Thanchonak Nih Anawihmi Chin Ramkulh

| By Thawng Tha Lian S| Chin Digest – 2016 April Issue —

Kan hnulei hrawng zei maw caan ah kan Chin thanhca pawl (news) ah Kawlpa nih Chin mipa a velh. Chin ramkulh ah Tender an auh tikah Chin Company pek lo in Kawl Company pawl riantuan awk an pek hna. Riantuannak ah Kawlpa ruak an char. Hakha ah hlunghlai ngai in kawl puai an tuah…tbk tete ka hmuh pah lengmang.

Hlanliopi in Chinmi nih kan sunsak mi le tuanbia kan i ngeih mi, kan Rungtlang cung kainak nawl an kan pe lo ti zong ka hmuh than hoi. Hi thawngpang pawl hi zoh sawhsawh awk le theih sawhsawh awk an si lo – ruah catmat a herh. Aluancia zerhkhat lioah Kawl thanhca pawl ah a lar taktakmi cu; Yangon khua kiangkap ah khuasami tampi cozah nih an inn le vawlei a hrawhpiak hna ti kha a si ve. Cuhna cu phungning tein inn le umnak a ngei lomi, inn ngeihnak GRAM (mee-gram) ngei lo in caan karlak khuasak in a rak um mi pawl an si.

Cu hna pawl cu caan sau deuh rauh in an um tikah an mah hmun le hma bantuk ah an i ruah cang. Kaltak an siang ti lo. Hi thil pawl hi a hramthok cu thanchonak kan timi nih a chuahpi mi an si. Kawl pawl cu, an nun a zaang, ei awk an ngeih ko cun khoika paoh ah an um kho, an ngam ko. An phungtluk hrim ah, “Ei, thilhruk fenh-eih, umnak inn” tiin an ii ngeih. Ei awk kha biapi bik ah an chiah – umnak inn cu zei poi lo bik ah an chiah. Zeiti paoh, khoika paoh ah khua an sa kho ko.

Cu ve bantuk in Chin ramkulh ah Company in riantuan ruang ah maw, sipuazi ruang ah maw an rak phan hna. Chin ramkulh kan khua kiangkap ah buk an sak, hmun an khur i an um ciahmah. Hihi thanchonak mit le miphun sinak mit in zoh a herh hringhran tiah ka ruah.

Kan sianginn nih a ngeihmi cawlcanghnak in Thailand in Laos ram le Tuluk ram (China) ka va phan. Hi kan sianginn cawlcanghnak nih aa timhmi cu; Mekong Tiva a tomi ram pawl nih an i cuhmi le cu tiva kam i khuasa vialte cu thanchonak nih a chuahpimi ruang ah harsatnak an tonmi pawl kong! Cun ASIAN Infrastructure Investment Bank (AIIB) nih aa timhmi le an riantuan ding kong, ASEAN Economic Community (AEC) an dirhmi nih zei thil dah miaknak a chuahpi khawh i zei bantuk tih nung thil dah kan ton khawh ve timi, pawl hlathlai nak va ngeih ah a si. Thailand in kan i thawh i Laos ram ah kan lut. Mekong Tiva pi zulh cun Tuluk ram lei ah kan kai.

Thailand cozah nih an buai pi zungzalmi cu; Bangkok khua kiangkam i khua a sami hna (Slum Area) an kong hi a si. Hi hna hi a hramthok ah cun, riantuan ruah ah a rak i thialmi hna, riantuannak hmun ah chikhat te umnak caah sakmi riahbuk ah a rak um mi an si. A kumkum in cu ka hmun ah cun khua an sa, rian an tuan tik ah an i ziak. An thla a thla, thialkam an duh ti lo. Caan saupi a vun rauh tik ah cun, cu hna nih cun chikhat te caah an rak sakmi (sakpiakmi) inn cu an i remh – siarem te umnak ah a hman. Anmah vawlei le hmunhma ah an ii ruah beh. NGO le a dangdang bawmtu an i uah hna i, cu an umnak hmunhma cu anmah ta si behding tiang Thailand cozah sin ah an hal.
Ahnu ah cozah nih an khua kiang thangcho deuh ding in inn le a dangdang pawl sak a vuntimh tik ah; cu hna i an khuasaknak, an nunnak vialte hrawh dihding khi a si. Cu minung tampi hna an nunnak hrawh dih ding kha le a si kho lo, cozah nih umnak hmun pek beh ding kha anmah Thiland minung taktak nih an duh ve fawn lo – cuticun an buai zungzal ko. Dawnkhan tu thil ngan taktak ah an cang. Cozah zong a buai. Ram a ngeitu Thailand khuate le miphun zong an buai.

Tuluk ram ah Dai minung hna hi minthang an si ve. Thailand minung hna khi cu Tuluk ram ummi Dai mi pem kan si an i ti. Dai miphun hna cu atu cu Tuluk ram ah hmunhma bi te pakhat ah khua an sa hna. Thailand ram uktu (Prime Ministers) Taksin le a far u Yinluckk zong nih Dai miphun hna umnak cu an va veh ve hna. England ram i an siangpahrang William zong nih a va tlawng bal ve hna. Chim duhmi cu – tuanbia ngei an si. Hi hna mitlawm te hi Laos in Taluk ram chung vun luh ah ton hmasami hmun ah atlar in an um. AEC (ASEAN Economics Community) thanchonak nih a chuahpimi lampi cung ah khuasami an si. Cutikah cu thanchonak rian ahcun i hlawhfa dingah Tuluk Hans miphun hna cu an ra, khua an sa, atu ah cun Dai miphun nak in Hans miphun cu a let in an tam deuh cang – milu rel tamdeuh nih a tlawmdeuh cu an inn chungcia ah uk le pen an i huah cang.

Hakha khuapi hi 2012 kum ah a hnubik siarem tein ka tlonlen kha a si. Nai tan 2015 kum, Christmas hman pah in ka va phanh than tik ah cun khuachung cu thanchonak lam a kau taktak in aa thleng tuk cang. Lunglawm tein kan cohlan ding cu a si. Mahbelte, ka tih ngaimi cu; cuti kan laam a kauh le a thanchomi hi zeitin a si. Cu kan laam a kauhmi nih kan i hngalh lonak pinlei zeidah a um timi hi a si. Cucu ruah ngai a hau.

Kan laam kauhnak cu Kankaw lam lei in vun luh. Hakha phanh lai ah plastic in sakmi riantuantu pawl umnak thlam tete tampi ka hmuh hna. Hika ummi hi Chinmi (Laimi) maw tam deuh Kawlmi tiah ka hal tik hna ah, Kawl lawng te an si. Bia ka ruah hna tikah, “Thla 11 kan um cang i, hi kan i otmi kan rian a dih hlan cu kan um rih ko lai,” an ti. Zei tik kan dih lai hi kan hngial rih lo tiah an chim. Lam a min chom lengmang fawn caah, laam rian cu zoh zungzal a herh fawn. Um zungzal a herh. Cu lawng hlah! Kan umnak hi ti thannak a fawi caah um a nuam ngaite, tiah an siarem nak kong cu an chim. Riantuan lo ni ah Hakha khuapi ah kanmah le herh cio ah kan lutchuak tawn, an ti. Hakha in hei chuah ah; Thantlang lam lei ko ah an tam, Falam lei hoih zong ah cu thiamthiam. Hi hna pawl hi hmailei ah kan Chinmi hna an kan hnawh te tuding an si kho mu, ka ti. Atu hmanh ah zeimawzat cu kan thanhca (news) ah an i tel lengmang cang cu mu. Phundang cun, kan zatlang nun ah an i tel cang tinak a si. Cozah lei nih company rian ngeitu hna sin ah hi rian nan dih in nan minung pawl nan kalpi dih hna lai tibantuk biakamnak (contract) hna an ngeih lo cun tih a nung ko. Kan Chin miphun kan hun karh, thanchonak ah hmunhma kan herh. Tikah atu bantuk in kan lam le vawlei pawng ah hmun a khurmi pawl hi Kawlram cozah nih inn a hrawhpiak bantuk in tuahto maw an hau lai. A kum in um a khurmi le khuasami an si cang hoi lai. An umnak hmun a ngeitu le kanmah kokkek Chinmi le khuate mi kan si hoi. Cu caan a phak tikah Thailand bantuk in hna hnoktu nganpi ah an i cang te lai.

Kan ram le kan miphun hi ral a hlan deuh ah ralkap uknak nih zikziar tha lo le a dik lomi ramkhel riantuannak in hloh dih le cii-hmih dih a rak kan timh. Nain Chin mi kan tlau lo – kan cii a mit lo caah kan ral kan tei khawh hna tinak a si hnga. An kan hliamhmi le kan hmape cu an fak ngaingai ko, a dam zong an har hringhran ko lai. Atu cozah thar kan phak hnu cun kan hmape cia cu an kan khong ti lai lo dah! Asinain, ka langhter cang bang, Chinmi hna nih kan ton dingmi kan ral nganbik cu thanchonak kan timi nih a chuahpi mi thiltha lo neknawi nih a kan nawih ve ding hi a si.

Ramkhel cu ramkhel lei in tawlrel khawh a si nain thanchonak nih a chuahpi mi cu a ngah lo. Chikhat te ummi an si ko tiah zei rel lo in um ding a si lo. Milu tlawm te a simi Chinmi hna zong Dai miphun bantuk in kan inn chung cia ah miphun dang nih bual an co te sual lai. Si lo hmanh ah, Chin ram thancho nak le zatlangnun ah hna-hnok le thilrit an si chin te lai – tu zong ah kan zatlangnun ah an i tel cang. Kawlpa nih Chinram ah cucu a sual/tuah ti a tam cang. Chin mipi hna nih fimkhur tein kan pawngkam cuanh in le Chin cozah zong nih phung le lam he tha tein a zoh fel awk a si cang.

Chin miphun hmailei a fehfuan nakding caah dawnkhangtu hi kan duh bikmi thanchonak chung in ralrin awk kan i theih lo kar ah a chuakmi thil tete hi an si te kho.

Thawng Tha Lian S nih 2016 April chuak Chin Digest ah a tialmi vun tarlangh than mi a si!