UNHCR nih Policy an thleng maw? Dr. Sa Sa chimmi kong ah fianternak
Salai Cung Dawt| 2019 February 23 – UNHCR nih Chin ralzam caah policy thar an thlen cang timi thawngpang nih faktuk in kan i lawm chung sual lai timi ruah a um ngai. Policy an thlen than, remh than ding cu kan duh bikmi a si. Kan hna ah a lutduh sawhmi le theih duhmi a si tik ah, fimkhur le ralring tein um kan hau ko. A ruang cu UNHCR Yangon zung nih hin, an policy remhnak ding caah zei ngai an tuah khawhmi a um lai lo. An tuah khawh bik ah, ram chung a cangmi thil sining fiangte in va chim khi a si hnga. Cucu, a hopah nih kan tuah dingmi kan rian khi a si rua tiah ka ruah. Dr. Sa Sa nih UNHCR Yangon zung a tonmi hi a biapi tuk ko. Laitlang thil sining a chimhmi a si caah a tha tukmi a si. Nain, Today Mara thawngzamhnak ah langhtermi UNHCR nih an phung an thlen cang timi le, Hakha ah zung on ding timi kong cu tha tein, felfai le ralring tein chimrel dingmi a si. Cuaah, Dr. Sa Sa le UNHCR an i tonnak ah UNHCR lei nih Dr. Sa Sa sin ah zeibantuk biadah biapi bik in an chim timi tlawmte fianter nak ka rak tuah hi a si.
Chin ralzam tampi nih thawngpang ttha tiah tlangzarh le phozar a si ruang ah mah duh in Community chungtel le ralzam hawi sin ah ruahnak pek, UNHCR ah interview tuah ding kal a hau tilo ti bantuk thil tiang a chuah ruang ah hrilhfiah a herh ko tiah ka ruah caah a si. Cun, atu bantukin thil fianglo, diklomi nih ralzam pumpak, chungkhar kan ruahnak a kan hrawh dingmi zong hi a poi. A hleikhun in, UNHCR nih a phung thlen ahcun, mithar lak le khumh a si than lai timi ruahnak um khawh a si tik ah, a karlak ah mitlunkalnak tuahmi (puaisa) pawl caah siorawl tha a si than sual lai timi zong phan a um. Cucu nak in a poi khun mi cu, Ralzam community karlakah laklawhnak, a herhlo in, Ralzam nih community zung ah rat, phone chonh in a felfaimi thawngpang a si sual maw tiah kan ummi pawl zong hi kan hruaitu upa nih biachim hlan ah tha tein an ruah dingmi a si.
Dr. Sa Sa le UNHCR hi an voikhat tonnak a si, bia tampi an chimmi le an i ruahmi a um ko lai. Nain mizapi sin ah a hun lang bikmi cu UNHCR nih policy an thlen cang timi hi a si. Hi bia hi thawngpang tialtu nih misinterpret kan tuah bia zong a si kho. Cun, a hlei deuh in chimmi bia zong a si kho. A ruang cu UNHCR nih Dr. Sa Sa sin ah an chimmi bia muru taktak cu kan hngallo nain an chim tawnmi “Chin ralzam donghter ding timi policy hi lungpi cung ah fek tein chihmi le hrenmi a si lo, zeitik caan paoh ah thlenkhawh, remhkhawh, hlawt khawh (Our policy is not set in stone, it can be change, modify, revise or review) an timi si ko. Asinain, thlen khawhnak ding ahcun ramchung thil sining a biapi, a bik in Chin ram a him lo, ralzam kirnak ding caah a him hrim lo timi thil kan hmuh bak ahcun kan remh colh lai. Atu zong kan zoh cuahmah (review)” ti khi a si. Kan remh cang, kan thlen cang, kan lak tthan cang timi biafang a um lo. (Zei bia set dah UNHCR nih an chim tiah Dr. Sa Sa zong ka rianttuan hawi nih an hal hnu ah thil sining kan hmuh fiang ngai ve).
Cun, hi bia hi CHRO nih a voikhatnak bik Delhi UNHCR kan ton lio, Chin ram ah kan tonmi nuhrin covo, biaknak zalonlonak, thlendannak, kahdaohnak tbk. kong kum thum chung a cangmi chung in kan khomhsuatmi report chuahmi kan pek hna lio ah an chim cang mi biafang a si. Geneva (UNHCR headquarter) zong ah an chimmi a si. CHRO nih Geneva, India, Thailand ah a tonmi UNHCR upa vialte, London ah siseh, Australia ah a tonmi upa, hruaitu vialte zong nih ramchung thawngpang (Update) tampi in chuahpi uh law UNHCR ah phakter peng ko uh tiah ruahnak peknak le forhfialnak tiang in an tuah ve.
Cun Delhi ralzam ni nga (5 days) chung UNHCR nih biakhiahmi remhthannak le zohthan ding ah duhnak langhter (Sandah piahnak) a donghnak ni zong ah UNHCR nih hi bia hi an chim rihmi a si ko. Kan policy hi remh khawhmi a si ko, ramchung lei thawngpang tu theihter kan zuam peng uh law, Laitlang sining faingte in kan theih ahcun, kan remh ko lai (We will change our policy if we see Chin State is not stable and secure for the refugees to return we will change the policy.) tiah an chim nolh. Cu ahcun, an zoh chih dingmi cu fundamental nature of change timi thlennak hi a hram a phan taktak maw, cun ‘durable nature of change’ timi caansau a nguh dingmi thlennak a si maw timi zoh ding a si. Cucu, anmah UNHCR nih zulh dingmi 2003 Cesssation Guidelines ah hmuh khawhmi a si.
Cu ruang ah CHRO zong UNHCR nih thawngthanhnak an tuah hramthok (June 19, 2018) in nihin tiang aa din lo, Ram chung Paletwa thil cang, Matupi thil cang, Mara ram (Lailenpi khua) thil cang le Kawl ralkap cawlcanghnak vialte hi mirangca in kan tial cawlh peng i UNHCR office a umnak paoh ah nihin tiang pehtlai tein kan phakter, pumpak tonnak in siseh, catialnak in siseh, Press Release bantuk in siseh UNCHR sin ah Chin ramkulh chung thilcang update kan pek peng hna. UNHCR nih policy thar a thlen khawhnak ding ah biatak tein cawlcangh le rianttuan peng cu a si.
Ruah ding a um rihmi cu, UNHCR lei nih policy ka remh cang, ka thlen cang tiah Ralzam upa sin ah siseh, ralzam kong rian a ttuan tu bu, organization sin ah zeibantuk thawngthanhnak hmanh a tuah rih lo pin ah notification interview zong pehzulh in a kalpi peng rih ko. Process a kalpi ning ah tlawmpalte aa thleng deuhmi, a nuar (delay) deuh ko, a biachim ning taktak bantuk in a kalpi ngai ngai kho lo. A ruang cu an timh ning silo in, phung thlennak lei zong an zoh pah caah a si kho men. Thlen le remh ding timi cu a um ko, asinain policy ka thlen cang timi bia a um rih lo. Cucu, zeitindah an thlen ningcang a si lai timi zong kan fiang lo. Faktuk in hnagam tuk sual zong a ttha lo kho men, Chin ram, Paletwa cu a him lo, ralzam pawl bomh ding in ready ka si tiah UNHCR nih thawngthanhnak a tuah cang. Asinain policy ka thlen cang timi bia taktak a chuak rih lo. Cu caah UNCHR nih policy a thlen taktak nak ding tu ah fak deuh in karhlan le rianttuan kan herhnak fiang ngai in a lang chin lengmang.
A dang pakhat cu; Dr. Sa Sa thiam nih a chim ti a si thanmi pakhat, UNHCR nih Chin ramkulh ah Zung an on lai timi kong ah a luan ciami 2018 November thawk in khan UNICEF zung ah thutdan le cabuai pakhatte ser in UNHCR staff pakhat an umternak a si cang. Kanmah Chin miphun a si. UNHCR Hakha staff cu Pu Kipgen Haokhosat a si. Kan hnu kum dongh in khan a rian a thawk cangmi a si. UNHCR nih zung ngan deuh in kan on lai an timi a si ahcun, a tha chinchin hnga ta. A hlei in, Paletwa lei le thlanglei Laitlang caah a hau khun hnga. Hakha ah thutko in cun zeihmanh an theih kho ve hlei fawn lai lo. Cun, atulio Hakha i UNHCR zung cu, pehtlaihnak (Liaison) caah khin a si.
Kan konglam hi pehzulh in chim peng cu a si rih ko lai. Chim sawhsawh si loin Chin ram ah a tu lio a cang cuahmahmi kong vialte hi catlap he pek an si zungzal. A ralaimi 2019 March 1, ah Australia MP Senator Dean Smith, CHRO, ACF nih UNHCR Malaysia, Australia Embassy (Malaysia) an ton hna lai. Cun, March 18 ah UNHCR Malaysia le Ralzam upa pawl zong tonnak a um ttheo lai tiah zumh a si. Kan si khawhtawk le si khawh chung in i zuam cio ko hna u sih! Amahbelte, thawngpang kan thanhmi le kan chimrelmi hi kan iralrin le runven deuh cu a hau. A karlak ah, vansang in a ummi kan tam tuk. Cu caah thlacam zong tthawng rih ko hna uhsih, fakpi in rianttuan rih ko hna uhsih, UNHCR nih an bia an let taktak rih lo, Policy an thleng taktak rih lo.
Siaherhnak he,
Salai Cung Dawt
Catialtu Salai Cung Dawt nih Delhi ah Ralzam community he naihniam tein a cawlcang i riantuan cuahmahmi a si. Hi carpar hi a bu/phu aiawh in tialmi siloin catialtu pumpak ruahnak le hmuhning a si~ Editor
About The Author
