Zuamcawhnak he hmainormi Chin Media

0

Chin Media Logs

Za Bawi Thawng- 10 July 2020– “Media rian ka luh cu keimah lungtho te le duh thim tein a si ko. Hi riantuan cu ka thisen hrim zong nih a ciah tuk cang in kaa thei,” tiah Chin journalist pakhat Salai Van Kio nih a chim.

Falamca Cirhti News timi le Kawlca in Zalen News tiah Online ah thawngpang a tialtu Salai Van Kio cu Kalay peng ah chungkhar in khuasami a si i media rian a tuannak zong kum kua fai a si cang. Amah pumpak tein Website a ngeihmi ah thawngzamh a tuah cu kum thum tluk a si cang, nain nihin tiang fangkhat hmanh luhnak um loin pehzulh tein ca a tial pengmi a si.

“Nupi le fa he khuasak hnu i fang khat hmanh hmuhnak um lomi rian tuan cu a fawimi a si lo. Nain tuni tiang hiti ka tuan khawhnak zong hi ka nupi thawng le ka chungkhar bawmhchanhnak thawng in an si,” tiah Salai Van Kio nih a chim.

Media Development Investment Fund (MDIF) nih 2019 kum i Chin media hna kong hlathlainak a tuahmi ah: Kawlram chung ah Chin media phu 25 an um i mah cucu Kawlram tlangcungmi vialte lakah media phu a tam bik a si i, zatuak in 40% ah a dir tiah a langhter. Kawlram chung ah a siifak bikmi ram nih atu bantuk media phu tam tuk a um cu MDIF a khuaruah a har caah tlangcung media phu dang hna lakah Chin mi sin lawngah hlathlainak a tuahmi a si.

2014 Kawlram milu relnak ning in Chin ram ah: milu 478,801, pengkulh pa kua le miphun tengnge 53 an um. Pengtlang holh aa dangmi pinah miphun tengnge tam tuk ruang le a bikin common holh a um lo caah tu bantukin Chin ah media phu a tamnak zong a si ti khawh a si.

Chin Media Network (CMN) nih hin Chin media phu pawl hmunkhat ah rian tuanti khawh nakding kong rian a tuan i, anmah le an tahfung nih a tlinhmi media phu paoh cu member ah an lut. Tu ah cun CMN ah Chin media phu 15 an um cang.

“Kan zapi phu pakhat ah ifonh ding (Network phun si lo) cu kan duh dihmi a si,” tiin atu lio CMN ah Executive Director le Khonumthung ah editor-in-charge simi Salai Robert Ropuia nih a chim. “Asinain, zei holh kan hman lai timi kong zong kan ruahchih ngai. Chin holh phun tam tuk in hman le a si kho fawn lo.”

A voi (3) Nak Chin Journalists pawl Hakha ah Meeting tuah lio. Photo by; CMN

Chin National League for Democracy in General Secretary Salai Ceu Bik Thawng nih Chin media phu hna nih Network phun dah ti lo an zapi phu khat ah ser a si khawh lonak kong le hei si sual hmanhah Chin holh si loin miphun dang holh nih hmunhma a lak khawhmi a si tiin a chim.

“Chin party komh bantuk in a um ciami buu phiat i pakhat ah ifonh dih ti khi cu Chin media le CSO le biaknak tepawl caah cun asi khomi a si lo (not applicable) i a herh lem ah ka ruat lo. Ifonh dih hna sehlaw Kawl/Mirang ca theo kha tamdeuh hmunhma an pek lai caah mah miphun (pengtlang) holh section hmunhma a bi tuk lai.”

Kawlram ah media phu (a min in cun) a tambik cu Chin nih tlai ko hmanh sehlaw, pehzulh tein an nun khawhnak kong le media quality a niam mi kong cu Chin media phu hna nih kum 10 deng a buai len cangmi le an tei khawh rih lomi zong a si.

President Thein Sein cozah nih media zalonnak tampi a pek tikah Chin mi zong nih mah pengtlang holh kilvennak caah ti caantha lak i media phu a dirhmi zong an rak um len.

“Cheukhat cu hmailei kong thatein cuanhnak ngei lo le mah pengtlang holh kilven duh ruang men ah kan ti lai cu, mah nih an lung chikhat a van phawh tikah media phu cu an hei dirh ve ko. Nain, mah pawl cu pehzulh in caan sau an dir kho hlei lo,” tiah Salai Robert Ropuia nih a chim.

Chin World le Khonumthung media cu Kawl in chuahmi a si tikah ramchung miphun dang zong nih Chin media phu lakah cun an theih cem deuhmi phu hna an si. Mah phu hnih i an Editor hna nih an chim mi cu Chin peng le tlang chung i holh hmang loin Kawl holh an hmannak cu media line lawng kan i hmaithlak ca ah a si tiah an chim.

“Caholh kilven duh ruang men i media phu dirh len hi journalist pakhat nih a ti awk le a rian a si lo ti ka ruah. Journalist pakhat nih cun Media line lei hi kan philh awk a si lo. Caholh kong lawng i hmaithlak i journalist pakhat nih a zulh dingmi zulh lo le theih lo hna khi journalist limhang a zor ter ngai,” tiah Chin World i Editor-in-charge Salai Hung Htun Gei nih a chim.

Kawlca in tialmi thawngpang cu Chinmi tam deuh nih an rel lo, nain Kawlca a rel khomi miphun dang nih Chinmi kong theih duhah an rel tawn tiin MDIF nih report a tuahmi ah a lang. Kawl media nih Chin ramah hrambunh lo ruang le Chinmi kong papek tuk in an tial lo ca zong a si.

Photo By; CMN

Mandalay University i Philosophy Department ah rian a tuanmi Dr. Van Nun Ham nih cun Chin media hi Kawl media bang ethics zul in catial hna sehlaw miphun dang media lakah kan hmai a hngalpi cio lai i bochanmi media phu an si lai tiin a chim.

“Journalist kan tuan lai an i ti vekvek si cun zeidah kan zulh ding a si ti tel cu theih ding a si. Chin media tam deuh nih hin atu kan ram nih Media Law le Ethics kan ngeihmi hna hi a um le um lo a thei lomi tampi an um lai ti ka ruah. Cucaah, kei ka hmuh ning cun media lei training hna hi tampi an herh rih tiah ka ruah.”

Salai Robert Ropuia nih Chin media quality kong cu chawva lei zong nih lai a rel ngaimi a si tiah a chim. “CMN nih UNDP in bawmhnak kan rak hmuh lio khan Chin media phu lakah media training hna voi tam nawn kan rak tuah khawh i journalists pawl zong media vawlei i an luh tikah theih kauhnak lei ah tampi a bawmh ngai hna. Nain, bawmhnak kan ngeih ti lo hnu cun Chin media hi a zeilei paohah kan thazaang a der in ka hmu.”

Chawva lei harsat ruangah Chin media chung in a tlawm bik phu 5 tluk cu a luancia kum 5 lio ah pehzulh kho ti loin an um. Nain media phu thar bel cu an karh chin rih ko.

Chin Media lakah NGOs sin in bawmhnak a hmumi zong an um. CMN lei nih an chimning cun media phu nga hrawng cu bawmhnak a hmumi kan si, nain mah bawmhnak hna cu kum khat hnih ca lawng ah a si i hmailei ca pi tiang in cun an si lo tiah an chim.

Kawlram chung tlangcung media dang hna cu an ca chuahmi ah advertisement in tangkaa an hmu i chawva lei zongah harsa tuk loin an um. Asinain, Chin media phu nih advertisement in chawva an hmu kho rih lo ti tluk a si.

“Chin mipi hrim nih hin—a bik in sipuaizi tuahmi nih media ah advertisement tuah kong hi an i fiang lo i a tuah zong an tuah theng bal lo. Tlangcungmi media phu dang hna cu mah advertisement nih tampi an riantuanak zong a bawmh khawh hna,” tiin Salai Robert Ropuia nih a chim.

Salai Hung Htun Gei nih Chin cozah nih Chin Media kong ah zei hmanh a bawmh lonak kong, “Chawva in an kan bawmh lo cu hei um ko seh law, Chin cozah nih hin Tender a auh tikah ah a tlawm bik ting 10 cu advertisement ca ah a hman khawhmi a si. Mah cu zong cu kanmah Chin media sinah an hmang bal lem lo.”

Salai Ceu Bik Thawng nih Chin cozah nihhin Chin media hi miphun sertu pillar pakhat an si timi hi a hmu kho lo, papek a pek lo ruang le tlaihhip ruang bik ah Chin media an thazang dernak a si ko tiin a chim.

“Chin cozah nih kum khat ca a budget chung in a tlawm bik 1% tel khi media le CSO caah a chiahpiak awk a si tiah ka ti peng.”

Photo By; CMN

Media riantuannak ah thla khat ah fangkhat te hmanh a hmu lomi zong minung tampi an um. Asinain, pumpek in a tuan cangmi caah cun zeitluk harnak an ton zongah kal tak ding tak cu a ruat taktak kho lomi Chin journalists ah minung tampi an um ve.

“Chin ram i media rian tuanmi hi pumpek bak in tuan khi a si ko. Tangkaa hmu hlah hmanh sehlaw ka tuan huam ti lo tiin kaltak awk zong a thami a si lo,” tiah The Chinland Post i Chief Editor Salai Bawi Uk Thang nih a chim.

Salai Van Kio zong nih a chimmi cu, “ka kaltak a si ahcun ho nih dah thawngpang a dikmi kan miphun sin an phanhpi lai ti ka ruah caah ka kal tak kho hrim lo.”

Salai Van Kio hi amah pumpak in Website a rak tuah hlanah Kawlram i media puitling pakhat simi Eleven Media Group ah reporter rian rak tuan balmi a si. Eleven i a rak tuan lio ah thlahlawh zong amah tawkte in a hmumi a si. Nain, Chin ram kong le Chinmi thawngpang papek in an tial tuk lo ti a ruah caah chuahtak in Chin mi ca Online in thawngpang a tialmi a si.

Media phu pakhat dirh ding ti ahcun a herhmi tampi an um tawn. Zung chung i hman ding pin ah zung leng ca a herhmi zong tampi a um. Thawngpang hlat tikah mah le motorcycle te hman a hau i, lam naih lam hlat kal duh zong ah mah le tangkaa tein datsii (petrol) zong i rawn a si. Mah nih chawva tlin lo le hawilei sin hei cawi le chungkhar sin ah tangkaa hal in media rian a tuanmi zong Chinmi ah an tampi.

“Tangkaa lut zeihmanh ka ngeih lo zongah ka miphun hna nih ka thawngpang tialmi thawngin thathnemnak an hmuh ti ka theihmi hi kei ka diriam cemmi a si,” tiah Salai Van Kio nih a chim.+++

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: