Thanchonak Donkhantu Rap Phun Li

0

|By Khaipi Aaduedue| – Chin Digest – August 2016 chuakmi chung in …

Oxford University i economist thiamsang Paul Collier nih kum 2007 ah a chuahmi cauk “The Bottom Billion: Why the Poorest Countries are Failing and What Can Be Done About It” ah vawlei cung i mi sifak bik nuai thongkhat hi ziah an si a fah i hi kong ah zei tuah ah dah a that hnga timi a siaherhnak a rak tial. Cuka chung ahcun thanchonak dawnkhantu rap phun li kong cu a rak telhmi a si. Amah ruahnak i laak in kanmah sining he tlawmpal tahchunnak tuah chapmi tu a si.

Vawlei ram tampi kan thancho khawhlonak a ruang pakhat cu ramchung ral (Civil War) ruangah a si. Ral a thawhnak hmun ah cun thanchonak rian tuan khawh a si lo. Kawlram ramchung ral kan thawhnak hi kum sawmnga lengkai a si cang. Tutiang a dong kho hlei lo. Mi tampi nih ral thawh a tam caah kan thangcho kho lo an ti nain, a cheu nih kan thancho khawh nakding caah kanmah tein lairel nawlngeihnak kan ngeih lo caah ral kan doh an ti ve. Micheu zong nih an i ruah palh tawnmi cu thanchonak rian tampi um sehlaw daihnak kan hmuh ko lai ti a si ve. Daihnak puitling a um tunglo ahcun qhanchonak cu caan sau a nguh kho bal lo. Dohthlennak kan tuahmi hi kanmah minung kokek covo kha puitling tein co le hman kan duh caah a si bik. Minung hi thanchonak i a lai muru kan si.

Leitang chuak thil mansung kan ngeihmi hi thluachuah a si tiah ruah a fawite. A si zong a si taktak ko. Asinain, nawlngeitu hna le tawlreltu phu hna nih ningcang loin hi thil mansung hna an hman tikah buaibainak (conflict) a chuahpimi thil ah an i cang i sifak ram tampi caah leitang chuak thil mansung ngeih hi chiatserhnak (curse) bantuk ah aa cang. Leitang chuak thil mansung (Natural resources) tampi kan ngeih nain a tawlrel thiammi mifimthiam (human resources) kan ngeih lo ahcun tumchuknak rap lila ah an i cang tawn.

Innpa ram chiahru ngeih hi chiatserhnak phunkhat bantuk a si i thanchonak a dawnkhantu rap phunkhat a si. Communist ram ngan bik Tuluk le Democracy ram i milu tambiknak ram India hna an i tonnak hmun te ah kan ram a um ngelcel. An mipi caah thilri le thazaang tampi an herh caah leitang chuak thil mansung thatha tampi a chuahnak Kawlram hi a si khawhnak zawn paoh in an kan komh. Nuhrin covo upat deuh hna seh tiah Mirang ram tampi nih chawhleh chawhhrolhnak kong ah Kawlram an phih lio ah nawlbuartu hna an komh chih i ningcang loin kan ram thil mansung tampi an fir. Nawlbuartu hna cu zikhnawh an pekmi an ei caah an rum chinchin i mipi cu kan si a fah chinchin caah Kawlram a qhangcho kho ti lo. Kawlram in gas man fawite in a caw pengmi kan innpa Thailand nih Kawlram a that sual ahcun Thai thil hi ramri in fawite in Kawlram ah kan zuar kho ti lailo ti an phang. Gas man dengte in kan caw kho ti lai lo, ti an phang. Thailand i nihhlawh niam tein rian a rak quanmi Kawlrammi an tlung dih lai ti an phan caah ASEAN i tonpumhnak hna a um tikah Kawlram nawltlaitu hna nuhrin covo an buarnak kong an chim duh lo. Mah zawn lawng deuh a ruat tukmi ram hna cu an innpa ram hna thanchonak a dawnkhantu an si.

Nawltlaitu le uknakphung thalo hna hi qhanchonak a dawnkhantu an si ve. Nawlngeitu hi mifelthiam an silo tikah uknakphung qha an chuahpi in an dirpi kho lo. Rammi an herhbaumi le an covo kong ah an dirkamh an bawmhchanh khawh hna lo tikah ram chung buaibainak tampi a chuak. Ramchung vawlei thil mansung tampi a chuah zong ah mifelthiam le fimnak tling ngeimi an silo caah zei thiltha pipa an chuahpi lo hlei ah innpa thalo ram sin ah ningcang loin an zuar an pek i anmah pumpak lawng an rum i ramchung thil mansung tampi an fir, vawlei le pawngkam an hrawh, an nawn, an zuar. Ramdang zong nih an upat lo caah vawlei pi nih rammi hna an kan zohchuk i, kan hmai a bi. Kan ram vawlei a sifak lo nain rami cu kan si a fak.

Hi rap phun li hi a tang in a cung lei ah kai than tuah usih. Nawlngeitu le uktu hna hi mifelthiam le ram dawtu an si ahcun, uknakphung a qha lai, rammi covo an upat lai, an dirhkamh lai caah ramchung ral le buaibainak a tlawm taktak lai. Ramchung vawlei chung thil mansung qha tein an kilven an tawlrel lai i, ram qhanchonak caah chawva ah an canter thiam lai. Kawlram bantuk a ram vawlei hrimhrim a rum i thil mansung tampi a chuakmi ram hna tawlrel a thiammi mifelthiam an tampi ahcun innpa ram hna le ramdang nih an kan upat lai, ningcang te le phung dikte in an kan komh lai. Rungrul le cirik nih a hrawhmi inn remh than hi ziaza rawk cangmi, zikhnawh ei pengmi minung hna remh nakin a fawi deuh tiah naite ah Kawlram President Pu Htin Kyaw zong nih a chim.

Kan ram ah ramchung ral a thawh tilo i remdaihnak a um taktak tikah; leitang chuak thil mansung tha tein le mah tein lairel in a tuaktaan khomi mifelthiam hna nih hmunhma an hmuh i caan tha an hman tikah cun a hlan bantuk in fawile bai in kan innpa nih an kan hleng kho ti lai lo. Anmah hanchonak lawng ruat in kanmah kan qhancho khawh lo nakding ah rap an thla kho ti lai lo. Rammi hrimhrim midang ram le khua kan phanh tikah kan hmai a hngal deuh ngaingai lai. A minung hrimhrim nih kan covo kokek te hi tling tein kan co hmasat i ningcang tein kan i nunpi khawh ahcun saupi nguhmi thanchonak a um hrimhrim ko lai.

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: