Thlachiatruah: Chin Ramkulh Cozah COVID-19 Tawlrel Ning
Salai SH Lian & Salai Josephbawi| 2020 October 5| Tu kum thawkka, March 23 thawk vawleipi nih Corona Virus (COVID-19) cu ralrin ding mi, damh a har ding mi a si tiah UN nih a rak thanh. Cun, kanmah Ramkomh Kawlram cozah zong nih ralrin ding mi zawtnak a sinak cu a hun thanh.
Zawtnak a thawkka ahcun, a fak tuk in Chin ramkulh ahcun a rak phan lo. Nain, Ramkomh Kawlram ah hmuh hmasa bikmi lak hi Chin ramkulh in a rak si. Cucu, US in a rak tlung mi Tedim kan unau pa sin in an hmuh.
Hi lio ahhin, keimah he ka rian ṭuan ti mi zong COVID-19 in a zaw tiah an ti mi a rak tlunnak ah ka rian tuan hawile zong an i tel. Cucu, Yangon in Kalay tiang Vanlawng an i cit mi a khat. Nain, Tedim kan unau pa a zaw ti mi an thanh hnu ah, Vanlawng in ah a cit ṭi mi an tawlrel hna ning cu lung a tling ruam lo. Ram dang bang, COVID-19 zawtnak a ngei tiah ruah mi hlaithlainak (Contact Tracing) an tuah ning zong lung a tling hrimhrim lo. Nain, kan ram sining le kan cozah thazaang nih a kan pek lo ruang zong ah a si kho men!
Atu ah, COVID-19 a voihnihnak zualhmat a hun i thawk. Kanmah Chin ramkulh zong ah a hun zual chin thluahmah. A hlei in, Chin ramkulh in Mindat ah a fak khun.
Cu lio ah, a rak i thawkka lio in nihin tiang ah, Hakha ah siseh, Tedim ah siseh, nihin Thantlang ah siseh, nawlngeitu lei nih an tawlrel ning zoh tik ah, lung a nuam lo hringhran. A cheukhat, cozah he a naih deuh mi le upa ṭhawngṭha deuh cu cozah nih tawlrel ning in khumherhnak (Quarantine) ah a lut lo mi an um len tiah theih a si. Cucu mitampi an lung a nuam lonak bik pakhat ah a tel. A silo ah, nawlngeitu le sang ṭuanvo ngeitu nih an i theihter lo mi zong an um ṭheo.
Cozah tawlrel ning lak ah lungtlin lo mi pakhat cu COVID-19 a thawkka, April 28 zaan ah zaanchuah lo (Curfew) in minung 29 an tlaih hna. Cun, May 18 zingka ah Kalay lei thong ah an rak kalpi hna. Thla khat chung thong an rak tla i, a cozah sin ah nawlnak (a-zu-khan) zong a rak ngah lo. Cucu, kokek rawhralnak (pulrai) runvennak phungphai an zulh ruang zong ah a si men lai. Nain, phungphai cu minung nih zapi caah thil ṭha deuh a chuah khawhnak hnga ding le humhimnak ding caah tuah mi a si. Cucu, a rikhiah daan palh lo ding a biapi hringhran. COVID-19 zawtnak runvennak he pehtlai in, tlaih khih mi an si. Nain, Hakha in Kalay lei ah thong thlak ding ah an kal pi hna lio ah, nawlngeitu lei tawlrel ning zong an lung a tling lo ngai tiah theih a si.
Naite taktak ah Hakha ah ngakchia te Cancer zawtnak in a thi. Yangon ah an i thlop dih hnu in, Hakha ah an hung tlunpi hnu ah a thih hi a si. Cu ngakchia pa a thihnak kong ah, hringtu apa nih a tanglei bantuk in, a pumpak Facebook ah a langter.
“Ka fa (Ram Kulh Thang) aw June thla 26, 2010 ah Pathian nih laksawng a kan pek mi fapa rosung te na si e…na chuah lio ah khan kan i lawm tuk e kan mah lawng kan si lo khuami vialte nih an in lawmh e… nuam ten le dam ten in kum (9)chung kan tlawng leng ti e… Mahcun, e zawt na thawk i ee ka fa aw Dr. Hmuh Thang sin ah kan in kalpi i Dr. Hmuh thang nih a thireu e an ti i e ka fa aw… Yangon ah cawngh ding in kan in kalpi colh i mu kum khat chung kan in cawngh manh mu ka fa… mah cun e, na ning cang hman ti lo i e in lei ah kan nin tlunpi ee… Hakha (kate) kan phan i e… (Covid) zawtnak ruangah a kan then e, ka fa aw, …nang cu e… in na phan e…kan nih kan phan kho lo ee (Quarantine) ah an kan chiah e… inn kan tin hlan tiang ra kan hngak law kan ti e ka fa na nun nak nih a zo ti lo… kan dang inn e, kan ni then i e kan ni then lenn ko e… na dih ni le na dongh ni ah hin kuh kan in duh e, hnamh kan nih duh e pawm tak kan nin duh e ka fa aww…, si nan mu line chung te lawng in kan nin hmuh khoh e… na nu le na pa le na u le caah cun fak tuk ko hmanhsehlaw nang cu na fah nak vialte na philh dih cang i e, kan Bawipa tang cung ah na din cang mu. Fapa fangkhat kan sui lu chin zungzal in mangtha law. Kan rat cio tik ah ra kan dong te mu.”
Hakha ah ngakchia amah dam lo nakin a nunnak a liam. A liam hlan ah, Yangon ah thla 10 tluk an i thlop. Yangon in Sizung nih ngakchia te cu a dam kho ding a si ti lo tik ah, Yangon in Hakha lei tlunpi ding an ti. Hakha an phanh tik ah, Inn ah ṭha tein an i congh khawhnak hnga ding ah Sibawi nih Home Quarantine chiahnak nawl an pek ko hna tiah theih a si.
An rak tlun hlan zong ah, Hakha in cozah (GAD) nih rak tlung ko u. Nan inn ah um ding in kan tawlrel ko lai” an ti hna tiah naihniam nih an chim. Nain, Hakha an phanh taktak tik ah, Quarantine ah an chiah dih hna. Ngakchia pa hi Yangon an i thlop nak ning in a dam kho ding a si lo ruang ah an rak tlunter mi a si. Cucaah, chungkhar nih an pa amah pawng te ah um khawh ding in an hal. Nain, cozah lei nih an onh hna lo.
Kan hnu, Sept. 29 ah an phan. An fate kha zaanlei 6:30 ah a thi. Hi zaanlei, ah PPE (COVID-19 tawlreltu nih hrukmi thuam) an rak pek hna. Palek kan chimh hna, an fa a thi. An fa ruak thlah a si kho hnga maw ti mi Palek a cawng mi pa kan chimh. Cu tikah, cozah (GAD) nih, “A si ko, Ruak thlah cu a caan kan pek lai a ti. Hihi ruak vui lai zaan tiang si0ning a si. Nain, ruak thlah ni zing ah chuahnak nawl an onh hna lo” ngakchia pa kong he pehtlai in a thei mi si in tiah theih a si.
Hringtua pa a ngaihchiat tuk ah, hitin a pa nih ṭah hla a lawh,
“Kafa pa te aw, na damnak ding ahcun, khawika poah kan in kalpi. Sibawi nih Hakha kir cang ko u an ti, Nun ṭian, in na kan ṭianter i, nikhat chung ah thih ṭian in na kan ṭian tak ṭhan e…”
Chin ramkulh khualipi Hakha khua ah kan ton mi ah mithli hmanh a thian hlan le a ro hlan ah, Thantlang nih lungfahnak nganpi a tuar ṭhan. Cucu, COVID-19 tawlrel ning ṭhiamṭhiam ah si.
October 4 ah Thantlang peng ah lungnuam lo ngai ding mi pakhat a hung cang hui ṭhan! Cucu, Malaysia ah inn dot 9 in kum 20 te lawng a si mi nu cu inn cung in a tla i a thi. Cucu, chungkhar le dawtu hna tawlrel nak in Malaysia in Yangon, Yangon in Hakha, Hakha in Thantlang ah an rak tlunpi. Malaysia in Yangon tiang rak tlun pi hi zei tluk in dah a har lai ti mi cu zaanran nih kan ruah khawh mi leng tiang a si.
Nain, Malaysia in Yangon cun, Yangon in Hakha tiang an hun ratpi hnu ah, Thantlang khuachung ah an luhter duh lo. Thantlang khua chung luhter lo in, Khua luh lai (Thang Hrin Sia Zuatnak Kawm) pawng ah JCB in thlan an cawhter i an vui. Cun, a vuitu hna cu Quarantine ah an chiah colh hna tiah theih a si.
Hi ruak tlunpi mi kong he, Thantlang phanhnak ding ah hin Malaysia ah cozah nih nawl onh hnu ah, Yangon ah an rak tlunpi. Cun, Yangon in Hakha hnu ah Thantlang ah hun ratpi a si. Nain, Thantlang khuacung ah cun luhnak nawl an pe lo. Hi kong ah, chungkhar siseh, naihniam cu an lung a nuam lo hringhran. Atu bantuk kong ah, “Kan Laiphung in tuak ahcun, a rauthla zong a nuam bal lai lo” tiah Khuami nih an ti, an vuivai len.
COVID-19 ruangah a thi mi chungkhar dirhmun taktak chungkhar si sual hna sehlaw zei ko dah kan hluan hnga ti hi tulio kan dirhmun in ruah lo awk a ṭha lo mi a si. Kan Cozah nih COVID-19 tawlrelning hi biatak tein a tuak ngaingai a herh ko cang lo maw? Cozah lutlai le Motor ṭha ngei chungkhat nih a herhnak tiah duhtawk in an luhchuah lio ah zaraan cu ar bang kan vai kan ti hnga maw? Sahngar nih na arpi tapna kan hluan ti awk in…!
About The Author
