nih hin 1995 Washington Treaty an fehtermi ah NATO luh aduh mi nih a tanglei zulhphung 5 hi an tlinh hrimhrim lai ti a si. Cu zulhphung hna cu;

1. Market Economy a pom mi Democracy a dirpi mi ram a si lai.
2. A ram chung um mi miphun fa deuh (Minority) țha tein le ruang tein a zoh khenhmi ram a si lai.
3. A ramchung ah buainak (Conflicts) a um ahcun daihnak in a kalpi mi ram a si lai.
4. NATO ah lungtho tein ralkap a vun thlah ve mi ram a si pin ah,
5. A ram chung ralkap kha mipi dirkamh mi ralkap buu (institution) a sermi ram a si lai.

Mah zulhphung 5 ah hin 2-3 hi Ukraine caah a buainak cu Luhansk le Donets Province ah ral an tho lengmang pin ah daihnak in bia an i ruah kho lo. Cun, Ukraine ramhruaitu hna khi zikhnawh (Corruption) an ei tuk pin ah ca in țialmi cu a um lo nain 2008 Bucharest Summit ah Ukraine ram NATO luh ding hi an rak pom ko, nain an lungthli in an rak țih ziar cang mi cu Ukraine a luh ahcun Russia hi um awk hngal loin a thinhung te lai i zeitindah Russia hi kan daihter, kan lem ning a si tehnga ti khi European NATO hruaitu pawl nih an rak zenh tuk cia mi a si cang tiah Analyst pawl nihcun an chim țheo.

Cun, tutan Ukraine ral ruang ahhin hmailei ah NATO ah Ukraine hi luhter sual ahcun Russia hi ral a thote țhan rih kho mi a si caah NATO ah hin an luhter colh ngam te lai lo ti zong zumh a um pah. Ukraine a luh ahcun a pawng ram Georgia khi a lut ve te lai. Cu tikah Russia cu a hnu-hmai kip in NATO nih kulh mi ram a lo lai i cucu Russia nih a duh hrim te lai lo. Cun, Putin hi hlanlio KGB (sung-thoh) ah Lt. Colonel a rak si i Russia pumpi khi a cul dih ve mi a si.

USSR a kuai lio i Germany ram a laifang in Democracy le Communist hmelchunhnak khamtu Berlin Wall an tluk lio Nov 09, 1989 ah khan East Germany ah KGB hruaitu a si lio a si caah mah lio ahhin USSR pi cu ningzak tuk in a mit hmuh ah a tlaak mi kha, kan tho than hrim te lai tiah hacang rial in Moscow ah arak kir ti a si. Cucaah, USSR a kuai hnu in Boris Yeltsin nih amah chawngtu ding minung a tuletu arak thlen hna i a donghnak ah Putin a thim ahhin Putin hi cu Mikhail Gorbachev le Boris Yeltsin nih People Freedom timi Russia mipi zalonnak an ruah mi siloin Soviet Union dir thannak lawng hi mitthlam ah a rak suai cang mi a si ti a si.

Ralpi a tho lai maw?

Tutan ral nih hin vawlei ralpi cu a chuah ter lai ka zum lo. A ruang cu Ukraine hi Russia miphun an si, Russia zong Ukraine an si ve ko ti tluk khi an si hna i anmah le anmah ah Nuclear hna hman tiang in ral an tho lai ti hi zumh a har ngai. Cun, Russia nih hin Ukraine hi meithal in tuk cun a tei ko lai nain tutan Ukraine mipi an thinlung put le an ngamh dan, an zalonnak (Freedom) man an ngeih ter tuk dan pawl Putin nih țhatein ahmuh cang i khikhi meithal in uk thai kawh ding phun an si lo zia alangh ngai cang caah Daihnak (Peace Negotiations) lam akawl te ko lai.

Cun, China hmanh nih a dirpi lo tikah Russia hi amah lawng tluk in a dirmi a si. Ukraine mipi cu vawlei cung ram vialte nih thazaang pek le dirpi an si pin ah NATO ram pawl nih hriamnam heh tiah an pek. NATO ralkap vialte Europe nichuah lei ramri ah an dir dih cang. Ukraine khi upadi ning in an bawm kho lo nain EOP- Enhanced Opportunity Partner timi NATO ram he rianțuanți hawikom ram ah telh ve a si tikah EOP hnathlaknak in thilri phunphun, hriamnam phunphun bomh khawhnak lam ai ong ko.

Cun, Russia tu cu vawleicung ram țhangcho pawl paoh nih bawmh khawhnak lam paoh an phih fawn tikah a caah a dirhmun a har tuk cang. Russia ah a lut ding mi sipuazi lam a ngan deuh paoh cu an phih dih ngawt cio pin ah lam fa tete a simi Western Union in phaisa kuat tiang hmanh phih an timh cang.

Ram khat le ramkhat bank in phaisa i kuat tikah Swift Code Number te khi ramkip nih ngeih a si i cu Russia Swift Code Number te hmanh cu atu ahcun an phih dih cang. Nikhat ah cozah siloin ramchung sipuazi hmanh $700 Millions tluk in an ram chawleh-chawhrawl kalnak lam a pit cang.

Russia ram mipi nih ramdang zong asilomi mah le mah hi tluk i thah a herh lo tiah Putin an zai hnawh cang. Ukraine pawl nih le pa paoh, kum 18 – 60 kar nih meithal an i tlaih cang, Ukraine ah kan thih zong ah Russia khualipi Moscow le an cozah an umnak Kremlin innchung tiang kan phan lai an ti tikah Vladimir Putin hi a nunnak ca hmanh ah a him ve ti lo ti a fiang.

Ukraine ram cu pa paoh meithal nan tlai dih lai tiah an thanh i tlai dih ding in ready an si pin ah an nu pawl nih pa lawng tlaih a za lo, a rannak in meithal kah kan chim ko uh an ti hna i Emergency bak in meithal kah an chimh chom hna, nu pawl nih meithal an i tlaih colh thluahmah ve mi hrim hi khuaruah har an si.

US le NATO nih Ukraine ramchung va luh in bomh awk an țha lo nain Russia nih NATO ramri pakhat khat na hnor ahcun na kan kah tiah kan ruah lai i ral chung kan hung lut dih lai an ti cang. Vawlei Ralpi pahnih nak lio khan Adolf Hitler nih US kha direct in ral serh in a kah hna lo tikah US nih ralpi chung a hung luh khawhnak caah cun Hitler nih a kah hmasa hna ding kha an rak bawh. Cucaah, Europe mipi bomhnak thilri phurtu USS Greer Tilawng pawl kha Adolf Hitler rili veng ralkap asimi U-Boat pawl nih a vun kah hna bak khan US na kan kah tiah ralpi chung ah an hung luh kha a si. Cu bantuk in tutan zong țhatein NATO hi an i veng, vom nam in mi an nam lo, ral lio ah lungthin daitein khua an cuan kho rih.

Vladimir Putin hi a molh mehte lai i purh lo tiang a purh sual ahcun a chan a dih te ko lai. Nuclear pei a hman lai cu tiah țih ding a si lo, NATO ram zapi fonh khi vawlei pumpi Nuclear thazaang 70% tluk ngeimi ram an si. Ral kong hi an theih dih, an tuak dih cia mi a si. Cucaah, tutan ral hi Russia nih hnulei a thawn taak te ko lai tiah ka ruah. Vietnam ral kha US nih an tuak lengmang tikah a hnu in Russia le China nih chah tuk in an dirkamh caah mah ral in khan vawlei ralpi voi 3 nak tiang vun thawh țhan ding kha an duh hrim lo tikah an rak kir taak ve hna i anmah US tu nih sunghnak dirhmun kha an rak i ham i ral a dai.

Tutan Ukraine cu Russia miphun veve ah thih dih veve kha Russia pawl nih an i ham lai lo i Vladimir Putin nih hnu a kir taak te ko lai tiah ka ruah. A sang bik ah NATO he i tuknak chuak te sual hmanhsehlaw Nuclear raltuknak cu a chuak hrimhrim lai lo. Asinain, Putin hi zohchia in a sungmi dirhmun khin ral hnu kir a duh ve te lai lo caah Daihnak (Peace Agreement) hi zei phun in dah a kalpi te lai timi tu khi cuan ko rih hna u sih. Atu zong zeimawzat cu daihnak min phur in Belarus ramri ah bia an i ruah manh cang. Tutan cu daihnak ser siloin Daihnak hi zeitindah kan ser lai titu khi biapi deuh lam kawl in an i ruah mi a si caah Putin nih hin zei lam zulh in dah inn hnu lei in chuah ziar ai timh te lai ti hi ngiat rih a hau.

Careltu nan cung ah ka lawm. Cafang ka palh mi a um len lai dah, rak ka theihthiam piak hram te uh.

Victor Khen Sang
Feb 28, 2022

Biakilh: Catialtu hnatlaknak in The Chinland Post nih kan tar than mi a si. ~Editor 

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: