Thluachuah Relnak: ‘NGO Leadership & Excellence Award’ le UN ECOSOC Ruahnak Petu #CHRO

0

By Salai Bawi Lian Mang (Executive Director, CHRO)

2013 September 13 ah khan World Marketing Summit ti mi Vawlei pumpi chawleh chawhrawl lei hruaitu hna i pumhnak ah NGO Leadership and Excellence Award (Laiholh in chimah cun Hruaitu ah a ṭha bik sinak) minṭhatnak laksawng an rak ka pek. Mah cu an rak ka pek mi cu CHRO a dirhtu le Executive Director sinak in an ka pek mi a si. Hi laksawng hi a sunglawi ngaingai.

Ram 70 reng loin company ngan pipi, Pepsi Cola, Volkswagon le Tata company tel in hruaitu pawl, Ram tampi in cozah lei Minister pawl, vawlei sinak in Saudi Siangpahrang (Saudi Prince) hna an i tel i Malaysia Deputy Prime Minister nih intek dirhmun in Putra Jaya International Convention Center ah host a kan tuah. Cu laksawng pek zaan cu Golden Globe Tigers Night (Vawlei pum i Cakei hna zaan) tiah min an bunh i din le ei le music phunphun he tuah a si. Hi laksawng hi keimah pumpak nih ka phut ruang ah si loin CHRO riantuantu dihlak, dirkamhtu dihlak, a cheu nih nunnak pek in an ṭuan mi ruang ah miphun pakhat a si lo ah mitampi caah an sining thleng kho lak tiang in rianṭuantu hna an pek mi laksawng a si.

CHRO kong tawi: 

1995 ah rak dirh mi Chin Human Rights Organization (CHRO) cu atu kum hi kum 25 a tling. Kanmah cang tein cun 25th Anniversary cu hlunghlai ngai in tuah kan i tim. 2020 December 10 International Human Rights Day ah Hakha ah kan tuah lai, Rangoon le Naypidaw zong ah kan peh lai tiah ram kip i kan hawile zong tam lak te kan theihter hna i kan ralai an kan ti. Asinain, atu lio tlangrai ruangah hin kan i timh ning in tuah khawh dawh kan si lo.

CHRO hi kan rak dirh ka tein volunteer in rak ṭuan a si. Ai pumpe mi le Chin mipi, Kharihfabu hna thlacam piaknak le dirkamhnak thawng in nihin ni tiang kan dir khawh nak a si. Kum 25 chung ah hin Chin miphun nih kan ton mi thil hi miphun ning in a tlawmte lo. Kan rak ton mi thil pawl hi miphun tuanbia ah philhawk ṭha lo kan miphun ning in an kan dirhmun a ṭhihphaih mi le a kan sukden mi thil a tam ngaingai. 1995 thok in nihin ni tiang ah Chinmi nih biapi in kan tonmi tuanbia lam kilkawi ah hin CHRO hi hmaisuang in a dir pengmi le ai pumpe pengmi a si ti ah cun kan palh lai lo dah.

Pathian thluachuah ngaingai a si tiah ka ruah tawn mi cu CHRO a rak ṭuan mi hi an mah lungtho te in a rak lut mi an si. Hlawh mitthit ding a um lo i sinak le power zong mitthit ding a um lo mi bu a si. An minung sinak hrimhrim in Chin miphun caah siseh, namneh mi le covo buarpiak a tong mihna caah ka si khawhtawk in ka ṭuan lai tiah a ti mi lawng te an si caah an thinlungput Pathian nih thlua a chauh i rian pical an ṭuan kho, an bia vawlei pumpi ah hmual a nei. Cozah tampi le UN hna nih CHRO bia cu Chinmi kong he pehtlai in dotla ah a lak.

Biaknak lei ah a ngan bik The Pope le The Dalai Lama si hna seh, US President le Australia Prime Minister si hna seh ram pical i Minister pawl, nitlalo ram vawlei a rak pengtu British cozah le an Parliament i Speaker of the House siseh, European Parliament, US Congress le Senate, Canada Parliament le Senate, ti bantuk ah Chin miphun kong dotla tein CHRO nih hin a chimrel.

Ralzaam dirhkamhnak

Sahrang bantuk Kawl ralkap uknak SLORC, SPDC chan i Vailam tung an rak phur lio le Chin Kharihfa an rak kan run chih lio, Chin hngakchia an lak hna i phungki sianginn ah an lu an rak kongh hna lio ah Biaknak zalonnak kong cu Vawlei theih in le US cozah nih Burma ralkap cozah cu Country of Particular Concern List ah a rak chiah. Cucu CHRO ca le bia chirhchan in a tuah mi a si.

Kan ram a har tuk minung khuasak nak ṭhalo dirhmun tiang a phak tikah ramkip i himnak kawl in kan rak vahvaih lio ah UN, US (Guam tikulh telh chih), Canada, Australia le Europe ram pawl nih dornak an rak kan pek cu CHRO ca le bia ruang ah a si. Mexico ramri in puaisa pawl nih phaisa thongtampi lak in an rak hlonh mi hna thong chung in Asylum an soknak tiang ah CHRO nih khawmhsuat mi (Documents & Testimony) cu cozah biaceih zung nih dotla ah hman a si.

US cozah pi nih ‘Patriots Acts’ ti mi ralhrang kut in i vennak ah a sermi upadi hmanh kha CNF le a bawmtu hna, Chin miphun hna caah cun hman si hlah seh tiah US ramdang lei vuanci nih min a thut i waiver a rak tuah. US cozah nih Chin ralzam hi a hlei in kilven a hau mi miphun (Person of Interest-US immigration bia in cun P2 an ti) ah an rak chiahnak cu CHRO Documentation (nuhrin covo buarnak khawmhsuat mi) le Advocacy  (vawleipi theih in chimrelnak) ruangah a si.

Kan bia dotla le ngan deuh in a kal khawh nakding ah hawi tampi he rianṭuan a hauh caah Asia Pacific Refugee Rights Networks (APRRN) ti mi bu a dir khawh nakding ah CHRO cu hmaisuang in a rak ṭang. Atu ah cun Pacific rili ai hrawm mi ram pawl le Asia ram pawl ralzam bawmtu bu nganpi ah ai chuah cang. Asia Indigenous People Pact (AIPP) ti mi Asia ram kokek ram neitu bu ngan bik ram 16 fonh in dirh mi bu zong ah a dirh hmasatu ah CHRO cu a rak i tel.

Mitlawmte thazaang a derthawm mi kan si caah kan miphun kan i runvennak ah hawikom tampi kan neih a herh tiah ramkip in bu kip he rianṭuan ṭi nak lam a rak kawl i a ṭuanṭi. Atu ah cun UN Economic and Social Council Special Consultative Status (UN ECOSOC) ah dotla in biachim khotu bu ah CHRO cu pom a si cang.

Sianghleirun Siangngakchia Dirkamh le Thanchoternak

Kawl ralkap nih sahrang bantuk le thir kuttum he ram an uk i mino le sianghngakchia arbawm hren in a hren lio hna ah Chin Sianghleirun Sianghngakchia he a thli tein pehtlaih nak a tuah i Student Empowerment a rak tuahtu cu CHRO a si. Ralkap cozah nih Conference a tuah i ningcang lo tuk in Constitution a ṭial i ruahnak laknak an rak tuah lio (referendum) lio ah Chinmi nih hi constitution hi kan pom lo, kan duh lo. No tiah el ding in a rak hrih hawhtu cu CHRO ṭhiamṭhiam a si. Chinmi a tam deuh nih 2008 constitution cu “no” kan duh lo tiah kan rak ti.

Mauṭaam, Food Aid Concert le WFP Chinram luhnak

2008-10 karlak India Burma ramri hrawng khuate pawl ah mauṭaam a rak tlun i khua tampi purphir i an rak vahvaih lio ah UK cozah sin ah thil sining a va chim i UN agency World Food Program Chin ram rianṭuan an rak i thoknak cu CHRO nih London, Oslo, Ottawa, le Prague ah Chinram thil sining a rak chimrel ruangah a si. Cu mauṭaam chanhnak ah kanmah Chinmi hrimhrim ka thazaang kan chuah ṭi hna lai tiah Pam bawmhnak ah Chinmi kan hlasak thiam minthang pawl cu Asia, Australia, Europe le US international khua kul reng lo ah Food Aid Concert a rak tuah tu zong kha CHRO ṭhiamṭhiam a si.

2010 ah a hung phan i, kum tampi hnu ah Burma ram ah a voikhatnak Election kan tuah lai tiah an rak ti lio ah NLD le party tampi nih kan i tel lai lo. 2008 Constitution hi a dik lo mi a si caah cu a dik lo mi phung tang ah cun kan lut lai lo an rak ti. Asinain, CHRO nih cun mah hi chance ṭha a si. Democracy hi kan rak hmang bal lo. Democracy rim a nam mi ah mipi le mino tampi nih Democratic Political Culture kan cawnnak a si tiah mino political party activist training a rak pek. Political party upa pawl zong training a rak pek. Cu training a rak pek mi mino hna cu atu ah Party upa le hruaitu dirhmun ah an dir i MP ah aizuam ding zong an um len.

CHRO Kawlram chung luhnak

2013 ah CHRO cu ramchung ah kan hung lut i Rangoon ah office hmete kan hun. Kan sikhawh tawk kokek ramnei tuhna covo kong ah rian ṭuan kan i thok. 2014 ah Burma Indigenous Peoples Network cu CHRO nih a dirhpi hna i kanmah bantuk kokek ramneitu hna covo ca i rian a ṭuan mi tlangcung mi bu 21 i fonh in rian kan ṭuanṭi.

2016 ah NLD cozah nih Union level in Ethnic Affair Ministry a vun ser tik ah cu ministry cu Department 2 in an thok. Literature and Culture department le Ethnic Rights department ti an si. Union minister le director 2 hna he bia kan i ruah i an ministry nih an hman ding by-law ṭial zong cu anmah sawm nak in CHRO nih kan bawmh hna. CHRO cu 1998 thok in UN Indigenous rights movement ah a rak i tel mi a si i, UN nih a tuah mi vawlei pumpi kokek ramnei tuhna covo thanhca “UN Declaration of the Rights of Indigenous Peoples” ah a rak i tel mi a si caah UN lei in kokek ram neitu hna covo thiamsang expert pawl kan sawm hna i Naypidaw ah Ethnic Affairs ministry i by law cu kan ṭial pi hna.

Burma ram State le Region pawl ah 2008 constitution ning in Ethnic Affairs Minister hi 29 an um. Cu minister pawl le Union EAM tonnak cu kum khat voikhat kan tuahpi hna i kokek ramneitu hna covo le international thil sining kan i chimh tawn tik ah Ethnic Affair Minister pawl zong CHRO cung ah an i lawm ngai. A cheu cozah hmasa lio i Ethnic Affair minister a rak si cang mi nih an ti mi cu cozah term khat chung minister cu kan si nain zei dah kan ṭuanvo a si ti hmanh kan rak ifiang lo a ti mi zong an um.

CHRO le UN pehtlaihnak 

2015 ah Hakha le Chinram hmun tampi ah ruah a tam i min cim le tilian nih an kan phak tik ah cu thil a cang mi cu Global Warming kan vawlei a lum chin lengmang caah khuacan ai thleng. Vawlei le thlai a cheukhat nih an celh lo bantuk in thlai acheukhat rak cin khawh bal lo mi kan ram ah cinthlak khawh a si ti mi le vawlei khuacan le pawngkam runven nak ah CHRO cu biatak te in ṭuan hram kan i thok.

UN nih Burma ram kong le ralkap cozah nih miphun le biaknak hmedeuh namnet in a tuah mi nuhrin covo buarnak kong ah palai achiah mi UN Human Rights Special Rapporteur nih CHRO cu biapi in ruahnak le thil sining a hal zungzal mi a si. UN nih Kawl ralkap le cozah nih nuhrin covo buarnak hlathlaitu IIMM timi a vun dirh tikah CHRO mi cheukhat cu Geneva ah anmah office ah full time ṭhu i hlawh tampi he rian ṭuan ding ah sawm a rak si. Asinain cu sawm nak cu kan rak cohlang lo.

2017 in CHRO cu Chinram ah office tuah in rian ṭuan kan i thok. Chinram peng 5 Hakha, Thantlang, Falam, Tedim, Tonzang in kan i thok i 2019 ah Chinram peng dihlak pengkua ah rian kan ṭuan. Hi rian kan ṭuan tik ah anmah le an peng cio nih an zumh, an bochan mi mino bu, nu bu le insitutution pawl he rian kan ṭuanṭi.

CHRO ah Riantuanmi cheukhat (Photo: CHRO file)

Chin ram chung Rian cawnnak tuah mi le Covid runvennak rian 

2017 in 2020 tiang ah CHRO rianṭuan nak in mino 1000 reng lo kutzung thiamnak le mahte pawcawm khawhnak training (skills development training) kan pek hna i minung 800 nih an i ṭhathnem pi i an paw an i cawm nak. 2020 ah Covid tlangrai a rak tlun tikah CHRO cu hmaisuang in Covid runven nak ah budget ting 1500 hrawng hmang in rian a ṭuan cuahmah.

Chin ramkulh Paletwa i AA le Kawl Ralkap kahdohnak le CHRO

Chinram thlanglei Paletwa peng le Rakhine ram i a um mi kan Chinmi hna ral ruang i an temtuar nak vialte zong vawlei cung cozah ngan hna le UN theih in thawngpang a pe pengtu le humhimnak le rilcatpeh a pe khotu WFP hna nih an rak kan zuanhnawh nak ding zong ah CHRO Documentation le Advocacy hi biapi ngaingai a si.

Hi vialte thluachuah hi kan Chinmi caah a ngantuk mi thluachuah a si. Miphun dirhmun a thleng mi rian tampi CHRO nih a ṭuan. 2020 thim nak a rak phak lai zong ah CHRO rianṭuantu cheukhat cu peng upa hna le party upa hna nih politics ah lut in MP i zuam ve ding in an rak sawm hna nain an lut lo. MP le cozah kan va ṭuan zong ah CHRO nih mipi sining taktak thleng in a ṭuan mi hlei hin kan ṭuan kho hlei lai ti kan zum lo an ti.

Mah cuti i an ti mi cu ka lawm ngaingai. MP candidate ah lut hna sehlaw a tlin zong an tling taktak ko lai tiah ka zumh ko. Cun MP va tling hna sehlaw Cozah zong ṭha tuk in a hruai kho ding Chief Minister fit taktak a ṭuan kho ding lawngte an si tiah ka ruah.

Atulio CHRO riantuantu thazaang

Nai ah khan CHRO staff list an rak ka kuat. CHRO i atu lio ah rian a ṭuan mi hi Rangoon Office ah 16 kan si i Chinram ah 45 kan si ti a si. Kan zapi fonh ah 60 fai kan si. Kan board of directors fonh chih ah cun 70 hrawng kan si. CHRO staff le board ah hin Chin miphun pengkip in kan tling, Kawl zong an i tel, mirang zong an i tel. CHRO ah rian a rak ṭuan bal mi hi an phak nak poh ah bochan tlak le zohchunh tlak an si hna.

CHRO pawl hi New York le Geneva zong ah hmaihngal tein vawlei hruaitu hna hmai ah an ṭhu an dir, bia an chim kho i in 15 lawng khua an sak nak Chinram khuate zongah khuami he an lothlawh, an thingtuk kong tlumtla tein an i ruah, an ei ṭi an ding ṭi, thlam fate ah riak in an um kho ṭhiamṭhiam. The Pope, Bishop ah Canterbury le The Dalai Lama he zong an i tong, vawlei mipi dihlak an ton mi (global issue) an i ruah kho i, khuate pastor biakin saknak vawlei kong ah a lungre a thei mi he zong bia an i ruah kho ṭhiamṭhiam.

Executive Director Dirhmun

CHRO ah keimah hi Executive Director dirhmun in mawh phurhnak a nei bik mi ka si nain rian ka ṭuan ṭi hawi pawl hi keimah nakin a fit deuh mi lawngte an si. I pumpeknak, rianṭuan zuamnak, fimthiamnak ah keimah nak in a ti kho deuh lawngte an si. Voikhat ah Ibis hotels ti mi Scandinavia Hotel chain pawl i an CEO pa media nih bia an rak hal bal. Phaisa tlawmte in caan tawite chung ah Ibis hotel pawl hitluk in nan hlawh a tlin hi zeiruang ah dah a si? tiah an hal i, a leh mi hna cu, Kei hi CEO ka si nain ka kuttang ah a ṭuan mi ramkip i kan hotel manager pawl khi keimah nak in a smart deuh mi lawngte an si tiah a rak leh hna.

CHRO a kan dirhkamhtu kan pale

Kum 25 chung keimah nakin a smart deuh mi lawngte he rian ka ṭuanṭi. Chinmi Kharihfabu tampi nih kan miphun covo kong a herh kan ti tik ah thlacamnak he thazaang chuah in CHRO he rian kan ṭuanṭi. Chinmi kan pa le kan ti mi hna a kan liam tak cang mi Rev. Dr. Van Bik, MP Pu Mang Tling, Dr. Vumson le a kan nunpi rih mi Rev. Dr. Chum Awi, Rev. Dr. Duh Kam le a dang Pastor, hruaitu upa, mino, nubu le Kharihfabu tampi nih CHRO rianṭuannak cu a dirkamh zungzal. An fimthiamnak, miphun covo runvennak ah an thazaang an chuahnak le an thlacamnak kha Khuazing Pathian nih a kan theih piak i kum 25 chung rian kan ṭuan nak hi a si.

Miphun covo runven nak ah nunnak a pe mi hna upatnak sangbik le pek bu in…

(Theihternak: Salai Bawi Lian Mang nih amah pumpak Facebook cahmai ah a ṭial mi cu amah theihpi le hnatlaknak in kan lakchih mi a si~Editor.)

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: